Sayt test holatida ishlamoqda!
17 Dekabr, 2025   |   26 Jumadul soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
06:17
Quyosh
07:43
Peshin
12:24
Asr
15:14
Shom
16:59
Xufton
18:18
Bismillah
17 Dekabr, 2025, 26 Jumadul soni, 1447

AHLOQSIZLIK, KASALLIK VA OFATLARDAN SAQLANISh. RUHIY VA NAFSIY TASKIN TOPISh. SOLIH ZURRIYoT QOLDIRISh.

17.02.2021   6445   25 min.
AHLOQSIZLIK, KASALLIK VA OFATLARDAN SAQLANISh. RUHIY VA NAFSIY TASKIN TOPISh. SOLIH ZURRIYoT QOLDIRISh.

 

Nasabni saqlash

Alloh taolo marhamat qiladi:

وَٱللَّهُ جَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا وَجَعَلَ لَكُم مِّنۡ أَزۡوَٰجِكُم بَنِينَ وَحَفَدَةٗ

«Alloh sizlar uchun o'zlaringizdan juftlar yaratib, juftlaringizdan sizlar uchun o'g'illar va nabiralar paydo qildi ...» (Nahl,72).

Insonlar uchun juftini yaratishdan maqsad farzandlar va ulardan nabiralardek ko'zni quvontiradigan ne'matlarni paydo qilganini bayon etdi. Demak, Alloh taolo ushbu yo'l bilan insonlarning naslu nasabi davom etishini iroda qildi. Mo'minlarning oila qurishdan asl maqsadlari ham aynan shunday bo'lishi lozim.

 

Axloqsizlikdan saqlanish

Payg'ambarimizning (alayhissalom) ushbu hadislariga yana   murojaat qilamiz:

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- " يَا مَعْشَرَ الشَّبَابِ مَنِ اسْتَطَاعَ مِنْكُمُ الْبَاءَةَ فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّهُ أَغَضُّ لِلْبَصَرِ وَأَحْصَنُ لِلْفَرْجِ ". (رواه مسلم)

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) “Ey yoshlar jamoasi, sizlardan kim nikohga qodir bo'lsa uylansin, chunki u ko'zning tiyilishi va farjning pokligidir...”, dedilar.

Janob Sarvari olamning hadislarini har safar o'qiganimizda, olam-olam ma'no va mazmun chiqadi. Mazkur hadisda, “ko'zning tiyilishi” va “farjning pokligi” deya axloqiy jihati ham bayon qilingan. Demak, uylanish va turmushga chiqishdagi hikmatlar kishining axloqiga ham sayqal beradi.

 

Er va xotin hamjihatligi

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- ...والرجل راع في أهله وهو مسؤول عن رعيته والمرأة راعية في بيت زوجها ومسؤولة عن رعيتها... (رواه البخاري)

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Erkak o'z ahliga rahbar va qo'l ostidagilardan mas'ul. Ayol erining uyida rahbar va o'z qo'l ostidagilardan mas'uldir...”, dedilar.

Islom ta'limoti naqadar go'zal. Oila mavzuida bayon qilingan ushbu hadis zamirida er va xotinning zimmasidagi burchlari e'tirof etilgan. Ro'zg'or boshlig'i erkak kishi o'z oilasida rahbar bo'lib, barcha qo'l ostidagilar, ya'ni xotini, farzandlarining moddiy va ma'naviy tomondan ta'minotchisi hisoblanadi. Bu muqaddas dargohning sultoni bo'lmish ota oila a'zolarining barcha zaruriy ehtiyojlarini qondirishi lozim. 

O'z navbatida, oila deya atalmish mustahkam qo'rg'onning bekasi bo'lgan ayol esa, eri va farzandlarining uy yumushlariga mas'ul. Oila saltanatining vaziri bo'lmish ona ro'zg'or pokizaligi, xonadon yumushlari, ya'ni kiyim-boshlarni tozalash, taomlar tayyorlash va hokazo kabi ishlarga mas'uldir. Shu bilan birgalikda, erining mehnatu mashaqqat bilan topib kelayotgan molu mulkini isrof qilmasdan sarf qilishi va farzandlariga ham buni qadrlashni o'rgatishi lozim. Ana shunday hamjihatlik va ittifoqlik bilan qurilgan oila mustahkam, tartibli, fayzli va barakali bo'ladi.

 

Kasallik va ofatlardan saqlanish

قال رسول الله -صلى الله عليه وسلم- "لا ضرر ولا إضرار..." (رواه أحمد وابن ماجه)

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Zarar berish va zararlanish (islomda) yo'q” , dedilar (Imom Ibn Moja rivoyati).

Kishining biror kimsaga hech qanday yo'l bilan zarar etkazishi dinimizda yo'q. Shuningdek, o'zi ham zararlanishining oldini olishi lozim. Buning er-xotinlikka qanday aloqasi bor, degan savol tug'ilishi tabiiy. Payg'ambarimizning (sollallohu alayhi va sallam) hadislarida: “Ey yoshlar jamoasi, sizlardan kim nikohga qodir bo'lsa uylansin, chunki bu ko'zning tiyilishi va farjning pokligidir...”, dedilar.

Nikoh yoshiga etgan yigitga turli buzuq yo'llardan o'zini saqlashning eng maqbul yo'li uylanish ekani bayon qilindi. Hadisda aytilgan “farjni saqlovchi” jumlasidan murod o'zini saqlashga kuchi etmaydigan kishi uylanmasa, zino qilish xavfi borligidir. Buning oqibatidan kelib chiqadigan dardu balolarni batafsil bayon qilindi. Bunday dardlarga chalingan kishi nafaqat o'zi, balki oilasiga ham zarar etkazishi aniq. Kasalligi yuqumli bo'lsa, eng oldin oila a'zolariga, qolaversa, atrofdagi kishilarga ham ziyon etkazadi.

