Sayt test holatida ishlamoqda!
13 Iyul, 2025   |   18 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:20
Quyosh
05:01
Peshin
12:34
Asr
17:40
Shom
20:00
Xufton
21:33
Bismillah
13 Iyul, 2025, 18 Muharram, 1447

YaNGI LOYIHA: Eng noyob qo'lyozma asarlar yoxud kutilmagan nodir topilmalar haqida

18.12.2020   2816   10 min.
YaNGI LOYIHA:  Eng noyob qo'lyozma asarlar  yoxud kutilmagan nodir topilmalar haqida

 

O'zbekiston musulmonlari idorasi kitob fondida saqlanayotgan qo'lyozmalarni o'rganish va xalqimizga tanitish maqsadida,“Eng noyob qo'lyozma asarlar” nomli yangi rukn ostida kutilmagan nodir topilmalar to'g'risida ajoyib maqolalar va fotolavhalar e'lon qilinadi.

Yurtimizda eng boy qo'lyozmalar jamlangan bo'lib, ularning bir qismi Diniy idora kutubxona-muzeyida saqlanadi. Qo'lyozmalar fondi alohida bo'limlardan tashkil topgan bo'lib, ularda arab, fors-tojik, eski o'zbek tili va boshqa sharq tillarida bitilgan 3 mingdan ziyod qo'lyozma, 9 mingdan ortiq toshbosma va 9 mingdan ko'p yangi nashr kitoblar mavjud.

Kutubxona-muzeyi mutaxassislari qadimiy qo'lyozmalar va boshqa yozma manbalarni saqlash, o'rganish, ilmiy asosda tadqiq etish va xalqimizga etkazish borasida yangi izlanishlarni boshlab yubordilar.

Oliy va o'rta maxsus diniy ta'lim muassasalari va ixtisoslashgan oliy ta'lim muassasalari bilan hamkorlikda qo'lyozma manbalar bilan ishlashga tayyorligimizni bildiramiz. Shuningdek, qo'lyozma asarlarni tadqiqotchi va bitiruvchi talabalar dissertatsiya mavzusi sifatida ilmiy muomalaga kiritish eng foydali va muhim ish ekanini alohida ta'kidlaymiz.

 

 

Ilk tadqiqot manbasi

Dastlabki o'rganadigan qo'lyozma manbaimiz – O'zbekiston musulmonlari idorasining kutubxona-muzeyida 1490-inventar raqami bilan saqlanayotgan Mahmud az-Zamaxshariyning  ربيع الأبرار و نصوص الأخبار - “Rabi' ul-abror va nusus ul-axyor” (“Yaxshilar rivoyati va fikrlar bayoni”) qo'lyozma asaridir.

 

Muallif to'g'risida

“Rabi' ul-abror va nusus ul-axyor” asari muallifi Abul-Qosim Mahmud ibn Amr az-Zamaxshariy – O'rta Osiyolik alloma, arab tilshunosligi va grammatikasi asoschisi, xattot, arab-fors-turkiy lug'atlarning muallifidir.

U milodiy 1075 yil 18 martda, hijriy 467 yil Rajab oyining 27 kuni Horazmning qadimgi Zamaxshar qishlog'ida tug'ilib, boshlang'ich saboqni otasidan olganlar. Ilm-fanni chuqur o'rganish maqsadida Buxoroda bir qancha muddat Horazmshohlar davrida ijod bilan mashg'ul bo'ladi.

Otasi savodli, taqvodor, diyonatli kishi bo'lgan va ko'p vaqtini Qur'oni karim tilovati-yu namoz o'qish bilan o'tkazib, Zamaxshar qishlog'idagi bir masjidda imomlik ham qilgan.

Az-Zamaxshariy Marv, Nishopur, Isfahon, Suriya, Bog'dod, Hijoz va ikki marta Makka shahrida bo'lgan. Qayerda bo'lishidan qat'i nazar, arab tili lug'ati va grammatikasini, mahalliy aholi shevalari, maqollari, urf-odatlarini chuqur o'rganishni davom ettirgan.

