Ўзбекистон мусулмонлари идораси

ТАОМЛАНИШ СИРЛАРИ (6-қисм)

4.03.2025 4278 7 min.

ТАОМЛАНИШ СИРЛАРИ (7 қисмдан иборат)ни

УЛУҒ УСТОЗ УЛАМОЛАРИМИЗ баён қилиб берганлар:

(6-қисм)

ДАСТУРХОН АТРОФИДА:

олижаноб тарбия кўрган, ўзининг ҳурматини ва ўз қадр-қимматини билган ақлли ёшлар улуғлар (ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одам)га меҳр билан, зийраклик билан, илтифот ила хизмат қиладилар;
олижаноб тарбия кўрган, ўзининг ҳурматини ва ўз қадр-қимматини билган ақлли фарзандлар ҳам ота-оналарига алоҳида меҳр билан, зийраклик билан, илтифот ила хизмат қиладилар;
ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлардан олдин дастурхондаги таомга, овқатга қўл узатилмайди;
ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар дастурхондаги таомга қўл узатмагунча, бошқалар кутиб туришади;
кўпчилик бўлиб овқатланганда таомга катталардан олдин қўл узатмаслик;
улар ҳам ўз навбатида бошқаларни маҳтал қилиб қўймасликлари зарур;
еб-ичишни «Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим» билан бошлаш;
бошқаларнинг ҳам эсига тушиши учун сал баландроқ овоз билан айтилади;
бош кийим билан овқатланиш;
дастурхонга келтирилган таомнинг айби изланмайди;
овқатни туриб, ётиб, бирор нарсага суяниб ёки юриб ейилмайди;
ёнидаги овқатланаётган кишиларга назар солмаслик;
ён-атрофдагиларнинг овқатланишларини кузатмаслик;
дастурхонга узоқ ҳам, яқин ҳам ўтирмаслик;
умумий сочиқча билан ўз олдини тўсмаслик;
оби-таомларни исроф қилмаслик;
нонни эъзозлаш лозим;
нон увол қилинмайди;
зарурат бўлмаса, нон синдирилавермайди;
нонни хизматга қўймаслик (масалан, устида гўшт майдалаш, идиш-товоқларни артиш ва ҳоказо);
одобли одам дастурхонга тортилган таомнинг айбини топиб, камситмайди;
дастурхон атрофида жим, хомуш ўтириш чиройли эмас;
оғизда таом билан сўзлаш мумкин эмас;
луқма еб турган одамга савол бериш жоиз эмас;
мабодо дастурхон атрофида турли хил бемор одамлар шерик бўлиб қолса, улардан ҳазар қилинмайди;
таомнинг яхши, сархил, лаззатли жойини ёши улуғларга ёки ёндаги шерикларга тутилса, инъом-эҳсон қилинган бўлади;
дастурхон атрофида ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамларга таомнинг яхши, сархил, лаззатли жойларини инъом-эҳсон қилиш лозим;
дастурхон атрофида эҳсонни олдин ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар, ёши улуғларга, кейин ўнг томон, ундан кейин чап томондаги одамга илтифот этилади;
агар мабодо ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар ўз таомларини ё бошқа бирор оби-таом илинсалар, дарҳол миннатдорчилик изҳор этиб, уларнинг қўлларини қайтармай, сўзларини икки қилмай, гапларини ерда қолдирмасдан, ўз хурсандчилигини ифода этилади;
сўнгра ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар ўз таомларини ё илинган бошқа бирор оби-таомларини мамнуният билан, бошқа ҳеч кимга бермасдан “Катта раҳмат!”, “Уялиб, сўраолмай турган эдим...”, “Сизники – табаррук!”, “Биз ҳам Сизга ўхшаб юрайлик!”, “Сизнинг йўлингизни берсин бизга ҳам!”, “Биз ҳам Сизнинг ёшингизга етайлик!” деган ёқимли гаплар билан ҳурмат билан қабул қилиб, тановул қилиши чиройли одоб ва катта эҳтиром саналади. Борди-ю учинчи одам ўзи илтимос қилиб сўраса, илтимоси рад этилмайди;
қорин очгандагина овқат емоқ;
агар луқма тушиб кетса, тозаланиб кейин ейилади;
дастурхоннинг ҳамма томонига узанавермасдан, таомни олдидан, луқмани кичик олиш одобдандир;
оғизда луқма бўлса, гапирмаган яхши;
бошқаларнинг луқмаларига қарамаслик;
