Navbatdagi suhbat O'zbekiston musulmonlari idorasi Fatvo bo'limi mutaxassisi Zikriyo Boborahimov bilan uyushtirildi.
Savol: Cavdo sohasida ishlayman. Nisobdan oshgan molim bor. Deyarli har kuni almashinib sotiladi. Mol otamning ixtiyorida. Bunga zakot hukmi qanday bo'ladi? Otamga vojib bo'ladimi yoki mengami?
Javob: Mol kimniki bo'lsa, o'sha kishi zakot beradi. Bu haqda Imom Saraxsiy shunday deydilar: «Zakot molning egasiga vojib bo'ladi» («Al-Mabsut» kitobi).
Zakot quyidagi narsalarda vojib bo'ladi:
Zakotni hisoblaganda tillo, kumush, qog'oz pullar, qimmatli qog'ozlar va tangalarga tijorat mollarining qiymatini qo'shib hisoblaydi. Bir kishining tilla, kumush, qog'oz pullar, qimmatli qog'ozlar va tijorat mollari eng kamida 85 gramm tillo yoki uning qiymatiga etsa hamda yana bir yil hojatdan ortiqcha bo'lib, kamaymasdan tursa, molining 40 dan birini zakot sifatida berish shart bo'ladi.
Bu haqida Alloh taolo shunday deydi: «(Ey, mo'minlar!) Namozni barkamol ado etingiz, zakotni beringiz va Payg'ambarga itoat etingiz, zora (shunda) rahm qilinsangiz» (Nur surasi, 56-oyat).
Tijorat moli har kuni yangilanib tursa ham, nisobga etganidan bir yil o'tgach, uning qirqdan birini zakot sifatida muhtojlarga chiqarish farzdir. Vallohu a'lam.
Savol: Har yil Ramazonda zakot beradigan odam 2020 yil dekabr' oyida o'ziga tegishli do'konni sotuvga qo'yib, 2021 yil mart oyida sotdi. Endi 2021 yil Ramazonda zakot berayotganda bu do'kon savdosidan kelgan pulni ham qo'shib zakot chiqaradimi yoki bu pul bir yil aylangandan keyin zakot vojib bo'ladimi?
Javob: Agar mazkur sotilgan do'konning pulini qo'shmasdan oldin ham mablag'ingiz nisobga etarli bo'lsa, unga do'konning sotuvidan tushgan pulni ham qo'shib zakot berasiz. Agar sizning mablag'ingiz faqatgina mazkur do'konning pulidan iborat bo'lsa, undan bir yil o'tgandan so'ng zakot vojib bo'ladi.
Bu haqida fiqhiy manbalarimizda shunday deyiladi: «Yil davomida muayyan nisob jinsidan orttirilgan narsalar o'z jinsiga qo'shiladi. Ya'ni, nisobning biror turiga ega bo'lgan kishilar yil mobaynida mazkur nisob jinsidan mol orttirsalar, o'sha nisobga qo'shib zakot beradilar» («Durarul hukkom» kitobi). Vallohu a'lam.
Albatta, zakot berish kerak. Bunda bitmay qolgan binoning ayni vaqtdagi qiymatini hisoblab, tijorat moli bo'lgani uchun tilla, kumush va qog'oz pullariga qo'shib hisoblaydi va jami mablag'ning qirqdan biri (1/40)ni zakot sifatida muhtojlarga beradi.
Bu haqda fiqhiy kitoblarimizda shunday deyilgan: «Tijorat (ya'ni sotish niyatida olingan) mollari nima bo'lishidan qat'iy nazar, ulardan zakot berish vojib bo'ladi» («Javharatun nayyira» kitobi). Vallohu a'lam.
Ma'lumot uchun: Sizda shar'iy masalalarda savollar bo'lsa, O'zbekiston musulmonlari idorasining Telegram’dagi @diniysavollar kanaliga, «savollar.muslim.uz» saytiga yoki fatvo bo'limining 78-150-33-44 raqamli koll-markaziga murojaat qilishingiz mumkin.
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Yaxshi niyatda safar kilish ko‘plab ajru-savoblarga noil etadi. Qolaversa, safar qilish sog‘liqqa foyda, rizqni keng qiladi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Safar qilinglar. Sog‘lom bo‘lasiz. Rizqingiz keng bo‘ladi”, deganlar.
1. Safarga otlanayotgan kishi uning odoblarini o‘rganmog‘i lozim.
Dastlab, safarda ishlatiladigan zarur buyumlar tayyorlanadi. Oisha roziyallohu anho: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam safarda ham, hazarda ham yetti narsani olib yurardilar. Ular: shisha idish, taroq, surmadon, qaychi, misvok, igna va ip”, dedilar.