 

Ruhiy va nafsiy taskin topish

Alloh taolo marhamat qiladi:

وَمِنۡ ءَايَٰتِهِۦٓ أَنۡ خَلَقَ لَكُم مِّنۡ أَنفُسِكُمۡ أَزۡوَٰجٗا لِّتَسۡكُنُوٓاْ إِلَيۡهَا وَجَعَلَ بَيۡنَكُم مَّوَدَّةٗ وَرَحۡمَةًۚ

«Uning alomatlaridan (yana biri) – sizlar (nafsni qondirish jihatidan) taskin topishingiz uchun o'zlaringizdan juftlar yaratgani va o'rtangizda inoqlik va mehribonlik paydo qilganidir...» (Rum, 21).

Alloh taolo insonni yuksak hikmat ila yaratdi. Kishining tabiati nimaga muhtoj bo'lsa, halol-pok yo'llar bilan o'sha narsaning muqobilini paydo qildi. Erkakni ayolga, ayolni esa erkakka muhtoj qildi. Odam naslining davom etishini ham bu ikki jins vakillarining bir-birlariga qovushishlari, ya'ni er-xotinlik asosiga bog'ladi. Shu bilan birga, ularni bir-birlaridan ruhiy, nafsiy va jismiy taskinu rohat oladigan qildi.

Erkak kishi uzoq muddat ayoli bilan qo'shilmasligi oqibatida turli kasalliklar paydo bo'lishini tibbiyot olimlari ilmiy ravishda isbotlashdi. O'z o'rnida, ayol ham ko'p muddat ersiz yashasa, turli dardlarga chalinishi aniqlandi.

Adolat peshvosi hazrat Umar (roziyallohu anhu) zamonida ushbu masala yuzasidan ham odillikni o'rnatgan. Din dushmanlari bilan bo'ladigan g'azotlar ba'zida bir necha oy davom etar, unda qatnashib uzoq muddat oilasidan olisda bo'lgan askarlarning uyida qolgan xotinlari muammolari hazrat Umarni tashvishga solardi. Bu muammoni echish maqsadida Hafsa onamizdan ayollarning bu boradagi sabrlari cho'qqisi haqida so'radi. Hafsa onamiz, bunday holda ayollar nari borsa to'rt oy sabr qila olishini aytdi. Shundan keyin Mo'minlar amiri har to'rt oyda askarlarni almashtirib turishga qaror qilib, bu borada ham odillikni yo'lga qo'ydi.

Yolg'izlik holati ushbu muddatdan oshsa, sabrsiz va diyonatsiz ayol bo'lsa, zinoga qadam qo'yish ehtimoli bor. Agar ayol sabru bardoshli, ibo-hayoli bo'lsa, bu muddat o'tishi bilan ayollarga xos kasalliklar vujudga kelishi ehtimolini tabobat ahllari ta'kidlashgan. Demak, er-xotinlikning manfaatli tomonlaridan biri har tomonlama bir-birlaridan taskin va halovat olish, buning asosida turli kasalliklardan saqlanishdir. 

 

Solih zurriyot qoldirish

عن سعيد بن أبي هلال أن النبي صلى الله عليه و سلم قال: " تناكحوا تكثروا فإني أباهي بكم الأمم يوم القيامة ". (رواه عبد الرزاق في مصنفه)

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Uylaninglar, nasl qoldiringlar, ko'payinglar, bas, men qiyomat kuni sizlardek ummat (ko'pligi) bilan faxrlanaman”, dedilar (Imom Abdurrazzoq rivoyati).

Ushbu hadisda Muhammad (alayhissalom) halol yo'l bilan nasl qoldirish, ko'payishga targ'ib etib, bunday komil e'tiqodli ummatlarning ko'pligidan faxr qilishlarini aytganlar. 

Shu bois ota-ona o'z farzandiga oilaning fazilat va hikmatlarni tushuntirishi, nikohda avvalo, Parvardigor rizosi borligi va Rasulullohning (sollallohu alayhi va sallam) targ'iblari, uni ikki dunyo baxtu saodatini ko'zlab amalga oshirishni uqtirishi lozim. Ana shunda farzand aqlli va nafsiga hokim, shayton gapiga uchmaydigan, inson sha'niga dog' tushiradigan buzuqliklardan uzoqda bo'ladi.

Ba'zan ayrim badavlat otalarning noto'g'ri fikrlari quloqqa chalinadi. Ular fikricha, voyaga etgan farzandga moddiy yordam yoki ma'naviy ko'mak berish shart emas. Ushbu yoshdagi har bir farzand o'zi ishlab mablag' topishi va topgan mollari hisobidan uylanishi yoki xohlagan maqsadda ishlatishi mumkin, deb hisoblaydi. Bu fikr zamirida otaning xasis va johilligi ko'zga tashlanadi. Bunday fikr dinimiz ta'limotiga zid.

Hazrat habibur Rahmon (sollallohu alayhi vasallam) hadislarida ota-onaning farzandi oldidagi burchlaridan biri farzand voyaga etganda o'g'il bolani uylash, qiz bolani esa turmushga chiqarish ekani aytilgan.

Yuqorida aytib o'tilganidek, o'ziga xos “tarbiyaviy uslub” qo'llamoqchi bo'lgan, aslida molu davlatni farzandlaridan ham qizg'anadigan ota bu “tarbiya”sining ortidan ko'p xatolarga yo'l qo'yadi.

Birinchidan, farzand pul topish maqsadida turli ko'cha-kuylarga kiradi. To'g'rimi, egrimi, qing'irmi, qiyshiqmi, qaysi yo'l bilan bo'lsada pul topish yo'lini izlaydi. Bu yo'lda unga birovning haqini eyishmi, o'g'rilikmi, noqonuniy tijoratmi, farqi yo'q. Chunki farzand nazoratsiz qolgani oydek ravshan. Tarbiyasiga mas'ul bo'lgan ota esa e'tiborsiz.

Ikkinchidan, farzand ko'zlangan boylikni qay yo'sinda bo'lsada topdi, deylik. Ana endi, topgan davlatini yaxshilikka sarflashi amrimahol. Molu davlat topilganidan keyin, farzand ota maslahatiga quloq solmaydi. Otaning “noyob uslubi” shunday “ish” beradiki, oqibatda toshbag'ir, mehrsiz va ziqnalik borasida ota va farzand yo'llari birlashadi. Ammo ota-bola o'rtasidagi hurmat-e'tibor, qadr-qimmat, mehr-muhabbat, biror ishda maslahat solish, birdamlik borasida yo'llari ayro-ayro bo'lib, bunday fazilatlardan mosuvo qoldi.

