Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази.
«Бир киши ўзидан хабардор бўлмаса, илмни, уламони, яхши кишиларни, яхши нарсаларни, яхши ишларнинг қадрини, қимматини билмас. Ўз айбини билуб, иқрор қилуб тузатмакға саъй ва кўшиш қилган киши чин баҳодир ва паҳлавон кишидур. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Мезон тарозусига қўйиладурган амалларнинг ичида яхши хулқдан оғирроғи йўқдур. Мўмин банда яхши хулқи сабабли кечаси ухламасдан, кундузлари рўза тутиб ибодат қилган кишилар даражасига етар”, демишлар».
Абдулла АВЛОНИЙ
Фарзанд тарбияси бугун ҳар бир ота-она учун, ўқитувчилар учун жуда оғриқли масала. Чунки уларнинг одоб-ахлоқи, дарсларни ўзлаштириши қониқарли эмас. Юнусобод туманидаги 117-ўрта мактаб ўқитувчиси Сумбула АЛМАНОВА бунинг сабаблари ҳақида ўз фикр-мулоҳазаларини билдирди:
– Бугун юртимиздаги ҳар бир мактабнинг ўзига хос муҳити бор. Таълим жараёнлари ҳам, болаларнинг юриш-туриши, ўзлаштиришлари ҳам турлича. Ўқувчиларнинг хулқида кўзга ташланаётган умумий иллатлар жамиятимиз олдида турган катта муаммодир. Зеро, биргина беадаб ўқувчи бутун синф муҳитига таъсир қилади.
Эрталаб яхши кайфиятда дарсга келасиз. Биринчи соатдан одобсиз ўқувчи сизни беҳурмат қилса, қолган дарсларни қандай ўтиш мумкин?! Синфда шунақа болалардан бир нечаси бўлса-чи? Дарс тарбиявий соатга айланиб кетмайдими? Афсус, бугун кўплаб ўқитувчилар иш кунини шу тарзда бошламоқда.
Баъзи ўқувчилар дарсларга мутлақо эътиборсиз. Мактабга фақат давомат учун келади. Дарсларни ўзлаштирмаслиги оддий ҳолга айланган. Айрим юқори синф ўқувчилари ҳижжалаб ўқиб турса, бу менга фожиа бўлиб кўринади. Аксар ўқувчиларнинг фикру зикри қўл телефонида. Камсонли ўқувчиларгина қаноатли. Қолганларида доимий норозилик кайфияти устун бўлади.
Яна бир жуда оғриқли нуқта – бу ўқувчиларнинг ибо-ҳаё масаласи. Шундай муаммога йўлиққан ўқувчига ахлоқдан сўз очсангиз, сизга “ақл” ўргатади.
Афсуски, кейинги пайтда ота-оналарнинг мактаб ишига аралашиши кўп учрайди. Фарзанди яхши ўқимаса, дарсларга қизиқмаса ҳам, ўқитувчиларни айбдор қилишади. Боласи ножўя иш қилса-да, ёнини олади. Шундай қилиб, ўқитувчи ва ўқувчи ўртасида жарлик пайдо бўлмоқда. Аслида устоз ва ота-онанинг мақсади бир бўлиши лозим!
Бу муаммоларнинг ечими, дарднинг давоси тарбия ишидир. Бола ота-она, бобо-бувилар қўлида улғаяди. Ҳозир-чи? Тан олиш керак, кўпчиликнинг фарзандлари телевизору телефон билан кун ўтказмоқда. Ота-оналар эса бунга бефарқ. Ҳолбуки, болалар, аввало, оилада тўғри тарбияланиши лозим, Таълим масканлари ота-онага ёрдамчи бўлади, холос. Таълим дарсликларида тарбияга оид ўқув дастурларимиз бор. Лекин унинг пойдевори оилада бўлиши керак. Ўқитувчига ортиқча масъулиятни юкламаслик керак. Чунки фарзанд учун биринчи галда ота-она масъул. Шунинг учун ота-оналар фарзандини ўқишга қизиқтириши, уни тинглаши, дарсларни ўзлаштиришига ёрдам бериши зарур. Шундагина ундан бирор яхшилик кутиш мумкин. Ўқувчи дарсни ўз вақтида ўзлаштира олмаса, орқада қолиб кетади. Бора-бора дарсга умуман қизиқмай қолади.
