كَانَ ٱلنَّاسُ أُمَّةٗ وَٰحِدَةٗ فَبَعَثَ ٱللَّهُ ٱلنَّبِيِّۧنَ مُبَشِّرِينَ وَمُنذِرِينَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ ٱلۡكِتَٰبَ بِٱلۡحَقِّ لِيَحۡكُمَ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ فِيمَا ٱخۡتَلَفُواْ فِيهِۚ وَمَا ٱخۡتَلَفَ فِيهِ إِلَّا ٱلَّذِينَ أُوتُوهُ مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡبَيِّنَٰتُ بَغۡيَۢا بَيۡنَهُمۡۖ فَهَدَى ٱللَّهُ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَا ٱخۡتَلَفُواْ فِيهِ مِنَ ٱلۡحَقِّ بِإِذۡنِهِۦۗ وَٱللَّهُ يَهۡدِي مَن يَشَآءُ إِلَىٰ صِرَٰطٖ مُّسۡتَقِيمٍ٢١٣
213. Insonlar bir millat edilar. Keyin Alloh xushxabar beruvchi va ogohlantiruvchi payg'ambarlarni yubordi, ularga odamlar orasidagi ixtiloflar haqida hukm qilish uchun haq Kitobni tushirdi. Ochiq-oydin hujjat kelganidan keyin ham Kitob berilganlar hadlaridan oshib, ravshan oyatlar haqida talashib-tortishishdi. Alloh O'z izni bilan mo'minlarni tortishgan narsalarida hidoyatga yo'lladi. Alloh xohlagan bandasini to'g'ri yo'lga hidoyat qiladi.
Odam alayhissalom va Momo Havo dunyoga kelishganidan keyin bir farzand tug'ilsa, ikkovlari unga Haq dinni o'rgatishar edi. Shu tarzda hamma bir dinda hech ixtilofga bormay yashashda davom etdi. Avlodlar ko'paygach, har qaysisi alohida mizoj va tabiatda tug'ildi, o'rtalarida kelishmovchiliklar paydo bo'ldi, aqida va amalda ular bir-birlari bilan tortisha boshlashdi. Keyin Alloh taolo shu ixtiloflarni oradan ko'tarish va to'g'ri yo'lni ko'rsatish uchun payg'ambarlarni yubordi. Ular izdoshlariga Alloh hukmlarini etkazishar, inkor etuvchilarni azob va jazo bilan qo'rqitishar edi. Parvardigorning O'zi ular o'rtasidagi kelishmovchilik-tortishuvlar xususida hukm qilishi uchun payg'ambarlar bilan birga samoviy Kitoblar ham tushirdi. Alloh taolo bunday degan: "Darhaqiqat, Biz insonni imtihon qilib, aralash bir nutfadan yaratdik. Uni eshituvchi va ko'ruvchi qilib qo'ydik. Darhaqiqat Biz uni xoh u shukr qiluvchi (musulmon) bo'lsin, xoh noshukr (kofir) bo'lsin, yo'lga yo'lladik. Biz kofirlar uchun zanjirlar va o't-olov tayyorlab qo'yganmiz" (Inson, 2-4). Haqiqatda Haq din ustida tortishuvchilar o'sha Kitob tushirilgan jamoa (ahli kitoblar) edi, ular ochiq-oydin dalillarni ko'ra-bila turib ham yana ixtilofga borishdi.
أَمۡ حَسِبۡتُمۡ أَن تَدۡخُلُواْ ٱلۡجَنَّةَ وَلَمَّا يَأۡتِكُم مَّثَلُ ٱلَّذِينَ خَلَوۡاْ مِن قَبۡلِكُمۖ مَّسَّتۡهُمُ ٱلۡبَأۡسَآءُ وَٱلضَّرَّآءُ وَزُلۡزِلُواْ حَتَّىٰ يَقُولَ ٱلرَّسُولُ وَٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ مَعَهُۥ مَتَىٰ نَصۡرُ ٱللَّهِۗ أَلَآ إِنَّ نَصۡرَ ٱللَّهِ قَرِيبٞ٢١٤
214. Yoki ilgari o'tganlarga kelgan narsa sizlarga kelmay turib jannatga kiramiz, deb o'ylayapsizlarmi? Ularga balo va musibat etib, shunday larzaga tushishdiki, hatto Payg'ambar va mo'minlar: "Allohning yordami qachon kelarkin?" deyishdi. Ha, ogoh bo'lingki, Allohning yordami albatta yaqindir!
Oldingi payg'ambarlar va ummatlarga dushman tarafidan turli kulfat va aziyatlar etganida ular sabr qilishgan edi, bu ummat ham ularday bo'lishi lozim. Mehnat va mashaqqat chekmay jannatni orzu qilish nomunosib ishdir. Abu Mulayka bunday degan edi: "Ibn Abbos roziyallohu anhumo: "Hatto o'tgan payg'ambarlar noumid bo'lishib" dedilar-da, Yusuf surasining "Bizlar yolg'onchi bo'ldik, deb gumon qila boshlashganida..." mazmunidagi 110-oyatini o'qidilar, unga Baqara surasining quyidagi: "hatto Payg'ambar va mo'minlar: "Allohning yordami qachon kelarkin?" deyishdi" oyatini ulab tilovat qildilar. Ogoh bo'lingki, Allohning yordami (hamisha) yaqindir", deb javob qildilar. So'ng men Urva ibn Zubayr bilan uchrashganimda unga shu gapni aytdim" (Buxoriy rivoyati).
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Ashraf Aliy Tahonaviy rahmatullohi alayhning bir shogirdi bo‘lib, u zot unga tazkiya va talqinga ijozat bergan edi. Bir kuni u o‘g‘ilchasini yetaklab ustozi ziyoratiga keldi. Salom-alikdan so‘ng o‘g‘lini tanishtirib, uning haqqiga duo qilishlarini so‘radi. Hazrat bolaning haqqiga duo qildilar. Gap orasida ustoz bolaning yoshini ham so‘rab qoldilar. Shogird «Bolam o‘n uch yoshda», dedi. Mamlakatdagi qonun bo‘yicha bolalarga o‘n uch yoshgacha chipta narxining yarmi to‘lanar, o‘n uchga to‘lgan kunidan boshlab ularning chiptasi ham kattalar kabi to‘la bahosiga xarid qilinar edi.
Hazrat bolaga chiptaning qaysi narxda olinganini so‘rab qoldilar. Shogirdi «Jussasi kichkina bo‘lgani uchun yarim narx to‘ladik», deb javob berdi. Shunda ustozning avzoyi birdan o‘zgarib, shunday dedilar: «Inna lillaahi va inna ilayhi roji’un! Sizga tasavvuf va tariqatning changi ham yetib kelmagan ekan. Siz haligacha harom-halolni ajratmabsiz. Bolani safarga olib chiqibsiz-u, lekin unga yo‘lkira to‘lashda harom ishga qo‘l uribsiz. Kattalar maqomiga yetgan bolaga yosh bolalarning chiptasini olib, yo‘l xizmati idorasining haqqini o‘g‘irlabsiz. O‘g‘rilik qiladigan. birovning haqqini tortib oladigan shaxs tasavvuf va tariqatda biror maqomga ega bo‘lmaydi. Shuning uchun sizga bergan ijozatimni bekor qilaman».
O‘sha shogird ibodatda mukammal kishi edi. Lekin ustoz chipta olishda, ya’ni muomalotda haromga yo‘l qo‘ygani tufayli unga bergan vakolatini bekor qildi.
Abdulmannon Andijoniy