кўнгилни қолдирадиган ҳаракатлар қилмаслик;
қаҳқаҳа отиб кулмаслик;
овқатланиш пайтида оғизни чапиллатмаслик;
оғизни тўлдириб овқатланмаслик;
дастурхон атрофида бурун қоқмаслик керак;
овқатни хотиржам ҳолда ўтириб истеъмол қилиш лозим;
овқатни яхшилаб чайнаб, сўнгра ютиш;
оғизга солинган бир бўлак таомни ютмасдан туриб, иккинчи бўлакни оғизга солмаслик;
нонни тишлаб эмас, балки қўлда майда бўлакларга бўлиб истеъмол қилиш;
овқатланиш вақтида атрофдагиларнинг идишига назар ташламаслик;
тортилган таомни имкон қадар охиригача истеъмол қилиш;
ким биландир сўзлашмоқчи бўлса ҳам, ёнидаги одамга орқа ўгирмаслик. Мабодо шундай қилиш ўта зарур бўлиб қолса, у одамдан кечирим сўраш лозим;
аксиргиси келганида ё йўтал тутганида, тезлик билан орқасига ўгирилмоғи;
одамга, дастурхонга, ундаги нон ва овқатга қараб зинҳор аксирмаслик, йўталмаслик;
агар бирор нарсани оғиздан чиқариш зарурияти бўлса, дастурхондан тескари ўгирилиб, чап қўлда уни олиб ташлаш;
акса уриш, йўталиш ёки оғиздан бирор нарсани олиш учун ўгирилганда чап томондан орқага ўгирилади. Агар чап томонида ота-она, устоз, раҳбар, ўзидан ёши катта, улуғ инсон, табаррук одамлар, ёши улуғ инсонлар бўлишса, ўнг томондан ўгирилиш мумкин;
дастурхон атрофида ўзгаларнинг нафратини ва ижирғанишини қўзғовчи қилиқларни қилишдан тийилиш керак;
таомни оз-оздан олиш ҳам одобдан саналади;
кўнгилни айнитадиган таомлар ва ишлар ҳақида гапирмаслик;
нонни икки қўли билан бўлишлик, ушатишлик. Бир қўл билан бўлиш, ушатишдан сақланиш лозим, чунки бу кибрлилик аломати ҳисобланади;
нон истеъмол қилишда синдирилган нонни олиб, катта-кичиклигига қараб, ундан ўзига ярмини ё камроғини синдириб олади. Сўнг ўзининг бўлагидан ҳам синдириб олиб истеъмол қилинади;
нон устига туздон, коса, товоқ, қошиқ, пичоқ каби нарсаларни қўймаслик;
ноннинг ҳеч бир бўлагини отмаслик;
шошмасдан овқатланишлик;
дастурхон атрофида баланд овоз билан гаплашмаслик;
агар киши келтирилган таомда ўз соғлигига зарар қиладиган ё ўзи унча ёқтирмайдиган бир нарса бор бўлса, гапни кўпайтирмасдан, ширин тил ва очиқ чеҳра билан «мени озгина узурим бор эди-да... Парҳез қилмай иложим йўқ. Узр сўрайман! Сизларга ош бўлсин! Тортинмасдан бемалол олинглар! Ош бўлсин!» демоғи лозим;
овқатланаётганда сукут қилмасдан, овқат маҳали солиҳ ва олим зотларнинг пурмаъно, ибратли сўзларидан гаплашиш лозим;
дастурхон атрофида ўз хасталарини сўзламаслик;
дастурхон атрофида ястаниб, ялпайиб ўтирмаслик;
кириб келган одамни бирга таом емоқликка чорлашлик керак;
таом еяётганда ўз олдидан олиб емоқлик;
борди-ю, мева, туз, сув бўлса, унда ихтиёрлидир;
таомни ҳар доим бир четидан ўз олдидан олиб ейиш, зинҳор ўртасидан бошлаб емаслик;
агар пўстли ёки данакли мевалар истеъмол қилинса, уларнинг пўстлоғи ва данаги дастурхоннинг бир четига қўйилади ёки махсус идишга ташланади. Агар давра танг бўлиб, меванинг пўстлоқ ёки данакларини ташлаш имкони бўлмаса, салфетка ёки латтага ўраб, кишилар кўзига тушмайдиган жойга, бир четга қўйилади. Агар ўрашга нарса тополмаса, чап қўлида сақлайди;
овқат еяётганда барча таомланаётган дўсту ёрларнинг юзларига ҳадеб қарайвермаслик;
мабодо тез тўйиб қолгудек бўлса, бошқалар уялиб қолиб емай қўймасликлари учун кам-кам еб туриш ва ё еяётгандай бўлиб ўтиришлик;
ҳамма овқатланиб бўлмасидан ўрнидан туриб кетмаслик;
дўст, биродарларга, меҳмонларга уч марта «Қани, марҳамат!.. Марҳамат!.. Олсинлар!.. Дастурхонга марҳамат!..» дейилгандан кейин ҳам ейишмаса, уларни мажбурламаслик.