Shuning uchun har bir ota-ona o'z dilbandiga baxillik va xasislik qilmasdan, mollarini ularning hayot yo'llari chiroyli yo'lga tushguncha isrof qilmasdan sarflagani maqbul. Zotan, har bir insondan keyin uy-joyiga egalik qiladigan, uni eslab duo qiladigani ana shu farzandlari bo'ladi. Shu bois, har bir mo'min kishi Alloh ato etgan davlatni kimga va nima maqsadda sarflashi lozim ekanini chuqur anglashi zarur.

Bu borada janob Faxrul koinotning (sollallohu alayhi vasallam) muborak hadislariga murojaat qilamiz:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- « دِينَارٌ أَنْفَقْتَهُ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَدِينَارٌ أَنْفَقْتَهُ فِى رَقَبَةٍ وَدِينَارٌ تَصَدَّقْتَ بِهِ عَلَى مِسْكِينٍ وَدِينَارٌ أَنْفَقْتَهُ عَلَى أَهْلِكَ أَعْظَمُهَا أَجْرًا الَّذِى أَنْفَقْتَهُ عَلَى أَهْلِك». (رواه مسلم)

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Alloh yo'lida ehson qilingan dinor, qul ozod qilish uchun sarf qilingan dinor, miskinlarga sadaqa qilingan dinor, ahlingga nafaqa qilingan dinorlarning eng savobi kattasi ahlingga nafaqa qilganingdir”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).

Ota-onaning navbatdagi vazifasi o'g'liga odobu iffatli, Yaratganga itoatli soliha qizni tanlashdir. Shu bois mo'min doimo Allohdan xushxulq ayol va undan dunyoga keladigan farzandning salohiyatli bo'lishini so'rab, ushbu duoni o'qiydi:

رَبَّنَا هَبۡ لَنَا مِنۡ أَزۡوَٰجِنَا وَذُرِّيَّٰتِنَا قُرَّةَ أَعۡيُنٖ وَٱجۡعَلۡنَا لِلۡمُتَّقِينَ إِمَامًا٧٤

«...Parvardigoro, xotinlarimizdan va zurriyotlarimizdan bizlarga ko'z quvonchini baxsh et va bizlarni taqvodorlarga peshvo qilgin» (Furqon, 74).

Oqila qizni uyiga kelin qilgan ota-onaning o'g'li birinchi kecha kelin huzuriga kirganida, nimaga e'tibor berish kerak, degan savol bo'lishi tabiiy. Shuning uchun bu borada dinimiz ta'lim bergan odoblarni bayon qilamiz.

Birinchi, kuyov kelinning boshiga qo'lini qo'yib: “Bismillahir rohmanir rohim”, deb uning haqiga duo qiladi.

عن عمرو بن شعيب عن أبيه عن جده عبد الله بن عمرو: - عن النبي صلى الله عليه و سلم قال ( إذا أفاد أحدكم امرأة أو خادما أو دابة فليأخذ بناصيتها وليقل اللهم إني أسألك من خيرها وخير ما جبلت عليه . وأعوذ بك من شرها وشر ما جبلت عليه ). (رواه ابن ماجه)

Ibn Moja va Abu Dovud rivoyat qiladi: «Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Agar biringiz uylansa, kelinning peshonasidan ushlab: “Allohning ismini (tasmiya) aytsin va bunday deb barokotli duo qilsin: “Parvardigoro, men sendan uning va unga yaratilgan narsaning yaxshiligini so'rayman. Uning yomonligi va unga yaratilgan narsaning yomonligidan panoh tilayman”, dedilar».

Ikkinchi, kelin-kuyov ikkovi ikki rakat namoz o'qib, Allohga duo qilishi mustahabdir.

Abu Shayba Shaqiqdan rivoyat qiladi: Abu Hariza ismli kishi: “Men bir joriyaga uylandim. U menga g'azab qilishidan qo'rqaman”, dedi. Abdulloh ibn Mas'ud (roziyallohu anhu): “Albatta, yaxshi ko'rish Allohdan va nafratlanish shaytondan. U shayton sizni Alloh halol qilgan narsaga nafrat qilishga undaydi. Hotiningga ortingda ikki rakat namoz o'qishni buyur va: “Parvardigor, meni o'z ahlimda marhamatga sazovor qilgin va ahlimni mendan marhamatga sazovor qil. Parvardigoro, bizni yaxshilikda birlashtir, agar  ajratsang, yaxshilikda ajrat”, deb ayt.

Uchinchi, kuyov kelinga muloyim muomalada bo'lishi, shirinlik, ovqat va xushta'm ichimliklar – shirin choy, sut yoki sharbat olib kirishi mustahabdir.

عن أسماء بنت يزيد قالت: إنى قينت عائشة لرسول الله -صلى الله عليه وسلم- ثم جئته فدعوته لجلوتها فجاء فجلس إلى جنبها فأتى بعس لبن فشرب ثم ناولها النبى -صلى الله عليه وسلم- فخفضت رأسها واستحيت. (رواه أحمد)

Imom Ahmad “Musnad” asarida rivoyat qiladi. Asmo binti Yazid aytdi: “Oyshaning (roziyallohu anho) yuzini ochish uchun ziynatlab bezadim. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) uning yoniga katta idishda sut olib keldilar. Undan ichdilar, so'ngra Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) uni Oyshaga uzatdilar. U boshini pastga egdi va hayo qildi...”

عن عائشة : قالت قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: إن أكمل المؤمنين إيمانا أحسنهم خلقا وألطفهم بأهله. (رواه الترمذي)

Imom Termiziy va Imom Nasoiy rivoyat qiladi. Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Mo'minlarning imoni mukammali va xulqi yaxshisi ahliga mehribonidir”, dedilar.