Boshqa bir rivoyatda: Oisha roziyallohu anho: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam safarda ham, hazarda ham besh narsani olib yurardilar. Ular: taroq, surmadon, oyna, misvok va uzun dastali ilgak[1]”, deganlar (Imom Bayhaqiy rivoyati).
2. Safarga tongda yo‘lga chiqish safarni barakali hamda xayrli bo‘lishiga sabab bo‘ladi.
Soxr ibn Vado’a G‘omidiy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Allohim, ummatimning tongiga baraka bergin”, deb duo qilardilar” (Imom Termiziy rivoyati).
Soxr roziyallohu anhu savdogar bo‘lganlar va savdolarini doimo tongda jo‘natar edilar. U zot boy, davlatmand bo‘lganlar.
3. Ilmli, solih kishilarning nasihat va duolarini olish lozim.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Safar qilmoqchi bo‘lgan bir kishi Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kelib, “Yo Rasululloh, menga nasihat qiling”, dedi. U zot: “Allohga taqvo qilishingni va har bir tepalikka ko‘tarilganingda takbir aytishingni buyuraman” dedilar. U orqasiga burilayotgan edi “Allohim, yerni unga yaqin va safarini oson qilgin”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).
4. Xayrlashayotganda ham duo qilish xayrli amallardandir.
Quz’a ibn Yahyo Basriy aytadilar: «Ibn Umar roziyallohu anhu menga: Kel, sen bilan xuddi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam men bilan xayrlashganlaridek xayrlashaman: “Diningni, omonatingni va amaling xotimasini Allohga topshirdim”, dedilar» (Imom Abu Dovud rivoyati).
5. Ulovga minayotganda duo o‘qish.
Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam safarga chiqayotganda tuyalariga minsalar uch marta takbir aytib, so‘ngra: “Bizga buni bo‘y sundirgan Zot pokdir. Biz bunga qodir emas edik. Albatta, Robbimizga qaytguvchilardanmiz. Allohim, ushbu safarimizda yaxshilikni, taqvoni va O‘zing rozi bo‘ladigan amalni so‘raymiz. Allohim, bu safarimizni bizga yengil qilib, uzoqligini yaqin qilgin. Allohim, safardagi yo‘ldosh ham, xonadonda qoluvchi o‘rinbosar ham O‘zingdirsan. Allohim, Sendan safar qiyinchiliklari va qayg‘ulari, ahlda va molda yomon oqibatlardan panoh so‘rayman”, der edilar (Imom Muslim rivoyati).
6. Safar davomida ko‘proq o‘zi va boshqalar haqqiga duo qilish.
Musofirning duosi mustajobdir. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Uch kishining duosi shubhasiz ijobatdir. Ular mazlumning duosi, musofirning duosi va ota-onaning farzandi haqqiga qilgan duosidir”, dedilar (Imom Termiziy rivoyati).
7. Musofirlar oralaridan bir kishini ishlarni boshqarib turuvchi qilib tayinlashlari kerak.
Abu Said Xudriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Agar uch kishi safarga chiqadigan bo‘lsa, ulardan bir amir bo‘lsin”, deganlar (Imom Abu Dovud rivoyati).
Imom Navaviy rahmatullohi alayh: “Musofirlar jamoada o‘zlariga eng ziyrak, eng afzal kishini yo‘lboshchi qilib ta’yinlashlari mustahabdir”, deganlar.
Musofir tepalikka chiqayotganida takbir (“Allohu akbar”) va hamd aytishi (“Alhamdulillah”), pastga tushayotganda tasbeh (“Subhanalloh”) aytadi. Jobir roziyallohu anhu aytadilar: “Biz Nabiy sollallohu alayhi vasallam bilan birgalikda safarga chiqardik. Agar tepalikka ko‘tarilsak takbir aytardik. Tushganda esa tasbeh aytardik” (Imom Ahmad rivoyati).
8. Safarda maqsad hosil bo‘lgach, tezda uyga qaytish lozim.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Safar azob-uqubatning bir ko‘rinishidir. Sizlardan biringiz safarga chiqsa, taomi, ichimligi va uyqusidan to‘la baxra ololmaydi. Agar sizlardan biringizning (safarda) istagi hosil bo‘lsa, bas, u oila-ahliga shoshilsin”, dedilar (Imom Buxoriy rivoyati).
Davron NURMUHAMMAD
[1] Bu ilgak yog‘och yoki temirdan yasalgan bo‘lib, sochni tekislash va boshka narsalarda ishlatiladi.