(6 – қисм тугади. Давоми бор...).

Иброҳимжон домла Иномов

МАЪЛУМОТНИ ИЖТИМОИЙ ТАРМОҚЛАРДА УЛАШИНГ

Расулуллоҳнинг сўнгги насиҳатлари

26.02.2024 3330 7 min.

Расулуллоҳнинг сўнгги насиҳатлари: "Аёллар борасида Аллоҳдан қўрқинг!"

Айтинг-чи, севикли Пайғамбаримиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга илк ваҳий нозил бўлганда кимнинг ҳузурига шошилиб югуриб бордилар? Бирор қариндошлари ёки биродарларининг олдига бордиларми?

Йўқ, дарҳол завжаи мутоҳҳаралари, мўминлар онаси Хадича розияллоҳу анҳонинг ҳузурига бордилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дунё ҳаётидаги сўнгги кунларида эса Оиша онамиз розияллоҳу анҳонинг бағрида бўлишни танлаганлар.

Қаранг, пайғамбарлик рисолати аёл киши билан бошланиб, бу мўътабар зот ила якун топди. Албатта, бу – беҳикмат эмас.

Шубҳасиз, Аллоҳ таоло бу ҳаётда аёлларнинг тутган ўрнига чексиз ҳикматларни яширган. Пайғамбаримиз Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни эъзозлардилар, ҳурмат қилардилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёллар билан қандай муносабатда бўлганлар?

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам савол сўраб келган эркак ва аёлларни меҳмон қилиш одатлари бор эди. Кунларнинг бирида бир гуруҳ аёллар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уйларига келишди. Аёллар Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг ҳузурларида гапира туриб овозларини у зот алайҳиссаломнинг овозларидан баланд кўтардилар. Шу пайт, Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кириш учун рухсат сўрадилар.

Расулуллоҳ Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳуга киришга изн бердилар. Аёллар Умар розияллоҳу анҳунинг овозини эшитиб жим бўлиб қолдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам табассум қилдилар. Шунда Умар розияллоҳу анҳу: “Аллоҳ сизни суюнтирсин, ё Расулуллоҳ, нима сабабдан куляпсиз?”, дедилар. Пайғамбаримиз алайҳиссалом: “Ана уларнинг қилган ишлари мени ажаблантирди. Сенинг овозингни эшитишлари биланоқ яшириниб олиб, жим бўлиб қолишди”, дедилар. Ҳазрат Умар розияллоҳу анҳу: “Эй ўз жонининг душманлари, мендан қўрқасизлар-у, Аллоҳнинг Расулидан қўрқмайсизми?” деб сўрадилар. Аёллардан бири: “Ё Расулуллоҳ мен унга жавоб берайми?” деб рухсат сўради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Майлин, жавоб бер”, дедилар. Унга жавобан: “Ахир сен қаттиқ қўлсан-да. Расулуллоҳ юмшоқ, меҳрибон, хушмуомалардирлар”, деди. Пайғамбаримиз алайҳиссалом яна табассум қилдилар.

Бундай маълум бўладики, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳамиша аёлларнинг саволларига жавоб бериш учун алоҳида эътибор берганлар, вақт ажратганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларнинг илм олишига алоҳида аҳамият берганлар

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида энг машҳур табиб ва жарроҳ ким бўлган?

Аёл киши бўлган. Унинг исми Умму Атийя эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан жанг майдонларига ҳам борарди. Ярадор саҳобаларнинг жароҳатини даволар, аскарларга ёрдам берарди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларнинг илм-маърифат эгаллашига қаттиқ эътибор берардилар. Масалан, Оиша розияллоҳу анҳо онамиз тафсир, фиқҳ, ҳадис илмларида пешқадам бўлганлар. Шаръий ҳукмларнинг 4/1 Оиша онамизнинг ривоятлари асосида ишлаб чиқилган. Расулуллоҳдан 2 мингдан ортиқ ҳадис ривоят қилганлар.

