Касалликни енгишда икки кучли таъсир – давога ишонч, тузалиш умиди...

Шифо доридами? Бу саволнинг жавобини пласебодан топиш мумкин. Пласебо луғатларда «беморни хотиржам қилиш учун бериладиган таъсирсиз модда» ёки «беморга фойдаси тегишидан кўра, уни мамнун қилиш учун ишлатиладиган модда», дея таърифланади. Янги кашф этилган дорининг қанчалик муваффақиятли эканини синаш учун пласеболардан фойдаланилади. Мисол учун, касалларнинг бир гуруҳига таъсир қилиши кутилаётган модда, бошқа бир гуруҳига эса ичида ҳеч қандай дори бўлмаган маза киритилган буёқли сув ёки таблеткалар берилади. Ана шу сохта дорининг номи «пласебо» дейилади. Пласебо бошқа ҳақиқий дори билан бир хил кўринишда ва бир хил ўралган шаклда бўлади. Натижада янги дорининг таъсири ўрганилиб, қанчалик фойдали экани исботланади.

Бош оғриғи, уйқусизлик, безовталаниш, ортиқча ваҳима, турли оғриқлар, қўрқув, сиқилиш (стресс), кўнгил айниши, бош айланиши каби кўпгина касалликларда пласебо билан анча яхши натижалар олингани эътиборга моликдир. Пласебо берилган 10 та бемордан 6 тасида бош оғриғи қолган бўлса, анальгетик (оғриқ қолдирувчи) дори ичган 10 та бемордан ҳам 6-7 тасида бу дарднинг йўқолгани инсонни ҳайратда қолдиради.

Шифокорлар уйқусизлик шикояти билан келган беморларга кўникиб қолиш (адаптация)га сабаб бўлгани учун ҳам уйқу дориси тавсия этишни тўғри деб билмайдилар. Унинг ўрнига берилган пласеболар билан ҳам, умуман олганда, дориларчалик яхши натижаларга эришилиши кузатилган, яъни тиббий жиҳатдан ҳеч қандай уйқу келтирадиган таъсирга эга бўлмаган моддадан ташкил топган таблеткалар беморни ухлатишга ярамоқда. Албатта, беморда дорилар уни ухлатишига қаноат ҳосил қилдирилган бўлса...

Тез ёрдамга баъзан қаттиқ сиқилиш, бош оғриғи, юрак санчиғи каби хуруж билан келган ва қандайдир уколдан кейин тузалиб кетгани ҳақида гапирувчи беморлар келади. Уларга ўша айтган дорилари номи остида «физиологик зардоб» деб аталувчи пласебони игна орқали киритганимизда дарҳақиқат, тузалиб кетгани ҳам кўп кузатилган ҳодисалардан. Демак, хуружни дори эмас, беморнинг ишончи бартараф этган.

Баъзи беморлар бир шифокор берган дори фойда бермагани, балки бошқа шифокор тавсия этган дори анча яхши таъсир қилганини айтишади. Бу икки дорини текширганимизда фақат номлари турлича бўлиб, уларнинг таркиби бир экани маълум бўлади.

Пласебонинг таъсири ҳақида қатор тадқиқотлар ўтказилган. Натижада эса кишининг тузалишга бўлган ишонч ҳамда шифо топиш умиди ва иродаси унинг касалликдан халос бўлишида катта аҳамиятга эга экани аниқланган.

Пласебонинг таъсир этишида шифокорга бўлган ишонч ва суянч ёки беморни парвариш қилаётган ҳамширадаги хатти-ҳаракатларнинг ҳам муҳим ўрни бор. Мисол учун, шифокорнинг етук мутахассис ёки илмий даражага эга бўлиши, беморни эринмасдан тинглаши ёхуд диққат билан текшириб, унга умид бериши соғайиш эҳтимолини анчагина орттиради. Беморга қараётган ҳамширанинг ўзи ҳам пласебонинг таъсирига ишонмаса, бемордаги шифо топиш эҳтимолининг пасайишига олиб келади. Пласебо таблеткаларининг ташқи кўриниши ҳам беморга таъсир қилишда катта аҳамиятга эга. Катта ёки миттигина хапдориларнинг ўртача катталикдагилардан кўра яхшироқ таъсир кўрсатиши, кизил, сариқ ва жигарранглари эса яшил ва кўк пласеболардан нисбатан устунроқ экани ҳам тажрибаларда ўз тасдиғини топган. Бундан ташқари, яна аччиқ таъмли ва ноанъанавий шаклда истеъмол қилиш ҳам (масалан, кунига 10 томчи эмас, балки 9 томчидан дея) пласебонинг таъсирини кучайтирар экан. Пласебони истеъмол қилгач, оғриқ ёки сиқилишларнинг йўқолиши қуруқ гап эмаслиги ҳам исботланган. Пласеболар ёки бошқа кўмакчи воситалар баданда етарлича таъсирларга сабаб бўлади. Пласебога ишонч баданда оғриқни енгиллаштирувчи маълум моддаларнинг (масалан, миядаги эндорфинлар каби) ишлаб чиқарилишига олиб келар экан.

Бугунги кунда баданимиздаги касалликларнинг 50-80 фоизи руҳиятимиз билан алоқадорлиги таъкидланаётганини ҳисобга олсак, пласеболарнинг бу кенг кўламдаги таъсирлари бизни ҳеч ҳам ажаблантирмайди. Пласебонинг шунчалик таъсирли бўлиши бизга шифонииг дориларда эмас, балки Аллоҳдан келишини кўрсатиб беради. Бу борада дори фақат сабаб, холос. Аллоҳ шифо беришни ирода қилса, бир қултум сув ҳам шифо келтираверади, Аллоҳ истамаса, нима қилсангиз ҳам касалга фойда бермайди.

Муҳаммад Айюб Усмон томонларидан нашрга тайёрланган
"Ҳидоят далиллари" китобидан