Alloma ko'p asarlarini Makka shahrida yozadi. U erda u “Allohning qo'shnisi”,  “Butun dunyo o'qituvchisi”, “Barcha arablar va boshqa xalqlarning ustozi”, “Horazmning shon-sharafi” kabi unvonlarga sazovor bo'lgan.

Az-Zamaxshariy mantiq, grammatika, din, lug'atlar, adabiyot, pedagogika, tarix va jo'g'rofiyaga oid 60 dan ortiq asarlar yozib, ilm-fan sohasiga katta hissa qo'shadi. Uning asarlari dunyoning ko'plab tillariga tarjima qilingan. Bugungi kunda «al-Kashshof» qo'lyozmasining 100 dan ortiq nusxasi va unga yozilgan 20 dan ortiq sharhlari dunyo fondlarida saqlanmoqda.

Mahmudaz-Zamaxshariy 538 hijriy yilda vafot etgan.

 

Qo'lyozma asar haqida

Kitobning nomi “Rabi' ul-abror va nusus ul-axyor” bo'lib, unda  borliq hodisalarining hikmatlari hamda din va dunyo odoblari bayon etilgan. Shuningdek, asarda adabiyot, tarix va boshqa fanlarga oid hikoyalar, latifalar, suhbatlarning eng saralari jamlangan.

Uning yozilgan sanasi hozircha noma'lum. Kitob yaxshi saqlangan, muqovasi qog'oz karton, orqa jildi esa matodan qilingan. Sahifalarning holati butun, lekin teshilgan va yirtilgan joylari bor.

Asar 5 ta bo'limdan iborat bo'lib, 98 ta bobni o'z ichiga oladi (ba'zi olimlar esa “92 bobdan tashkil topgan” ham deyishgan). O'lchami bo'yi 26,5 sm. 17,5 sm. 5,5 sm.sahifalarsoni 403 ta. Nasx xatida yozilgan. Bu kitobning qo'lyozma nusxasi dunyoda kam topiladi. Toshbosma nusxasi Bayrut shahrida 1991-1992 yillar (1412-1413 hijriy)da nashr qilingan.

Bu asarning nodir qo'lyozma nusxalari O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Sharqshunoslik institutining asosiy fondida ham 2384-inventar raqami ostida saqlanadi. Shuningdek, Gollandiyaning Leyden shahri va Germaniyaning Berlin shahri kutubxonalarida ham ushbu asarning qo'lyozmalari mavjud. Shuningdek, Qohira, Tabriz va Bag'dod shaharlarida fors tiliga tarjima qilingan, to'rt jildli nusxalari ham mavjud.

 

Asardan lavhalar:

Umar ibn Abdulaziz aytgan ekanlar. Hech kim menga tobein Tovus ibn Kaysonchalik yaxshi nasihat qilmagan edi. Tovus ibn Kayson menga shunday yozadiki, agar yordam so'raydigan bo'lsang, xayr ahlidan yordam so'ragin! Shunda amalingni barchasi xayr bo'ladi. Yomon kishilardan yordam so'ramagin! Agar ulardan yordam so'rasang ishingni barchasi yomonlikka bo'ladi.

* * *

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi qaysi bir banda birodarini Alloh uchun ziyorat qilsa, unga osmondan nido qiluvchi farishta shunday deydi: “Qanday ham yaxshi qilding, qadaming qutlug' bo'ldi, jannatdan bir joy tayyorlading”.

* * *

Til quloq bilan qalb o'rtasidagi adolatdir. Qur'onni qulog'ingiz eshitadigan va qalbingiz tushunadigan qilib o'qing.

 

Qo'lyozma mundarijasi

Qayd etganimizdek,kitob 5 juz, 98 bobdan tashkil topgan bo'lib, bir-biridan ajoyib va qiziqarli boblarni o'z ichiga olgan. Ayrim boblar mazmunini quyida bayon etamiz:

1-bob dunyo va oxiratni eslash to'g'risida;

2-bob osmonlar, yulduzlar, arsh va kursiy haqida;

3-bobbulutlar, yomg'ir, qor, momaqaldiroq, chaqmoq, yog'ingarchilikka oid;

4-bob havo, shamol,issiq va sovuq kunlar hamda soya-salqin haqida;

16-bob mukofot, jazo,evaz va ulushga oid;

17-bob nodonlik, nuqson, xato, buzish, o'zgartirish va shunga o'xshash narsalarga bag'ishlangan;

18-bob telbalik, ahmoqlik, g'aflat, xafalik shoshqaloqlik va sabrsizlik, foydasiz narsalar va o'yinlar bilan ovora bo'lishga doir;

19-bob sukut qildiruvchi javoblar, so'z bilan jarohat etkazish, tan olish va yuz o'girish, ta'na, shubha, qaysarlik va janjalkashlik to'g'risida;

20-bob jinoyat, gunohva ularga oid chora va jazolarhamda uzrlar, gunohlarni tark etish va tavba haqida;

33-bob safar, sayr qilish, ayrilish va jo'nash, manzilga etish, vidolashuv, uzoqda bo'lish, yaqin bo'lish, ketish-kelish va shu kabilar oid;

34-bobyoshlik va yigitlik, keksalik va shunga o'xshash mavzularga bag'ishlangan;

35-bob vatanga muhabbat va uni sog'inish, ahli oila va qadrdonlarga mehr-muhabbat ko'rsatishga doir;  

60-bob ilm, hikmat, odob, kitob, qalam va shularga tegishli narsalar to'g'risida;

62-bob xiyonat, o'g'rilik, aldov, qotillik, chaqimchilik, tuhmat va sirlarni oshkor qilish haqida;

78-bob mol-dunyo, kasb, tijorat, nifoq qimmatchilik va arzonchilik, savdodagi yolg'on, to'lov va bojlar, boylik va faqirlik kabi mavzularga oid;

80-bobhazillashish, kulishning joiz o'rinlari va mazah qilishdan qaytarish kabilarga bag'ishlangan.

 

Hulosa

“Rabi' ul-abror va nusus ul-axyor” (“Yaxshilar rivoyati va fikrlar bayoni”) asarida har bir zamon va makon uchun muhim bo'lgan masalalar bayon etilganini inobatga olgan holda ilmiy izlanuvchilar, mustaqil tadqiqotchilar va talaba yoshlarga mazkur noyob asarni keng tadqiq etish va xalqimizga etkazishnitavsiya etamiz.

 

Murojaat uchun:
Telefon: +998 71 240 08 31
Telegram: https://t.me/MuzeyKutubxonaBOT
Elektron pochta: muzeykutubxona@mail.ru

 

Muhammadnosir ABDUVOSIYeV,

O'zbekiston musulmonlari idorasi

muzey-kutubxonasi mutaxassisi

O'zbekiston yangiliklari
Boshqa maqolalar

Qur’oni karimni 82 yil qalbdida saqlagan olim

11.07.2025   6396   3 min.
Qur’oni karimni 82 yil qalbdida saqlagan olim

Xotira

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.


Qur’oni Karim xodimi, ustoz Yahyo qori Turdiyev 1930 yil 21 dekabrda Sharqiy Turkistonning Qashqar viloyati Yangisor shahrida ziyoli oilada tavallud topgan. U 1943 yil Qur’oni Karimni to‘liq yod oldi.

1962-1968 yillar davomida Mir Arab madrasasida tahsil oldi.

1978-1984 yillarda O‘rtachirchiq tumanidagi To‘ytepa jome’ masjidida imom-xatiblik qildi.

1988 yildan Toshkent (hozirgi Zangiota) tumanidagi Ko‘kterak masjidiga imomlik qildi.

1995-2011 yillar shu tumandagi «Hasanboy ota» jome’ masjidida imom xatib, keyinchalik shu masjidda imom noibi bo‘lib el xizmatida faoliyat yuritdi.

Qur’ondan ilk saboqlarni ota-onasidan oldi. 13 yoshida Qur’oni Karimni to‘liq yod oldi. Shuningdek, ustozlari Abduhalil va Abdunodir domlalardan ham ta’lim olgan.

1954 yil Yahyo qorini olim bo‘lishini istagan otasi 1600 km uzoqlikda joylashgan Ro‘zihoji madrasasiga olib bordi. U yerda Hindistonda ta’lim olgan shayx Shohimardon ismli yetuk olimdan ilm oldi,

1960 yilda madrasani tamomlab, domla Shohimardonning yonida mudarris  bo‘lib ishladi. Biroq shu yilning o‘zida ustozining maslahati bilan sobiq Ittifoqqa yo‘l olib, Andijonda qo‘nim topdi.

1962 yilda Mir Arab madrasasiga o‘qishga kirdi.

1968 yil madrasani tugallagach, Toshkent viloyatidagi Bektemir qishlog‘iga ko‘chib keldi. Bu yerda o‘n yildan ortiq kombinatda ishladi. Shu orada Qashqarda ustozlik qilgan minglab qorilarni chiqargan Abdulaziz qori Mahmudov bilan yana ustoz-shogirdlik munosabatlarini yo‘lga qo‘ydi.

1976 yilda shayx Ziyovuddin ibn Eshon Boboxon bilan tanishdi. U kishining taklifi bilan 1977 yili O‘rta Osiyo va Qozog‘iston musulmonlari diniy nazoratiga ishga kirdi. Shu tariqa imomlik faoliyati boshlandi.

Farzandim qori bo‘lsin degan ota-onalar uchun ustoz Yahyo qoridan tavsiya:

— Ilm ahliga havas qilgan, farzandini qori bo‘lishini istagan ota-onalarga aytadigan birinchi tavsiyam luqmasini halol qilsin. Haromga yaqinlashmasin, halol narsani ham me’yorida iste’mol qilsin. Shuningdek, farzandini ham halol luqma bilan voyaga yetkazsin, tarbiyalasin. Domlalarimiz ko‘cha-kuyda taom iste’mol qilganimizni bilib qolsalar, qattiq ranjib, bizni koyib: «Sen kecha Qur’ondan bir betni yuz marotaba o‘qib yodlagan bo‘lsang, bugun ikki yuz marotaba o‘qisang ham yodlay olmaysan. Shubhali ovqat yemagin. Zehning zaiflashib qoladi», der edilar.

Shuningdek, farzandini qori bo‘lishini istagan ota-onalar taqvoli, o‘qimishli bo‘lsin. Ota-onalar olimlarni hurmat qilsin, ularni yaxshi ko‘rib, olimlarga muxlis bo‘lsin. Farzandini yoshligidan boshlab odob-axloqli qilib tarbiyalasin. Bolam qori bo‘lsin degan niyatda bo‘lgan ota-ona o‘zaro bir-biri bilan janjallashmasin, uyda sokinlik hukm sursin. Farzand kelajakda yetuk olim bo‘lishi uchun juda ko‘p mashaqqat, sa’y-harakat talab etiladi. Avvalo, ota-onaning, so‘ngra talabi ilmning hamda ustozning birgalikdagi intilish va harakati bo‘lishi lozim. Shularning bari birikkandagina farzand olim, qori bo‘ladi. Ota-ona mas’uliyatsizlik qilsa yoki talaba ilm olishdan boshqa narsalarga chalg‘isa oqsash kuzatiladi, maqsadga erishilmaydi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Har bir narsaga ham bir mone’lik bo‘ladiku, lekin ilmning mone’lari ko‘p bo‘ladi», degan mazmundagi hadislari ilm olishda sobitqadam, bardavom bo‘lishga undaydi.