Кунларнинг бирида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир гуруҳ саҳобалари билан бирга овқатланиб ўтирган эдилар. Мадинада ўзининг одобсизлиги билан танилган бир аёл келиб: “Эй Расулуллоҳ, менга овқат бер!” деди. Расулуллоҳ унга дастурхондаги таомдан бердилар. У аёл: “Йўқ, менга ўзинг еб турганингдан бер”, деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўзлари еб турган оғизларидаги нарсадан унга бердилар. Уни еган ҳалиги аёлнинг хулқ-атвори буткул ўзгариб, у Мадинадаги энг ҳаёли аёлга айланди.

Мўъжиза бошқа нарса, лекин бу ердаги ахлоққа эътибор беринг! Тасаввур қилинг! Сиз бундай аёл билан қандай муносабатда бўлардингиз?

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларнинг эҳтиёжлари учун ташвиш чекишлари

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам масжидларининг эшикларини аёллар ибодатларини адо этишлари учун очиб қўйганлар. Аёлларни масжидларга боришдан қайтарманглар дердилар. Масжиди Набийда намозхон аёлларнинг сони кўпайгач, фақат аёллар учун мўлжалланган алоҳида эшик очилган. Бу “Бобун нисо” (Аёллар эшиги) деб номланган эшик ҳозирги кунгача сақланиб қолган.

Аёллар масжиднинг охирги қисмида тўпланишарди, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ваъз-насиҳатларини тинглашарди.

Умму Варақа исмли кекса бир аёл бўларди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам вақти-вақти билан уни зиёрат қилиб турардилар. Бир куни у Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан “Уйда намоз ўқисам ҳамда аёллар ҳам тўпланиб менинг уйимда намоз ўқисалар мумкинми?” деб сўради. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир муаззинни намоз вақти кирганда унинг уйининг тагида азон айтиш учун тайинладилар.

Қаранг, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларни қанчалик ҳурмат қилганлар, уларнинг эҳтиёжларини ўз ўрнида ҳал этганлар.

Қийин аҳволда қолган аёлларга ёрдам беришга шошилиш

Албатта, аёл киши ўз табиатига кўра эркак кишига қараганда ҳиссиётга берилувчан, меҳрибон ва юмшоқ феълли бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинада мусулмонлар қийин аҳволда қолишганда ҳамда Табук жангига тайёргарлик бўлаётганда аёлларни ёрдам беришга чақирганлар.

Ҳайит намозидан кейин эркакларга эҳсон қилиш ҳақида хутба қилганларида, эркаклар уйларига бориб, аёлларига бўлган хитобни сўзлаб беришлари билан аёллар олтин сирға ва билагузукларини ечиб берганлар. Бугунги кунимизда ҳам бир қанча хайрия, саховат ишларида кўнгиллик кўплаб аёлларнинг пешқадам эканларига гувоҳ бўлмоқдамиз.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларидан аёллар барча ишларда фаол бўлишган. Ҳатто улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга байъат беришарди. Бу ҳақда Қуръони каримда оят нозил бўлган.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёллар учун жаннатга бориш йўлини жуда осон қилганлар. Аллоҳ таоло Ўз фазли ва Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг дуолари сабабли жаннатга эришиш кўплаб йўлларни очиб берди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Агар аёл киши беш вақт намозини ўқиса, бир ой рўзасини тутса, фаржини сақласа ва эрига итоат қилса, унга: “Жаннатнинг қайси эшигидан хоҳласанг, киравер”, дейилади», деганлар.

Қаранг, аёлларга қандай шараф берилган!

Ҳар бир аёл киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг уларга шунчалик ғамхўрлик қилганларини биладими?

Ҳатто, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бемор бўлиб, жон бериш вақтларида ҳам бутун умматларига қилган сўнгги насиҳатларида ҳам: “Аёллар борасида Аллоҳдан қўрқинг (уларга яхши муомала қилинг!)” деганлар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг аёлларга меҳрибон, ғамхўр бўлганларини яхши тушуниб етган ҳар бир аёл кишида Пайғамбаримиз алайҳиссаломга бўлган муҳаббат ва у зот алайҳиссаломга эргашиш ишқи янада ортиши лозим!

Худди шунингдек, бу муҳаббат ҳар бир эркак кишини ўз аҳли-аёли олдидаги бурчларини бажаришга, аёлига яхши муносабатда бўлишга ундаши керак! Ҳар бир эркак киши аёлига гўзал муносабатда бўлишида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан намуна, ибрат олсин! Шунда Расулуллоҳнинг суннатларига эргашилган бўлинади.

Аллоҳ таоло бундай марҳамат қилади: “Айтинг (эй Муҳаммад!): “Агар Аллоҳни севсангиз, менга эргашингиз. Шунда Аллоҳ сизларни севади” (Оли Имрон сураси, 31-оят).

Даврон НУРМУҲАММАД