Musulmonlarni noto'g'ri e'tiqoddan asrash, sof e'tiqod ila tarbiya qilish bugungi kunning dolzarb masalaridan biri bo'lib kelmoqda. E'tiqodda adashish, ozgina bilgan narsasiga mahkam yopishib olib qolganlarni so'zini qabul qilmaslik, ilmsiz ravishda bilmagan narsasiga, tanimagan shaxslarga ergashish ko'pgina ko'ngilsizliklarga sabab bo'layotgani hammamizga ma'lum. Hozirgi kunda musulmonlarning boshiga tushayotgan ko'plab, balo ofatlarning sabablaridan biri ham aqidada adashgan, oz bilgan narsasiga yopishib olgan zamona xavorijlari hisoblanadi.
Aqidada adashish va haddan oshishning asosiy sababi bilimsizlik hisoblanadi. Bilimsizligini tan olmaslik esa baloning boshidir. Ming afsuslar bo'lsinki, avvalki va hozirgi aqida ovchilari o'zlarini olim deb biladilar ammo din sohasida tuzukroq boshlang'ich ta'limni ham olmagan bo'ladilar. Ularning birortasida ham diniy tahsil olganligi haqida shahodatnomasi yo'q.
Ulamolarimiz bu kimsalarning bilimsizliklari quyidagi sohalarda ekanligini ta'kidlaydilar:
Ushbu bilimlarning barchasini puxta egallamasdan turib biror hukm chiqarishga hech kimning haqqi yo'q.
Bilimsizliklarga asoslanib chiqarilgan hukmlardan biri, musulmonlarni “kofir” deb fatvo chiqarishning ko'payganidir. Bir mo'min insonni asossiz kufrga chiqarishning oqibati juda yomon bo'lib, ko'pchilikning boshiga balo-ofat bo'ladi.
Aslida Rasulluloh (s.a.v) musulmonlarni bu ishdan qattiq qaytarganlar.
ثَلاثٌ مِنْ أَصْلِ الإِيمَانِ : الْكَفُّ عَمَّنْ قَالَ لا إلَهَ إِلا اللهُ لا نُكَفِّرُهُ بِذَنْبٍ وَلا نُخْرِجُهُ مِنْ الإِسْلامِ بِعَمَل
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “ Uch narsa iymonning aslidir: “La ilaha illallohu” degan kimsaga tegmaslik; gunohi tufayli uni kofirga chiqarmaymiz; amali tufayli uni islomdan chiqarmaymiz”, dedilar.
Demak, “La ilaha illallohu” degan kishi musulmon hisoblanib, uning joniga, moliga zarar etkazmaslik, u bilan chiroyli muomalada bo'lish, gunoh ishi tufayli kofirga chiqarmaslik zarur. Ammo dinda haddan oshgan, aqidada adashgan kimsalar esa kalimai shahodatni aytib turgan kimsani, ahli qiblani kofirga chiqaradilar. Ulug' allomalarni va boshqa musulmonlarni o'zlarining yo'liga ergashmaganlari uchun portlatadilar, qatli om qiladilar.
Shar'iy matnlarda kelgan kufr so'zi aslida ikki xil ma'noda ishlatiladi:
سِبَابُ الْمُسْلِمِ أَخَاهُ فُسُوقٌ ، وَقِتَالُهُ كُفْرٌ
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Musulmonni so'kmoqlik fisqdir, u bilan urush qilmoq kufrdir”, deganlar.
Boshqa hadisda:
بَيْنَ الْعَبْدِ وَبَيْنَ الْكُفْرِ تَرْكُ الصَّلاَةِ.
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Musulmon va kufrning o'rtasida namozni tark etish bor”.
Yana bir hadisda:
مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللَّهِ فَقَدْ كَفَرَ
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Kim Allohdan o'zga ila qasam ichsa, batahqiq kofir bo'libdi” deb, marhammat qilganlar.
Ushbu va shunga o'xshash hadislarda zikr qilingan kufr so'zidan dindan chiqaradigan kofirlik emas balki gunoh iroda qilingan. Shuningdek, “Zinokor zino qilayotgan vaqtida, aroq ichuvchi aroq ichayotgan vaqtida, o'g'ri o'g'rilik qilayotgan vaqtida mo''min bo'lmaydi” degan hadislarda bunday ishlar o'ta qabih bo'lganligidan tahdid iroda qilinib mo'min bo'lmaydi iborasi ishlatilgan. “Namoz dinning ustuni. Kim uni qoim qilsa dinini qoim qilibdi. Kim uni tark etsa dinini vayron qilibdi” degan hadis namozni farz emas deb, e'tiqod qiluvchi kishi haqida aytilgan.
Ahli sunna val jamoa hammalari jumladan, aqida ilmidagi buyuk allomalarimiz Imom Moturidiy, Imom Nasafiy, Abu Hanifalar o'z asarlarida gunohi kabira qilgan mo'min gunohkor bo'lsada, kofir bo'lmasligiga ittifoq qilganlar. Bunday kishilar qiyomatda gunohiga yarasha jazo olishligi yoki tavba qilib Allohning afviga musharraf bo'lishlari mumkin.
Adashgan firqalar esa ushbu va boshqa hadis mantlarini to'g'ri tushunmaganlaridan mo'min ammo gunoh ish qilgan kimsani kofirga chiqaradilar, ularni qonini halol sanaydilar.
Agar gunohi kabira qilish kufr bo'lganida zino, o'g'rilik, aroqxo'rlik va birovni zinoda ayblaganga hadd (shar'iy jazo) qo'llanishligi behuda narsa bo'lib qolar edi. Chunki haddlar kofirga qo'llanilmaydi. Bu esa gunohi kabira qilgani tufayli iymondan chiqadi degan gap buzuq e'tiqod ekanligini ko'rsatadi.
Abu Muin Nasafiy “Bahrur Kalom” nomli asarlarida mo'minni gunohi tufayli kofirga chiqarib, qonini halol sanaydigan adashgan firqalarga qarata ushbu dalillarni keltiradilar:
“Alloh taolo Nur surasining 31-oyatida:
وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
“Allohga barchangiz tavba qiling, ey mo'minlar! Shoyadki, najot topsangizlar”.
Tahrim surasining 8-oyatida:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ
“Ey, iymon keltirganlar, Allohga xolis tavba qilinglar! Shoyadki robbingiz gunohlaringizni yuvsa va sizlarni daraxtlari ostidan anhorlar oqib turgan jannatlarga kiritsa”.
Ushbu oyatlardagi tavba gunoh sababidan bo'ladi. Gunoh qilgan kishigina tavba qiladi va Alloh uni afv etib jannatga kiritishini umid qiladi.”
Yuqoridagi oyat va hadislardan gunohkor mo'min kofir bo'lmasligi ma'lum bo'ldi. Hozirgi kundagi takfirchilar esa nafaqat gunoh qilgan kishini balki aynan ularning fikriga qo'shilmagan begunoh, beayb insonlarni qatl qilmoqda.
Hanafiylarning mashhur ulamolaridan biri, “Al-Bahrur Roiq” asarining muallifi Ibn Najim aytadilar:
“Agar bu masalada kofir deyish uchun to'qson to'qqizta dalil bo'lsa-yu, kofir demaslik uchun birgina dalili bo'lsa, to'qson to'qqizni qo'yib, o'sha bir dalilni olish kerak”, degan.
Dinda haddan oshganlar esa buni aksini aytadilar. Bu esa barcha islomiy mazhablar va ulamolarning tutgan yo'liga teskaridir.
Muxamedxodjayeva Sanobar
Munosabat
Insonning qalbi birgina shirin so‘zdan quvonib, to‘lqinlanib ketadi: yayraydi, yashnaydi, boshqalarga ham ezgulik sog‘inadi, shodlik va baxt ulashadi.
Joriy yilning 31 may sanasida Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Haj ziyorati uchun Makkai mukarramada bo‘lib turgan O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy shayx Nuriddin Xoliqnazar bilan telefon orqali muloqot qilib, hojilar holidan xabar olgani qalblarimizga surur, xursandchilik va shukronalik baxsh etdi. Davlatimiz rahbari barcha ziyoratchilarga salom yo‘llab, yurtimizga sog‘-omon kelishlarini tiladi. Unutilmas bu voqelik hojilarimizni behad sevintirdi.
Shukrki, mamlakatimizda tinchlik-totuvlik barqaror. Har bir inson hayotdan rozi bo‘lib, baxtli-saodatli umr kechirishi uchun barcha imkoniyatlar mavjud. Mehnat qilgan, harakat qilgan farovon hayot kechirmoqda. O‘z orzu niyatlariga yetmoqda. Albatta, bunda osoyishtalik ne’matining o‘rni beqiyos.
Yangi O‘zbekistonning har tongi taraqqiyot tongi sifatida otmoqda. Barcha sohalarda yangilik va yaxshiliklar bo‘lmoqda. Jumladan, Haj va Umra tadbirlarini yuqori saviyada tashkil etish, mo‘min-musulmonlarning ushbu ibodatlarini chiroyli ado etishlari uchun sharoit va qulayliklar yangi bosqichga olib chiqildi.
Xususan, bu yilgi haj mavsumiga yuqori darajada tayyorgarlik ko‘rildi. Makkai mukarrama hamda Madinai munavvara, qolaversa, Mino vodiysida ziyoratchilar uchun barcha sharoit hozirlandi. Issiq kunlarda yurtdoshlarimizga qo‘shimcha qulaylik yaratish maqsadida Arafot hududidagi chodirlar yopiq tarzda barpo etildi. Ularning atrofi issiq o‘tkazmaydigan panellar bilan o‘raldi, ichkariga sovutish tizimi o‘rnatildi, gilam va to‘shaklar solindi.
Mamlakatimiz hojilariga ko‘rsatilayotgan e’tibor, ular uchun yaratilgan qulayliklarni Saudiya Arabistonining haj ishlari mas’ullari va o‘zga yurt hojilari ham e’tirof etib, havas bilan qaramoqda.
Ayni paytda ziyoratchilarga 300 dan oshiq guruh rahbari, 50 nafar oliy toifali shifokor, 10 dan ziyod oshpaz va boshqa mutaxassislar xizmat ko‘rsatib, hamrohlik qilmoqda.
Ziyoratchilarimiz berilayotgan e’tibor va g‘amxo‘rlikdan mamnun bo‘lib, Yaratgandan mamlakatimiz tinchligi, xalqimiz farovonligini so‘rab duo qilmoqda.
Zotan, yurtimizda “Inson qadri uchun” degan ulug‘vor g‘oya barcha islohotlarning asosini tashkil etayotgan ayni pallada hojilarimiz ham ushbu jarayonga o‘z hissalarini qo‘shish, yurtimizga qaytgandan so‘ng bor kuch-g‘ayratlarini yurt tinchligi va taraqqiyoti, oilalar totuvligini ta’minlash, yoshlar ta’lim-tarbiyasi bilan shug‘ullanish, ehtiyojmandlarga ko‘mak berishdek savobli ishlarga safarbar etishlarini ta’kidlamoqdalar.
Zayniddin ESHONQULOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi
o‘rinbosari.