Демак, ота-оналар фарзандларининг тарбиясини яхшилаши, дарсларни қандай ўзлаштираётгани билан ҳар куни қизиқиши, ҳеч бўлмаганда смартфонларда нималар кўраётгани, қанча вақтини унга сарфлаётганини назорат қилиши лозим. Ўқувчиларнинг китобга бўлган меҳрини ошириш, мутолаа маданиятини шакллантириш олдимизда турган бирдек муҳим вазифадир.
Бобур МУҲАММАД ёзиб олди.
"Ҳидоят" журналининг 2-сонидан.
Cавол: Рамазон рўзасини қасддан бузган киши каффорат тўлар экан. Шу ҳақда маълумот берсангиз?
Жавоб: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм. Рўзадор қасддан яъни, рўза тутгани эсида бўла туриб овқат еса, сув ичса ёки жинсий алоқа қилса, рўзаси бузилади. Бу ҳолатда ҳам қазо, яъни, бузган рўзасини тутиши, ҳам каффорат вожиб бўлади.
Рўзанинг каффорати қуйидагилардан иборат:
Бир қул озод қилиш.
Агар бунга қодир бўлмаса кетма-кет икки ой рўза тутиш.
Бунда бир кун қазосидан ташқари икки ой ҳисобланади. Ҳозирги кунда қулдорлик йўқлиги сабабли қул озод қилишга қодир бўлмаслик табиийдир. Ушбу отмиш кун кетма-кет тутиладиган рўза шариатда рўза тутиш мумкин бўлмаган кунлар яъни, Рамазон ва Қурбон ҳайити кунлари ва Қурбон ҳайити кунидан кейин уч кун, жами беш кунга тўғри келиб қолмаслиги керак.
Бунга ҳам имконияти бўлмаса, олтмишта фақир кишига фидя миқдорича таом беради ёки таомнинг қийматини беради. Бир фақир кишига олтмиш кун таом берса ҳам бўлади. Аммо бир фақирга отмиш кунлик таомни бир кунда берса жоиз бўлмайди.
Каффорат ҳақида фиқҳий манбаларимизда шундай дейилган: "Ким икки жинсий йўлнинг бирига қасддан яқинлик қилса, озуқа ёки даво бўладиган нарсани еса ёҳуд ичса унинг зиммасига қазо ва каффорот лозим бўлади. Унда аввало бир қул озод қилади. Тополмаса икки ой кетма-кет рўза тутиб беради. Унга ҳам қодир бўлмаса, олтмиш мискинни тўйдиради" (“Раддул муҳтор”).
Зиммасига каффорат лозим бўлган киши рўза тутишга қодир бўла туриб, таомлантириш йўли билан каффоратни адо қилмоқчи бўлса, каффорат адо бўлмайди. Чунки тартиб бузилган бўлади.
Каффорат рўзасини тутаётган аёл орада ҳайз кўриб қолса, каффоратни қайтадан бошламайди, балки узри кетгач давом эттиради. Нифос қонини кўрса, каффоратни қайтадан бошлайди. Чунки, нифос қони бу масалада узр ҳисобланмайди (“Раддул муҳтор”).
Каффорат рўзасини тутаётган киши олтмиш кун ичида бирор кунни қолдирса каффорат бузилади ва рўза тутишни бошидан бошлайди.
Рамазоннинг қазоси ва каффоратини тутаётган киши субҳи содиқ кирмасидан аввал мана шу рўзаларни тутишни ният қилишлари шарт. Агар ният қилолмай субҳи содиқдан кейин ният қилса, нияти эътиборли бўлмайди. Шунинг учун саҳарликка туролмай қолишидан қўрққан киши қуёш ботганидан кейин эртанги куннинг қазо ёки каффорат рўзасини тутишни ният қилдим, деса кифоя қилади (“Фатавои Ҳиндия”).
Рамазон рўзасидан бошқа рўзаларни бузишда каффорат йўқ. Валлоҳу аълам.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази.