08 Январ, 2025, 8 Ражаб, 1446
08 Январ, 2025, 8 Ражаб, 1446
Ғарб халқларидаги айрим одамлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳокимиятлари фақатгина ақидага оид масалалар билан чегараланиши керак деган даъвони қилишади.
Уларнинг фикрига кўра, Набий алайҳиссаломнинг бошқарувлари иқтисодий, ижтимоий ва сиёсий ишларга тегишли бўлмаслиги керак. Бордию Набий алайҳиссалом бу йўналишларда бирор кўрсатма берган бўлсалар, буни Пайғамбар сифатида эмас, балки шахсий тавсия ўлароқ айтганлар. Ва уммат бундай кўрсатмаларга амал қилиши мажбурий эмас эмиш.
Ушбу бузуқ даъволарини исбот қилиш учун Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобаларга “Сизлар дунёнгиз ишини билувчироқсиз” деб айтган ҳадисларини келтиришади.
Аввало, шуни унутмаслик керакки, ҳадисни далил қилиб келтиришда уни тўлиқ бериш талаб этилади. Акс ҳолда, нотўғри тушунишга, хато тасаввурга олиб келади.
Ислом бошқа динлар каби айрим таълимот ва ибодатлар билангина чегараланмайди. Ислом дини кишилар турмуш тарзини ҳам тартибга солади, ҳар ким ҳаётини ўзи истаганича эркин қуриб яшашига изн берилмайди. Шу боис, айримлар Пайғамбар ҳокимиятини фақат баъзи таълимот ва ибодатлар билан чегаралашга интилади.
Бу замонавий қараш қаттиқ адашиш (янглишиш)дан ўзга нарса эмас. Ислом бошқа динлардан фарқли ўлароқ фақат таълимот ва ибодатлардан иборат эмас. У илоҳий мавзуларга тўлиқ жавоб бера олганидек сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий йўналишлардаги муаммоларга ҳам аниқ жавоб бера олади. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَجِيبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمۡ لِمَا يُحۡيِيكُمۡ ٢٤
“Эй, иймон келтирганлар! Сизларни тирилтирувчи нарса (илм олиш) учун чорлаганларида, Аллоҳга ва Расулга (лаббай деб) жавоб қилингиз!” (Анфол сураси, 24-оят).
Аллоҳ таоло ва Унинг Расули мўминларни ҳаётга чақирмоқда. Бундан келиб чиқиб дунёвий ишларни Аллоҳ ва Расулига алоқадар эмас деган даъвони қандай тушуниш мумкин?
Ким Қуръони каримни батафсил ўрганса унда олди-сотди, шерикчилик, мерос, оилавий масалалар, сиёсий мавзулар, жанг ва сулҳга оид муаммоларнинг ечимига мавжудлигига гувоҳ бўлади.
Агар Ислом фақат ибодат ва таълимотлар билан чегараланиб қолганида, Қуръони каримда юқорида зикр қилинган мавзуларнинг ечими келтирилмаган бўларди.
Қолаверса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг суннатларида иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва ҳуқуқий муаммолар ечими тўлиқ қамраб олинган ва бу мавзуларга оид қатор китобларда ёзилган.
Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам дунёвий ишларда ваколатга эга бўлмаган бўлсалар, унда қандай қилиб юқоридаги каби мавзулар билан пухта шуғулланганлар дейиш мумкин? Қуръони карим ҳамда суннатнинг бу борада (дунёвий ишларда)ги кўрсатма ва ечимлари шу қадар бехато, аниқ ва қатъийки уларни шахсий тавсиялар деб тасаввур қилиш мумкин эмас.
Аллоҳ ва Унинг Расулига итоат қилиш ҳақидаги кўплаб оятларни юқорида келтириб ўтдик. Бу итоат айнан бир мавзу билан чегараланмаган. Балки бу итоат тўлиқ таслим бўлишга, ҳеч қандай истисносиз бўйинсунишга далолат қилади.
Қуръон ва Суннат ҳамиша инсоният тарихида тартибсизликларнинг асосий сабаби бўлган ва одамлар унинг таъсири остида доимо шайтоний истакларнинг қурбони бўлган инсон ҳаётининг бу тирик тармоғига муносбат билдирмай қолмайди.
Қандай бўлмасин, Ислом кишилар ҳаётининг амалий соҳаларига аралашмаслиги керак деган фикр мутлақо нотўғри экани аниқ. Келинг бу хато қарашни даъво қилувчилар фойдаланадиган “Сизлар дунёнгиз ишини билувчироқсиз” ҳадисини таҳлил қилайлик:
Мадиналик мусулмон араблар хурмо дарахтлари яхши ҳосил бериши учун дарахтларни чанглашарди. Бу иш “таъбир” деб аталарди. Бу ишлар Эдвард Уильям Лейн[1] (1801-1876) (E.W. Lane) томонидан қўйидагича изоҳланади: “Одамлар хурмо дарахтининг устига чиқиб, маълум ҳаракатларни бажариб, дарахт шохларини бир-бирига киритиб чанглатишади”.
Буни кўзингиз олдида тургандек тасаввур қилинг ва Имом Муслим “Саҳиҳ” ҳадислар тўпламида келган ушбу ҳадисни ўқинг. Саҳоба Толҳа розияллоҳу анҳу бундай ривоят қилади.
وحدثنا إسحاق بن إبراهيم بن جبلة ، نا عبيد الله بن موسى ، أنا إسرائيل ، عن سماك ، أنه سمع موسى بن طلحة ، يحدث عن أبيه قال : مررت مع النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم في نخل ، فرأى قوما في رءوس النخل يلقحون النخل ، فقال : «ما يصنع هؤلاء ؟» قالوا : يجعلون الذكر في الأنثى قال : «ما أظن ذلك يغني شيئا» ، فبلغهم ذلك فتركوه ، فنزلوا عنها فبلغ ذلك النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم فقال : «إنما هو ظن ظننته ، إن كان يغني شيئا فاصنعوه ، فإنما أنا بشر مثلكم ، وإن الظن يخطئ ، ولكن ما قلت لكم : قال الله تعالى فلن أكذب على الله عز وجل».
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга хурмолар устида турган қавмнинг олдидан ўтдим. Шунда, у зот: “Анавилар нима қилишмоқда?” дедилар.
“У(хурмо)ни чанглатишмоқда, эркагини урғочисига қўшса, чангланади”, деб айтишди.
У зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Менимча, ундоқ қилиш бирор фойда бермас, деб гумон қиламан”, дедилар.
Ҳалиги одамларга бунинг хабари берилди. Шунда улар чанглатишни тўхтатдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бу ҳақда хабар берилганда: “Агар ўша нарса уларга манфаат берса, уни қилаверсинлар. Албатта, мен бир гумон қилдим, холос. Гумон ила мени тутманглар. Лекин қачон сизларга Аллоҳдан гапирсам, уни олинглар. Чунки мен зинҳор Аллоҳ азза ва жаллага нисбатан ёлғон демасман”, дедилар»[2].
Анас розияллоҳу анҳуга кўра, Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бу ҳодисада “Сиз дунёвий ишларингизни яхшироқ биласиз”, деганлар.
Умуман олганда, ушбу ҳадисда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам хурмо дарахтини чанглаш ҳақида ҳеч қандай тақиқловчи гап айтмаганлар. Пайғамбаримизнинг қилган ишлари на бир буйруқ, на бир қайтариқ ё на бир диний тақиқ ва на бир ахлоқий муҳокама эди. Ҳаттоки у жиддий бир гап эмас эди. Фақатгина тавсия эди, холос. Бу ҳақда у зот алайҳиссалом бироздан кейин бундай деганлар: “бу ишнинг бирор бир фойдаси бор деб ҳисобламайман”. Ҳеч ким бу сўзларни бирор ҳукм сифатида қабул қилмайди.
Шунинг учун, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам чанглатаёган одамларнинг олдига бориб тавсияларини айтмаганлар ва билдирган тавсияларини уларга етказилишини амр ҳам қилмаганлар. Улар фақатгина бошқа одамлар воситасида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бу мулоҳазаларидан хабардор бўлганлар.
Бу тавсия гарчи буйруқ бўлмасада аммо Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг саҳобалари у зотга бўлган муҳаббатлари сабабли чанглатишни тўхтатганлар. Пайғамбаримиз алайҳиссалом уларнинг чанглатишни тарк этишганларидан хабар топганларида айтган гаплари хато тушунчага сабаб бўлмаслиги учун ҳам сўзларини шарҳлаганлар.
Бундан шу маълум бўладики, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бирор ишга қатъий айтган сўзларигагина амал қилиниши шарт саналади.
У зот алайҳиссаломнинг шахсий тахмин, тавсиялари инобатга олиниши лозим, лекин шариатнинг бир қисми ҳисобланмайди.
Юқорида айтиб ўтилганидек, шариатда кўзда тутилмаган оддий кундалик ишлар борки, одамлар ўз билимлари ва тажрибаларига қараб қарор қабул қилишлари мумкин. Масалан, чўлда тупроқни ўстиришда қандай асбоблар керак? Далаларни қандай ўғитлаш керак? Ўзини ҳимоя қилиш учун қайси қуролни ишлатиш яхшироқ?....
[1] Инглиз, араб таржиймони, шарқшунос, сайёҳатчи.
[2] Ибн Можа. Сунан; Имом Аҳмад. Муснад; Баззор. Муснад.
Муфтий Муҳаммад Тақий Усмоний ҳафизаҳуллоҳнинг
"Ислом шариатида суннатнинг ўрни" китобидан
Таржимон: Даврон НУРМУҲАММАД
1-қисм, 2-қисм, 3-қисм, 4-қисм, 5-қисм, 6-қисм, 7-қисм, 8-қисм, 9-қисм, 10-қисм, 11-қисм, Давоми бор...
Жаннат аҳлига ваъда қилинган абадий неъматлар ҳақида ҳам узоқ фикр эт, қалбинг умидга тўлсин. Нафсингни хавф қамчиси билан ҳайдаб, умид билан жиловла ва сиротул мустақимга йўлла. Ана шунда буюк мулкка етасан, аламли азобдан халос бўласан.
Аҳли жаннат хусусида, уларнинг юзларида акс этган неъматлар жилваси, мушк билан муҳрланган май ила қондирилишлари ҳақида ўйлаганмисан?! Жаннат аҳли оқ дурдан тикилган чодирлар ичида, қизил ёқутдан бўлган минбарларда, яшил болишлар ва гиламлар устида, май ва асал оқаётган дарёлар бўйида қурилган сўриларда ястаниб ўтирурлар. Уларнинг атрофида хизматга ҳозир ғуломлар ва ҳеч қачон қаримайдиган болалар бўлур. Жаннат оҳу кўзли, хушхулқ ва гўзал юзли аёллар билан зийнатланган. Ёқут ва маржондек нафис бу бокираларга илгари на бир инс ва на бир жин тегинган...
Уларнинг эгнидаги оппоқ ипак кўзларни қамаштиради. Бошларидаги инжу ва маржонлар қадалган тожлари ундан-да нурафшон. Ишвалари сокинлик ва осудалик билан безанган юзлар қариб қолиш каби ноқисликлардан холи. Улар жаннат боғчаларининг ўртасида ёқутдан бунёд этилган чодирда ёлғиз бўлурлар.
Уларнинг ҳузурида борлиғи ҳаё билан тўсилган мусаффо оҳу кўз ҳурлар бор. Устларида эса мангу ёш болалар оқар чашмадан қадаҳларни, кўзаларни ва косаларни айлантириб турурлар. Яна улар учун худди садаф ичида яшириб қўйилган гавҳар мисоли оҳу кўз ҳурлар бордир. Бу ҳурлар жаннат аҳлининг дунё ҳаётида қилиб ўтган солиҳ амалларининг мукофотидир. Улар жаннатнинг чашмалар, дарёлар оқиб турган эмин мақомида, Қодир Подшоҳ ҳузуридаги рози бўлинган ўринда Маликул Карим Парвардигорининг жамолига боқадилар. Уларнинг юзларида неъматлар жилваси порлайди. Уларга на бир заифлик, на бир хорлик етади. Балки улар Парвардигори томонидан ёғдирилаётган турли неъматлардан бахтиёр, ўзлари истаган масканда абадий қолгувчидирлар. Уларга у ерда на бир хавф, на бир ҳазинлик етмас, балки балою фалокатлардан омондадирлар.
Улар жаннат таомларидан ейдилар. Сут, май, асал тўла дарёлардан ичадилар. У дарёларнинг ерлари кумушдан, тошлари маржон, тупроғи мушк, ўтлари заъфарондир. Қуюқ кофур аралашган оқ атиргул сувларига тўла булутлардан ёмғирлар ёғади. Жаннат аҳлига асли кумушдан бўлган, дур, ёқут, маржонлар билан зийнатланган қадаҳлар, шунингдек, ичида муҳрланган май, аралашмаси чучук салсабил бўлган майкосалар келтирилади. У майкосалардан нур порлайди. Уларнинг софлиги шу даражадаки, майнинг майинлиги ва қирмизи рангги косанинг ташқари томонидан билиниб туради. Чунки, бу одамзоднинг санъати эмас, у бундай гўзалликдан ожиз. Майкосалар чеҳрасидан нур ёғилаётган ходимлар кафтида (жаннат аҳлига узатилган ҳолда) туради.
Ҳа, ходимларнинг нур порлаётган юзлари қуёшга ўхшайди, фақат, у юзлардаги ҳаловат, у кўзлардаги ҳусну малоҳат қуёшда не қилсин!
Ажабо! Охират диёрининг бу сифатларига, бу диёр аҳлининг ўлмаслигига ва жаннат аҳлининг кутилмаган ўзгариш, офат-балолардан омонда эканлигига аниқ ишонган киши, қандай қилиб, охири харобаликка юз тутувчи бу ўткинчи дунёни ўзига дўст билиши мумкин?! Қандай қилиб, у диёр лаззатини, бу дунё лаззатига алмаштириш мумкин?!
Аллоҳга қасамки, агар жаннатда сиҳат-саломатлик билан бирга ўлим, очлик, ташналик каби офатлардан омонлик бўлса-ю, бошқа ҳеч нарса бўлмаса, фақат шу сабабнинг ўзи ҳам бу дунёдан юз ўгиришга арзийди. Нега энди охират диёри бу дунёдан устун қўйилмасин? Ахир, жаннат аҳли ҳар қандай хавфдан омон подшоҳлардир. Улар турли-туман неъматлар ичида шод-хуррам, хоҳлаган неъматлари олдида муҳайё! Улар ҳар куни Арш ёнида ҳозир бўлиб, Аллоҳнинг дийдорига назар соладилар...
Абу Ҳурайра Расули акрам алайҳиссаломнинг бундай деганларини ривоят қилади: «Мунодий нидо қилади: "Эй жаннат аҳли! Энди сиз ҳамиша соғломсиз, ҳеч қачон дардга чалинмайсиз, ҳамиша тириксиз, ҳеч қачон ўлмайсиз. Доимо ёшсиз, ҳеч қачон қаримайсиз. Албатта, сиз саодатли бўласиз, ҳеч қачон бахтсизликка йўлиқмайсиз"» (Муслим ривояти).
Аллоҳ таоло дейди: «Қилиб ўтган (яхши) амалларингиз сабабли сизларга мерос қилиб берилган жаннат мана шудир» (Аъроф, 43-оят).
Жаннат сифатлари билан танишмоқчи бўлсанг, Қуръон ўқи. Жаннат ҳақида Аллоҳ таолонинг баёнидан улуғроқ баён борми?!
«Парвардигори (ҳузурида) туришидан (яъни, Парвардигор олдида туриб, ҳаёти дунёда қилиб ўтган барча амалларига жавоб беришидан) қўрққан киши учун икки жаннат бордир» (Раҳмон, 46) оятидан то сура охиригача, шунингдек, Воқеа ва бошқа сураларни ҳам ўқи, жаннат ҳақидаги хабарларнинг тафсилотига боқ! Аввало, жаннатнинг сони билан боғлиқ жиҳатларга эътиборингни қарат. Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам Раҳмон сурасидаги «Парвардигори (ҳузурида) туришидан қўрққан киши учун икки жаннат бордир» ояти хусусида дейдилар: «Икки жаннат бор, у ернинг идишлари ва бошқа барча нарсалари кумушдан. Икки жаннат бор, у ернинг идишлари ва бошқа барча нарсалари олтиндан. «Адн» дейилмиш мангу жаннатда аҳли жаннат ва Парвардигорининг орасида кибриё ридосигина бўлур» (Муттафақун алайҳ).
Кейин жаннат эшикларини тасаввур қил. Уларнинг сони тоатингга яраша. Яъни, қайси мўминнинг Аллоҳ таолога итоати кўп бўлса, унга очиладиган жаннат эшиклари ҳам шунчалик кўп бўлади. Жаҳаннам эшикларининг сони ҳам кишининг маъсиятига мувофиқ бўлади. Яъни, инсон Аллоҳ таолога қанча кўп итоатсизлик қилса, унга шунча кўп дўзах эшиклари очилади.
Абу Ҳурайра Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васалламнинг бундай деганларини ривоят қилади: «Кимки Аллоҳ йўлида ўз молидан бир жуфт нарсани инфоқ қилса, у жаннатнинг барча эшикларидан чорланади. Жаннатнинг саккизта эшиги бор. Кимки аҳли намоз бўлса, «Бобус солат» (Намоз эшиги)дан, рўза аҳли «Бобус сиям» (Рўза эшиги)дан, аҳли садақа бўлса, «Бобус садақа» (Садақа эшиги)дан, аҳли жиҳод бўлса, «Бобул жиҳод» (Жиҳод эшиги)дан ичкарига чорланади». Шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳу:
– Аллоҳга қасамки, бу эшикларнинг биттасидан чақирилган киши нажот топади. Жаннат эшикларининг барчасидан чорланадиган киши ҳам борми?
– Ҳа, сен ўшалардан бири бўлишингни умид қиламан, дедилар Набий алайҳиссалом» (Муттафақун алайҳ).
Осим ибн Замра Али каррамаллоҳу важҳаҳудан ривоят қилади: «Ҳазрати Али дўзахни эслатди. Шундай бир қўрқинч билан эслатдики, унинг даҳшатидан ҳозир қўрқинчдан бошқаси хотиримдан кўтарилди. Кейин шу оятни ўқиди: «Парвардигорларидан қўрққан зотлар эса тўп-тўп ҳолда жаннатга киритиладилар. Қачонки улар дарвозалари очилган ҳолдаги (жаннатга) келиб етганларида ва унинг қўриқчилари: «Сизларга тинчлик-омонлик бўлсин! Хуш келдингиз! Бас, унга мангу қолгувчи бўлган ҳолларингизда кирингиз» деганларида (улар беҳад шодланурлар)» (Зумар, 73-оят).
Сўнгра кейинги чашмага бориб, у билан покланадилар. Уларга неъматлар жилваси ёғилади. Бадандаги туклардан мудом хуш бўйлар таралади. Сочлар гўё атирли мой сурилгандек бир текис, тартибли. Кейин улар жаннатга етиб келадилар. Жаннат қўриқчилари уларга: «Сизларга тинчлик-омонлик бўлсин! Хуш келдингиз! Бас, унга мангу қолгувчи бўлган ҳолларингизда кирингиз» – дейишади.
Сўнг вилдон – мангу ёш болалар уларни қарши олишиб, атрофида айланишади, бамисоли, дунё болалари узоқ вақт кўрмаган яқинларини соғинч билан кутиб олиб, атрофида айланишганлари каби. Улар аҳли жаннатга: «Қувонинг, шодланинг! Қаранг, Аллоҳ таоло сизга шунчалик неъматни ато қилибди!» – дея суюнчилашади».
Ровий дейди: «Мангу ёш болалардан бири жаннат аҳли завжаларидан бўлган оҳу кўз ҳурлардан бирига: «Фалончи келди!» деб у жаннатийнинг дунёда чақирилган исмини айтади. Шунда оҳу кўз ҳур:
– Сен уни аниқ кўрдингми? – деб сўрайди.
– Ҳа, аниқ кўрдим, мана у изимдан келяпти, – дейди у. Ўшанда у ҳур севинчдан шу даражада енгиллашиб кетадики, бир зумда жаннат эшиги бўсағасида ҳозир бўлади. Жаннатий банда ўз масканига етиб, маржонлардан иборат соҳил устига қурилган қизил, сариқ, яшил каби турфа рангда товланаётган кўшкка назари тушади. Бошини кўтариб, чақмоқдан чақнаётган кўшкнинг шифтига аста қарайди. Агар Аллоҳ таолонинг тақдири бўлмаганида бу ёрқинлик унинг кўзини кўр қилган бўлар эди. Кўзини шифтдан олар экан, қошида завжаларини, булоқ бўйига қўйилган қадаҳларни, тизиб қўйилган ёстиқларни ва тўшалган гиламларни кўради. Сўнгра уларга суяниб: «...Бизларни бу (неъматларга) йўллаган Зот-Аллоҳга ҳамду сано бўлгай. Агар бизни Аллоҳ ҳидоят қилмаганида ҳаргиз йўл топа олмас эдик...» – дейди (Аъроф, 43-оят).
Кейин мунодий нидо қилади: «Мангу ҳаётсиз, ҳаргиз ўлмайсиз. Доимо бунда муқимсиз, ҳеч қачон кетмайсиз. Ҳамиша саломатсиз, ҳеч қачон хасталанмайсиз».
Расули акрам алайҳиссалом дедилар: «Қиёмат куни жаннат эшиги олдида ҳозир бўламан, унинг очилишини сўрайман. Шунда жаннат қўриқчилари:
– Ким у? – дейди.
– Муҳаммад! – дейман.
– Сиздан олдин бирорта кишига эшикни очмасликка буюрилган эдим, – дейди у» (Муслим ривояти).
Жаннатдаги кўшклар, у ерда даражаларнинг фарқланиши тўғрисида ҳам фикр эт. Чунки, охират даража жиҳатидан энг юксак, афзаллиги жиҳатидан энг улуғ мезондир. Одамлар тоатларнинг зоҳирий кўринишида ва ботиний хулқда бир-биридан фарқлангани каби амалларига кўра тақдирланишда ҳам фарқланадилар. Агар юксак даражаларни кўзлаётган бўлсанг, жидду жаҳд қил, токи Оллоҳ таолога итоат қилишда ҳеч ким сендан ўзиб кетолмасин. Ахир, Оллоҳ таоло айни шу майдонда сенга мусобақа ва рақобатни буюрган-ку!
«(Эй инсонлар), Парвардигорингиз томонидан бўладиган мағфиратга ҳамда Оллоҳ ва Унинг пайғамбарларига иймон келтирган зотлар учун тайёрлаб қўйилган, кенглиги осмон ва ер кенглиги каби бўлган жаннатга шошилингиз...» (Ҳадид, 21-оят).
«У (май)нинг муҳри мушк бўлур. Бас, баҳслашгувчи – мусобақа қилгувчи кишилар (мана шундай мангу неъматга етиш йўлида) баҳслашсинлар – мусобақа қилсинлар» (Мутаффифун, 26-оят).
Ажабо! Яқинларинг ё қўшниларингдан бирортаси бойиб кетса ёки иморатини баланд қилиб кўтарса, сиқиласан, қийналасан. Ҳасад туфайли ҳаётинг аччиқ зардобга айланади. Лекин энг олий қароргоҳда, жаннатда шундай яқинларинг ёки қўшнилар борки, улар ўз фазилатлари билан аллақачон сендан ўзиб кетди. Бу фазилатларга дунё ва ундаги жамики нарсалар ҳам бас келолмайди.