عن عائشة قالت : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: خيركم خيركم لأهله وأنا خيركم لأهلي. (رواه الترمذي)

Imom Termiziy rivoyat qiladi. Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) “Sizlarning yaxshilik qiluvchilaringiz o'z ahliga yaxshingiz va men sizlarning ahliga eng yaxshilaringizdirman”, dedilar.

Turmushning ilk paytlaridagi yaxshi muomala, shubhasiz, noqulay holatda, hadiksirab turgan bokira qizni bir oz o'ziga keltirib, muhitga moslashtiradi. Shu bilan birga, ko'nglida eriga nisbatan bir umrlik muhabbat, sadoqat va vafodorlik hislari kurtak otishiga yordam beradi.

To'rtinchi, jinsiy yaqinlik paytida kelin-kuyov liboslaridan to'la xoli bo'ladi, lekin yopinchiq ostida bo'lishi afzaldir. Bu esa hayoli bo'lishga undovdir.

Payg'ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) bunday marhamat qilganlar:

عَنْ يَعْلَى أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَال:َ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ حَلِيمٌ حَيِيٌّ سِتِّيرٌ يُحِبُّ الْحَيَاءَ وَالسَّتْرَ... (رواه أحمد وأبو داود)

Imom Ahmad, Imom Termiziy va Abu Dovud rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Albatta Alloh taolo hayoli va berkituvchidir, hayo va berkitishni yaxshi ko'radi”, dedilar.

Albatta, bu hadisdan ko'zlangan hikmat ko'p. O'z jufti bilan kishi to'laligicha rohatlanishi joiz, biroq avratni bemalol ochish durust emas. Sababini navbatdagi hadis izohlaydi:

عن ابن عمر : أن رسول الله صلى الله عليه و سلم قال إياكم والتعري فإن معكم من لايفارقكم إلا عند الغائط وحين يفضي الرجل إلى أهله فاستحيوهم وأكرموهم. (رواه الترمذي)

Imom Termiziy rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Yalang'och bo'lishdan saqlaning, chunki sizlardan ajralmaydigan (farishta)lar bor. Qazoi hojat va kishi ahliga yaqinlik qilayotgan vaqtdagina joiz. Bas, ulardan (farishta) hayo qiling va ularni (farishta) hurmat qiling”, dedilar.

Beshinchi, qo'shilishdan oldin kuyov yaxshi so'zlar bilan kelinning ko'nglini xushnud qiladi.

قال رسول الله صلى الله عليه و سلم: " لا يقعن أحدكم على امرأته كما تقع البهيمة ، وليكن بينهما رسول " قيل وما الرسول يا رسول الله ؟ قال " القبلة والكلام ". (رواه أبو منصور الديلمي في مسند الفردوس)

Abu Mansur Daylamiy “Firdavs” asarida rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi vasallam):

– Kishi xotini bilan hayvon kabi qo'shilmasin. Hotini va o'zi o'rtasiga elchi yuborsin.

– Elchi nima?

– O'pich va so'z.

Shuningdek, hadislarda er va ayol qo'shilish asnosida lazzat va engil bo'lishi uchun xotin bilan muvofiq bo'lishi lozimligi bayon qilingan.

Imom G'azzoliy bunday bayon qiladi:

“Er ehtiyojini qondirgach, ayolga ham nafsini qondirishga imkon bersin. Chunki ayolning inzol bo'lishi ko'pincha kech bo'ladi. Uning inzol bo'lmasligi esa aziyat. Er xotinni inzol qilishi har xil bo'lishi, muvofiq bo'lmasligi, ya'ni er xotindan oldin inzol qilishi o'rtada nafratni keltirib chiqaradi. Inzolning muvofiq kelishi esa ayolga orom baxsh etadi...”[1].

Oltinchi, qo'shilishdan avval er ushbu duoni o'qiydi:

عن ابن عباس رضي الله عنهما قال: قال النبي صلى الله عليه و سلم (لو أن أحدهم إذا أراد أن يأتي أهله قال باسم الله اللهم جنبنا الشيطان وجنب الشيطان ما رزقتنا فإنه إن يقدر بينهما ولد في ذلك لم يضره شيطان أبدا). (رواه البخاري)

Imom Buxoriy Ibn Abbosdan (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi. Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Birontangiz o'z ayoli bilan qo'shilsa, «Bismillahi, Parvardigor, bizni shaytondan va shaytonni bizga rizq qilib berganingdan chetlatgin” desa, o'rtada farzand bo'lsa, unga shayton abadiy zarar etkazmaydi», dedilar.

Yettinchi, er ayoli bilan xohlagan shaklda jinsiy yaqinlik qilishi mumkin, faqat farjga bo'lishi shart.

Alloh taolo bunday deydi:

نِسَآؤُكُمۡ حَرۡثٞ لَّكُمۡ فَأۡتُواْ حَرۡثَكُمۡ أَنَّىٰ شِئۡتُمۡۖ

«Hotinlaringiz sizlar uchun ziroatgohdir. Bas, ziroatgohingizga xohlagan jihatingizdan kelaveringiz ...» (Baqara, 223).

Oyatda aytilgan ziroatgoh bu xotinning jinsiy a'zosi. Er xohlagan shaklda qo'shilishi mumkin, faqat aynan ziroatgoh qasd qilinishi shart.

Sakkizinchi, yaqinlik qilishdan oldin tahorat qilish mustahab. Ulamolarimiz ushbu hadisni keltirganlar:

قال النبي صلى الله عليه و سلم: إذا أتى أحدُكم أهلَه ثم أراد أن يُعاود فليتوضأْ فإنه أنشطُ للعَودِ. (رواه ابن حبان والحاكم)

Imom Muslim va Abu Dovud rivoyat qiladi: Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Agar birontangiz o'z ahliga yaqinlik qilsa, so'ng yana yaqinlik qilishni xohlasa, ikkisi o'rtasida tahorat olsin. Chunki u qaytishga rag'batlantiruvchidir”, dedilar.

To'qqizinchi, er va xotin qo'shilgandan keyin g'usl qilishga shoshishi afzal. Agar erinsa, uxlashdan oldin tahorat qilish mustahab.

Agar uxlab yoki erinchoqlik qilib, biror namozini qazo qilishi xavfi bo'lsa, g'usl qilib yotish afzal. Mabodo uyqu g'olib kelgan taqdirda ham, tahorat qilib yotish zarur. Ammo shu alfozda uxlab, g'usl qilgunicha namoz vaqti o'tib ketsa, gunohkor bo'ladi.

O'ninchi, er-xotin bir erda g'usl qilishi joiz.

عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ كُنْتُ أَغْتَسِلُ أَنَا وَرَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- مِنْ إِنَاءٍ وَاحِدٍ تَخْتَلِفُ أَيْدِينَا فِيهِ مِنَ الْجَنَابَةِ. (متفق عليه)

Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyat qiladi: Oysha (roziyallohu anho) aytadi: “Janobatdan Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bilan birga bir idishdan g'usl qilardik. Idishda qo'llarimiz bir biriga tegardi”.

 

KYeYINGI MAVZULAR:

Er va xotin quyidagilardan ogoh bo'lishi lozim.;

Nafsni saqlash;

Alloma Ali Tantoviy nasihatlari;

Farzandga jinsiy tarbiyani ochiq bayon qilish;

 

[1]. “Ihyo ulumid din” kitobi 2-juz, 50-bet.

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Mazhabsizlik xatarlari

16.12.2025   2029   17 min.
Mazhabsizlik xatarlari

Bugungi kunda islom diniga nisbatan butun dunyoda qiziqish va intilish kuchayib, uning shuhrati yanada keng yoyilayotganligi xammaga ma’lum. Ammo buni ko‘ra olmaydiganlar tomonidan bunga qarshi turli nayranglar o‘ylab topilayotganligi hech kimga sir bo‘lmay qoldi. Musulmonlar orasida fitna qo‘zg‘ab, o‘zaro kelishmovchiliklarni keltirib chiqarish va jamiyat xayotida barqarorlikni izdan chiqarishda islomni noto‘g‘ri talqin qilib, uning nomidan turli noto‘g‘ri g‘oya va oqimlarni paydo qilish eng sermaxsul qurolga aylanib qoldi. Ayni shu asosda mazhabsizlik muammosi ham paydo bo‘lganligi ehtimoldan holi emas. Mazhabsizlik g‘oyasi asrlar davomida o‘tgan minglab olimlarning qilgan mexnatlarini bekorga chiqaradi. Asrlar davomida barcha musulmonlar amal qilib kelgan an’ana noto‘g‘ri, shuncha musulmon adashgan ekan degan xulosa kelib chiqadi. Bunday bo‘lishi mumkin emas, buni tilga olishni o‘zi qiyin. Bu payg‘ambarimiz s.a.v.ning sunnatlariga xam to‘g‘ri kelmaydi, zero U kishi shunday marxamat qiladi: “Allox ummatimni biror zalolatga jamlamas”. Boshqa bir xadisda: “Musulmonlar yaxshi deb bilgan narsa Alloxning huzurida ham yaxshidir” – deyilgan.

O‘zbek xalqi necha asrlardan beri sunniylikning to‘rt fiqxiy mazhabidan biri bo‘lmish hanafiylik mazhabiga amal qilib keladi. Hanafiylik o‘z tarixiy taraqqiyotning barcha bosqichlarida musulmonlarning hamjihatligi, o‘zaro inoqligi va birligini ta’minlash uchun kurashib kelgan. U musulmonlar o‘rtasidagi xar qanday firqachilikka qarshi bo‘lib, qavmning diniy e’tiqod belgilari bo‘yicha guruxlarga bo‘linish g‘oyasini hech qachon tan olmagan.

Xalqimiz o‘z mustaqilligini qaytadan qo‘lga kiriganidan so‘ng dinimizga keng yo‘llar ochib berildi. Diniy ma’rifiy sohalarda turli musulmon davlatlar bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yildi. Ammo shu bilan birga chetdan mazhabsizlik g‘oyasi ham kirib keldi. Ular o‘zlarining noto‘g‘ri ammo zohirda go‘zal da’vatlariga bir qancha yurtdoshlarimizni ishontirishga ulgurdi. Ular xalqimizning azaldan amal qilib kelayotgan hanafiylik mazhabini noto‘g‘riga chiqardi. Bu esa hanafiy mazhabiga amal qiluvchilarning e’tiroziga sabab bo‘ldi. Natijada musulmonlar o‘rtasida nizo, tortishuv yuz berib ixtiloflar avjiga chiqdi. Mazhablarga ergashishdan qaytarish hali dinni to‘liq bilmaydigan, Qur’onning tarjima va tafsiri u yoqda tursin, uni to‘g‘ri o‘qiy olmaydigan yurtdoshlarimizning diniy hukmlar haqida tortishib bir- birini adashganga chiqarishlariga sabab bo‘ldi.

Turli xil ixtilof va kelishmovchilik ta’sirida o‘z yaqinlaridan, xalqidan va yurtidan norozi kayfiyatda bo‘lgan eksterimizmga moyil kishilar paydo bo‘ldi. Ular endi nafaqat mazhabga amal qiluvchilar bilan balki o‘zaro bir- birlari bilan kelishmas edi. Ularning o‘zlari xam turli nomsiz firqalarga ajralib ketdi. Bundan esa turli ekstremistik ruxdagi g‘arazli kuchlar unumli foydalandi. O‘lkamizga chetda shakllangan radikal oqimlar kirib keldi va tarqoq nomsiz firqalarni o‘zlariga qo‘shib oldi.

Ramazon al- Butiy: “Mazhabsizlik- islom shariatiga taxdid solib turgan eng katta bid’at” deb aytgani bejiz emas. Zero dinimiz musulmonlarni o‘zaro birlashishga va firqalarga bo‘linmaslikka buyuradi.

واعتصموا بحبل الله جميعا ولاتفرقوا

 

Alloh taolo o‘zining muborak kalomida: “Barchangiz Allohning arqonini (ya’ni dinini) maxkam tuting va bo‘linib ketmang” deb marhamat qiladi. Oli Imron surasi 103-oyat.

Boshqa bir oyatda:

فاسألوا أهل الذكر ان كنتم لا تعلمون

 

“Agar bilmasangiz zikr ahillaridan so‘rang” Anbiyo 7-oyat.

Ushbu oyati karimada bir inson shar’iy masalada ilmi bo‘lmasa o‘zicha qaror qabul qilmay balki darrov ahli ilm olim insonlardan so‘rashlikka buyurildilar. Keling eng avvlo mazhab so‘zini qanday ma’noda ekanligini tushunib olaylik.

“Mazhab” so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, “yo‘l”, “yo‘nalish” ma’nolarini bildiradi. Shar’iy istilohda esa, “biror diniy masala, muammo bo‘yicha muayyan mujtahid olimning fatvo chiqarish yo‘lidir”. Sahoba va tobeinlar davrida mazhablar ko‘p bo‘lgan. Ammo vaqt o‘tishi bilan ular orasida to‘rt yirik: hanafiy, molikiy, shofeiy, hanbaliy mazhablari rivoj topgan. Mazkur to‘rt mazhab vujudga kelishining asosiy omili – bular qolgan mazhablarning ta’limotini ham tadqiq qilib chiqib qamrab olganidir.

Bu haqda alloma Ibn Rajab (vaf. 795/1393) o‘zining “To‘rt mazhabdan boshqaga ergashganga raddiya” asarida quyidagi so‘zni aytganlar: “Ko‘plab mazhablar orasidan aynan to‘rt mazhab saqlanib qolishi xuddi Qur’oni karimning yetti qiroatidan faqat bittasi qolganiga o‘xshaydi. Payg‘ambar sallallohu alayhi vasallamga Qur’oni karim yetti xil lahjada nozil bo‘lgan. Keyinchalik islom dini atrofga keng yoyilib, musulmonlarning soni ortib bordi va qiroat borasida ular o‘rtasida ba’zi ixtiloflar kelib chiqqach, Usmon ibn Affon raziyallohu anhu mus'hafni yetti qiroatdan faqat bittasining lahjasida yozdirishga qaror qildi. Oqibatda bugun yer yuzi musulmonlari Qur’onni faqat bitta mus'hafdan ya’ni, Usmon mus'hafida yozilgan xatidan o‘qiydigan bo‘ldi. Demak, ko‘plab mazhablar orasidan faqat to‘rttasining saqlanib qolgani asrlar davomida insonlarni turli ziddiyatlar va ixtiloflardan himoya etishda asos bo‘lgan”.

Mazkur to‘rt mazhabning to‘g‘riligi va haq ekanligi haqida barcha musulmon ummati ijmo (ittifoq) qilganlar. Dalil sifatida quyidagi olimlarning so‘zlarini keltiramiz:

Alloma Ibn Rajab rahmatullohi alayh o‘zlarining “To‘rt mazhabdan boshqaga ergashganga raddiya” nomli kitobida shunday degan: “Alloh taolo shariatni saqlash va dinni muhofaza qilish uchun o‘z hikmati bilan odamlar ichidan to‘rt zabardast imomlarni chiqarib berdi. Ularning ilmu ma’rifatda yuqori martabaga erishganlarini va chiqargan fatvo va hukmlarini haqiqatga o‘ta yaqinligini barcha ulamolar bir ovozdan e’tirof qilganlar. Barcha hukmlar o‘shalar orqali chiqariladigan bo‘ldi. Bu narsa mo‘min bandalar uchun Alloh taoloning lutfu karami va marhamati bo‘ldi”.

Ulamolarimiz fiqhiy mazhablar imomlarini va ularning ishlarini quyidagi misol bilan tushuntiradilar: “Allohning roziligiga erishib, jannatiy bo‘lish xuddi tog‘ning cho‘qqisiga chiqishdek bo‘lsa, mazhab imomlari – Qur’on, hadis va shularga asoslangan manbalardan foydalanib, cho‘qqiga chiqishning eng oson va bexatar yo‘lini topib, belgi qo‘yib, osonlashtirib qo‘ygan kishilardir. Cho‘qqiga chiquvchilar mazkur buyuk to‘rt imom ko‘rsatgan yo‘ldan birini tutsalar osongina, qiynalmasdan maqsadiga erishadi”.

Imom Badruddin Zarkashiy “Bahrul muhit” kitobida shunday yozadi: “Musulmonlarning e’tirof qilingan to‘rt mazhabi haqdir va undan boshqasiga amal qilish joiz emas”.

Mazkur to‘rt mazhabning barchasi mo‘tabar bo‘lib, musulmon kishi ularning biriga ergashishi vojibligiga islom ummati ittifoq qilgan.

Imom Ali ibn Abdulloh Samhudiy o‘zlarining “Iqdul farid fi ahkomit-taqlid” nomli asarlarida shunday deganlar: “Bilingki, ushbu to‘rt mazhabdan birini ushlashda katta foyda bor. Undan yuz o‘girishda esa, katta muammo va ixtiloflar bor. Bir mazhabda yurishdagi foydalardan biri – sahoba va tobeinlarning shariat ilmini o‘rganishdagi odatlariga ergashishdir. Chunki, tobeinlar shariat ishida bir-birlariga yoki sahobalarga ergashar edi, sahobalar esa, bir-birlariga yoki Rasulullohga ergashganlar”.

Imom Ali ibn Abdulloh Samhudiy so‘zlarini davomida shunday deydi: “Bir mazhabda yurishdagi foydalardan yana biri – Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam marhamat qilgan quyidagi hadisga amal qilishdir:

"فَإِذَا رَأَيْتُمُ اخْتِلَافًا فَعَلَيْكُمْ بِالسَّوَادِ الْأَعْظَمِ"

 

ya’ni: “Agar ixtilofni ko‘rsangiz, o‘zingizga ko‘pchilik tomonini lozim tuting” (Imom Ibn Moja rivoyati).

To‘g‘ri mazhablardan faqat mana shu to‘rttasi qolgan ekan, ularga ergashish katta jamoaga ergashish hisoblanadi”.

Alloma Zafar Ahmad Usmoniy rahmatullohi alayh “E’lous-sunan” kitobida shunday deganlar: “To‘rt mazhab imomlari haqiqatan to‘g‘ri yo‘l va hidoyatdadir. Bir yurtda ulardan qaysi birining mazhabi tarqalgan bo‘lsa, uning ulamolari va kitoblari ko‘p bo‘lsa, ijtihod darajasiga yetmagan kishi (oyat va hadislardan o‘zi mustaqil hukm chiqarishga qodir bo‘lmagan kishi) uchun o‘sha mazhabga ergashmoq vojib bo‘ladi. O‘z yurtida keng tarqalmagan va ulamolari ko‘p bo‘lmagan mazhabga ergashish joiz emas. Chunki bunday holatda mazkur mazhabning barcha hukmlarini o‘rganish imkoni bo‘lmaydi. Buni yaxshi biling. Inshaalloh, haqiqat bundan boshqada emas.

Agar bir yurtda barcha mazhablar tarqalib, mashhur bo‘lgan bo‘lsa, hamda u mazhablarning ulamolari ham yetarli bo‘lsa, ijtihod darajasiga yetmagan kishi uchun ulardan birini tanlab, o‘sha mazhabga ergashishi joiz bo‘ladi”.

Mashhur alloma Abdulhay Laknaviy hazratlari o‘zlarining “Majmuatul fatovo” kitoblarida Shoh Valiyulloh Dehlaviyning quyidagi so‘zlarini keltirganlar: “Hindiston va Movarounnahr yurtlarida shofeiylarni ham, hanbaliylarni ham, molikiylarni ham mazhabi tarqalmagan, boshqa mazhab kitoblari ham yetib kelmagan. Shuning uchun ushbu diyorlarda yashovchi ijtihod darajasiga yetmagan kimsalarga Abu Hanifa mazhabiga ergashish vojib bo‘ladi. Makkai mukarrama va Madinai munavvarada yashovchi kimsalarga unday emas. Chunki u yerda barcha mazhablarni topish imkoniyati bor”.

Yuqoridagi ma’lumotlardan xulosa qiladigan bo‘lsak, bizning O‘zbekistonimizda faqatgina Imomi A’zam Abu Hanifa rahmatullohi alayhning mazhabiga amal qilish lozim ekani ma’lum bo‘lmoqda. Allohga hamdlar bo‘lsinki, bir necha asrlardan beri ota-bobolarimiz mazkur mazhabga og‘ishmay-toyilmay amal qilib kelmoqdalar.

Mashhur muhaddis olim Ibn Hajar Asqaloniy o‘zlarining “Majma’ul muassas fil mo‘jamil mufahras” asarida o‘zlari shofeiy bo‘lishlariga qaramasdan hanafiy mazhabimizni maqtab shunday deganlar: “Hanafiy mazhabida bizning mazhabimizda uchramaydigan mustahkam asosga ega qoidalar bor”.

Hozirgi kunda dunyo musulmonlarining yarmidan ortig‘i aynan hanafiy mazhabimizga amal qilib, o‘z ibodatlarini shu mazhabga muvofiq ado etib kelmoqdalar.

Xullas, mazhablar, xususan hanafiy mazhabimiz haqidagi maqtov va e’tiroflar nihoyatda ko‘p bo‘lib, bu joyda ularning barchasini keltirishga imkon yo‘q.

Afsuslar bo‘lsinki, mana shunday barcha yetuk olimlar e’tirof qilib turgan mazhabdan ba’zi yurtdoshlarimiz yuz o‘girib, “men Qur’on va hadisdan o‘zim hukm olaman” deb, katta xato qilmoqdalar. Xatolarining asosiy sababi – ular mazhab o‘zi nima, asoschilari kimlar ekanligini bilmasliklaridandir, ya’ni jaholatdandir.

Mazhabboshilar sahih hadislarni hasanidan, hasan hadislarni zaifidan, nosix hadislarni mansuxidan ajrata oladigan bo‘lganlar. Shuningdek, ular oyat, hadis va osorlarning (sahobalardan rivoyat qilingan xabarlarning) ma’nolari va sharhlaridan xabardor bo‘lganlar hamda oyat va hadislardan hukm olish uchun zarur bo‘lgan bir qancha ilmlarni bilganlar. Bizni hozirgi zamonda bunday zotlarni topish amrimahol ishdir.

Hijriy yettinchi asrda yashagan Imom Navaviy rahmatullohi alayh ham bu mavzuga doir quyidagi fikrlarni aytganlar: “Mujtahidning hukmiga qarshi sahih hadis topgan kishi unga amal qilishi uchun alohida shartlar bor. Bu shartlarni o‘zida mujassam qilgan kimsa bizning zamonamizda o‘ta ozdir”.

E’tibor beraylik, Imom Navaviy rahmatullohi alayh hijriy yettinchi asrda turib, bizning zamonamizda bunday odam ozdir, demoqdalar. Hozirgi o‘n beshinchi hijriy asrda bunday shartlarni o‘zida mujassam qilgan zotlar bormikan?

Bir ishda bir mazhabga, ikkinchi bir ishda boshqasiga ergashish durust emas. Buni ulamolar “talfiq” deydilar. Dinda adashmaslik uchun, to‘rttadan ma’lum bir mazhabni ixtiyor qilish va faqat unga ergashish lozim.

Ulamolarimiz: “Hatto ilmi yuqori darajaga yetib, mazhablarning dalillarini solishtirib, kuchlisini aniqlash darajasiga yetgan odam ham birovlarga bu haqda gap ochmasin, fatvo bermasin. O‘zi amal qilsa, ruxsat”, – deganlar.

Bularning hammasi musulmonlar orasida ixtilof chiqarmaslik uchun ko‘rilgan chora-tadbirlardir. Bunday choralar ayniqsa ommaviy diniy ilmsizlik hukm surayotgan makonlar va zamonlar uchun juda ham zarur.

Ma’lumki, ahli sunna val-jamoadagi to‘rt mazhabning barchasini e’tirof etamiz va hurmat qilamiz. “Usulul fiqh” kitoblarida ta’kidlanganidek, ulardan faqat bittasiga taqlid qilamiz, ya’ni ergashamiz.

Imomi A’zam rahmatullohi alayh hijriy 80 yilda tavallud topganlar.

Imomi Molik ibn Anas rahmatullohi alayh hijriy 93 yilda tavallud topganlar.

Imomi Shofeiy rahmatullohi alayh hijriy 150 yilda tavallud topganlar.

Imom Ahmad ibn Hanbal rahmatullohi alayh hijriy 164 yilda tavallud topganlar. Demak, eng avval tug‘ilgan, sahobalar asrida tavallud topgan Imom – bizning Imomimiz Imomi A’zam rahmatullohi alayhdir. U zot Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning sahobalariga zamondosh bo‘lganlari ma’lum, boshqa mazhabboshilar esa sahobalarning suhbatlarini topmaganlar. Shuning uchun ular Imomi A’zam rahmatullohi alayhni o‘zlariga ustoz deb bilganlar. Mazhab boshliqlaridan biri Imomi Shofeiy Imomi A’zamni shunday e’tirof qiladilar: “Odamlar hammalari va barcha ulamolar Qur’onu hadisni anglashda va mas’ala ilmida go‘yo Imomi A’zam Abu Hanifa qaramog‘idagi oila a’zolaridir. Abu Hanifa rahmatullohi alayh bilan raqobot qilish darajasiga chiqqan inson yo‘q”.

Imom Molik ibn Anas rahmatullohi alayh esa, Imomi A’zam rahmatullohi alayhni ulug‘lab, shunday tavsif etganlar: “Men hadis ilmini bilishda, janobi Rasulullohning oxirgi hadislarini yetkazishda va eng sahih hadislarni anglab yetishda Imomi A’zamga o‘xshagan boshqa insonni uchratmadim”. Bu zot doimo Imomi A’zam rahmatullohi alayhni o‘zlariga ustoz deb bilganlar.

Demak, musulmonlarning birligi, ibodatlarning mukammalligi, jamiyatning tinchligi uchun yurtimiz musulmonlari o‘z ota-bobolari tanlagan Imomi A’zam rahmatullohi alayhning mazhablariga ixlos ila ergashishlari o‘ta muhim va juda zarurdir!

Tasavvur qiling! Agar hamma insonlar mazhabsizlik saxrosiga yo‘l olsa, nima bo‘ladi?

Bu savolga zamonamiz ulamolaridan bo‘lmish Muhammad Sa’id Ramazon butiy r.a. xazratlarini so‘zlarini iqtibos qilib keltiramiz. U kishi aytadilar: “Agar hamma odamlarni uy joy qurilishi loyihalarida muhandislarga ergashishdan, ularning xizmatidan foydalanishdan va ularga tayanishdan voz kechishga chaqiradigan bo‘lsak, nima bo‘ladi? Salomatliklari bilan bog‘liq muammolarda kishilarni shifokorlarga ergashishdan, ularga tayanishdan va ularning so‘zlariga so‘zlariga amal qilishdan voz kechishga chaqiradigan bo‘lsak, nima bo‘ladi? Ishlab chiqarish va tirikchilik vositalarida odamlarni ana shu ishlab chiqarish mutaxasislariga ergashishdan, ularning bilim va maxoratlaridan foydalanishdan voz kechishga chaqiradigan bo‘lsak, nima bo‘ladi? Agar hamma odamlarni ana o‘sha mutaxasislarga ergashishni tark qilishga, uning o‘rniga o‘sha ishlarning barchasida o‘zlari ijtixod qilishlariga, izlanish va ijtixoddan keyin keladigan shaxsiy qanoatiga suyanishga chaqiradigan bo‘lsak, keyin o‘sha odamlar da’vatimizni tasdiqlab, aytganlarimizni qilishsa, nima bo‘ladi?

Albatta, bu ish orqasidan kelib chiqadigan narsa – bu shubxasiz, tamaddunni, ekin- tekinni va naslni barbod qiladigan bosh- bodoqlikdir. Odamlar uylarini obod qilaman deb, xarob qilib yuboradilar, davolanaman deb, jonlarini xalok qiladilar, ishlab chiqaraman, sanoatni rivojlantiraman deb, boshlariga faqirlikni va tanazzulni orttirib oladilar. Chunki ular ijtihodni o‘z o‘rniga qo‘ya bilmadilar va shartlariga rioya qilmay turib, uni tatbiq qildilar. Odamlarning hamkorlik, o‘zaro yordam berish, ilm o‘rganish va to‘g‘ri yo‘lni topishda bir- birlari bilan bog‘liklaridan iborat Allohning borliqdagi sunnatiga beparvolik qildilar ”.

Xulosa qilib aytganda Islom dinidagi mazhablarning turli-tumanligi kamchilik bo‘lmasdan balki bir hikmatdir. Bu ummatlarga yengillik va osonlikdir. Ammo bu hikmatni tushunmasdan ixtilof chiqarish esa katta musibatdir. Bu anglashilmovchilikdan ko‘prok musulmonlarning o‘zi zarar kurayotganlari ham ma’lum. Shuning uchun ixtiloflarga bormasdan ilm-ma’rifatga yondoshish esa asosiy vazifa bo‘lib qolmoqda. Shuni xam aytib utish kerakki ixtilof chiqarayotganlarning ko‘pchiligini yoshlar tashkil qiladi. Bunga sabab ularning yoshligi va shu soha bo‘yicha bilimlarining yetishmasligi, qolaversa, kimlarningdir so‘zlariga aldanib qolishlaridir. Insonning ongi birinchi qabul qilgan ma’lumot noto‘g‘ri bulsada, to‘g‘ri xabar sifatida qabul qilar ekan. Shundan keyin unga to‘g‘ri ma’lumot berilsa ham noto‘g‘ri deb qabul qiladi. Shuning uchun birinchi olinayotgan ma’lumot haqiqiy to‘g‘ri ekanini aniqlash va keyingina uni xotirada saqlash lozim bo‘ladi.

Ibrohim domla SAIDOV,
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi

MAQOLA