Абу Саид Худрий Пайғамбар алайҳиссаломнинг шундай деганларини ривоят қилади: «Устма-уст, даражама-даража жойлашган кўшк аҳли жаннатийларга, бамисоли узоқ уфқларда мағрибу машриққа сочилиб, бир-бири билан мусобақалашаётган юлдузлардек бўлиб кўринади.
– Эй Оллоҳнинг расули, улар пайғамбарлардан ўзгаси етолмайдиган манзилми? – дея сўрашди.
– Жоним измида бўлган Зотга қасамки, у Оллоҳга иймон келтирган ва мурсалларни тасдиқлаган кишиларнинг манзилларидир» (Муттафақун алайҳ).
Расули акрам бу ҳақда яна шундай деганлар: «Жаннатдаги баланд даража эгаларини улардан қуйидагилар худди осмон уфқларида порлаган юлдузларни кўргандай кўрадилар. Абу Бакр ва Умар шулардандир...» (Термизий ривояти).
Жобир Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан бундай ривоят қиладилар: «Пайғамбар алайҳиссалом бизга:
– Сизларга жаннат кўшкларининг хабарини берайми? – дедилар.
– Ота-онамиз Сизга фидо бўлсин, ё Аллоҳнинг расули, хабарини беринг, – дедик.
– Жаннатда ҳамма томони гавҳардан бунёд қилинган кўшклар бор. Бу кўшклар шу даражада шаффофки, ташқарисидан ичи, ичидан ташқариси кўриниб туради. Кўшк ичкарисида на кўз кўрган, на қулоқ эшитган, на инсон хотирига келган бир неъмат, туганмас лаззат, адоқсиз сурур бор, – дедилар.
– Ё Аллоҳнинг расули, бу кўшклар ким учун ҳозирланган? – сўрадим.
– Шундай бир киши учунки, у саломни ёяди, таом едиради, давомли рўза тутади, тунда одамлар уйқуга ғарқ пайтда намоз ўқийди, – дедилар.
– Ё Аллоҳнинг расули, буларни ким бажара олади? – дедик.
– Умматим бу ишларни бажаришга қодир. Улар ҳақида сизларга хабар берайинми? Ким биродарига йўлиққан пайтда салом берса ё алик олса, демак у саломни ёйган бўлади. Кимки аҳли оиласини тўйгунча озиқлантирса, таом едирувчилар жумласидан бўлади. Кимки рамазон ойида ва ҳар ойнинг уч кунида рўзадор бўлса, давомли рўза тутган ҳисобланади. Кимки хуфтон ва бомдод намозини жамоат билан адо қилса, тунда одамлар яъни, яҳудийлар, насоралар ва мажусийлар уйқуда пайтда намоз ўқиган бўлади, – дедилар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам» (Абу Наим ривояти).
Аллоҳ таолонинг: «...абадий жаннатлардаги покиза масканларга киритур» (Саф, 12) ояти ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан сўрашди. Расули акрам дедилар: «Покиза масканлар – маржонлардан бунёд қилинган қасрлардир. Ҳар бир қасрда қирмизи ёқутдан бўлган етмишта ҳовли, ҳар ҳовлида яшил зумраддан бўлган етмишта уй, ҳар уйда бир тахт, ҳар тахтда барча ранглардан уйғун етмишта тўшак, ҳар тўшакда оҳу кўзли ҳурлардан бир жуфти ҳалол бор. Ҳар уйда етмишта дастурхон, ҳар дастурхонда етмиш хил таом бор. Ҳар уйда етмишта ходима бор. Мўмин кишига ҳар куни эрталаб шундай бир қувват бериладики, кун давомида ходимларнинг барчаси билан қўшилишга қодир бўлади» (Абу Шайх ривояти).
Абу Ҳомид Ғаззолий "Иҳё улумуд дин (Сўнгги манзил зикри)" китобидан
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа