Bugun butun dunyo koronavirus “COVID-19” infektsiyasiga qarshi kurash olib boryapti. Tarixda turli kasalliklar epidemiyasiga qarshi kurashishda har bir jamiyat vakili, ayniqsa, faollar ishtiroki, shubhasiz, muhim ahamiyat kasb etgan.
Jumladan, XIX asr oxiri – XX asr boshlarida O'rta Osiyo hudud (Toshkent – 1892 y., Samarqand – 1898 va 1916 yy., Buxoro amirligi – 1892 y.)larida vabo (xolera), o'lat (chuma) va bezgak (lixoradka) kabi kasalliklar epidemiyasiga qarshi kurashda tibbiyot xodimlari bilan bir qatorda qozilar, oqsoqollar va boshqa mahalliy hokimiyat vakillari qatnashgan.
1892 yili Toshkentda va 1898 yili Samarqandda ommaviy o'limga sabab bo'lgan vabo kasalligining tarqalishi mahalliy aholini sarosimaga solib qo'ygan edi. Shu mudhish voqealarning oldini olish uchun Buxoro amirligi bilan Rossiya imperiyasi bu hududlarda karantin e'lon qilib, tegishli choralar ko'rishga alohida e'tibor qaratgani haqida arxiv hujjatlari saqlanib qolgan.
O'zbekiston Milliy arxivi hujjatlariga ko'ra, Buxoro amiri Abdulahadxon 1892 yil 5 iyulda rus fel'dsherlaridan biri Stanislav Stalevskiyni Buxoro shahrida tarqalgan vaboga qarshi kurashish uchun taklif qilgan. O'tgan davr mobaynida fel'dsher o'z xizmat vazifalarini sidqidildan bajargan. Buxoro amiri fel'dsherning xizmatini yuksak baholab, 1893 yil 18 avgustda uni katta oltin medal' bilan taqdirlagan.
Ko'p o'tmay, 1898 yili Samarqand viloyatining Anzob qishlog'ida o'lat (chuma) kasalligi epidemiyaga aylangan. Bu xabar butun Rossiya imperiyasini vahimaga solgan. Rossiya imperiyasidan bu kasallikni o'rganish uchun shifokorlar jo'natiladi. Ular mahalliy aholi orasida kasallikka qarshi kurash bo'yicha tushuntirish ishlari olib borishadi. Jumladan, 1899 yili Peterburgdan tibbiyot fanlari doktori Yagodinskiy Samarqandga taklif qilinadi, u samarqandlik mudarris va talabalarga yuqumli kasalliklar, xususan, chuma haqida ma'ruza o'qib, unga qarshi zamonaviy usullarda kurashish yo'llari haqida ma'lumotlar beradi. Uning ma'ruzasi o'zbek tiliga tarjima qilib turiladi. Bu Samarqand madrasalarida o'qilgan birinchi ma'ruza edi.
Shundan so'ng tibbiyot doktori Yagodinskiy Buxoro madrasalariga ma'ruza o'qishga keladi. Dastlab u qozikalonga bu ma'ruzasini o'qib beradi, shundan so'ng unga madrasada ma'ruza qilishga ruxsat beriladi.
1898 yili Samarqandning Anzob qishlog'ida tarqalgan o'lat kasalligining kelib chiqish o'chog'ini o'rgangan shifokor Yagodinskiy mahalliy ulamolar bilan uchrashuv o'tkazgan. U tarjimon orqali ulamolar bilan suhbatlashgan. Ba'zilar uning gaplariga ishonmaganlari bois Yagodinskiy ularga yuqumli kasalliklarning tarqalishiga sababchi bo'lgan mikroblarning hujayralarini mikroskop yordamida ko'rsatgan.
Ko'p o'tmay, Samarqandning Sherdor madrasasida qozi va muftiylar bilan 300 nafar musulmon yig'ilib, yuqorida zikr etilgan masalani muhokama qilishgan. Ularga har xil yuqumli kasalliklar odamlarga pichoq kesganda, igna kirganda yoki turli-tuman taom iste'mol qilganda yoxud iflos suvlarni ichgandagina emas, balki ko'zga ko'rinmaydigan nihoyatda kichkina mikroblar inson badaniga kirib qolishi sababli tana haroratini oshishi (isitma) kasali, o'lat va vabo kabi xastalanishlarga olib kelishi tushuntirib berilgan. Shundan so'ng mahalliy aholi shifokor Yagodinskiyning tavsiyalariga quloq sola boshlagan.
Ammo Buxoro amirligi aholisi ular uchun yot bo'lgan rus tibbiyotini ishonchsizlik va ehtiyotkorlik bilan qabul qilgan. Hususan, Milliy arxiv jamg'armalarida saqlanayotgan fondda qoziga kelib tushgan yuzga yaqin mahalliy aholi tomonidan imzolangan murojaatnoma saqlanadi. Unda murojaat etuvchilar rus shifokorlarining vabo kasalligiga qarshi kurashish talablarini ro'kach qilib, tub aholi uylariga kirib kelayotganidan noroziliklarini bildirganlar. Qozilar esa, yangi tibbiy va sanitariya talablarining foydasini aholiga tushuntirishga uringanlari yozilgan.
Hulosa qilib aytganda, shu kunlarda butun dunyoda kuzatilayotgan ommaviy kasallik “COVID-19” koronavirusining yurtimizdagi salbiy oqibatlarining oldini olish maqsadida O'zbekiston musulmonlari idorasi “Ulamolar Kengashining koronavirus infektsiyasi bo'yicha” fatvosi e'lon qilingani ayni muddao bo'ldi. Zero, yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, insoniyat uchun zararli bo'lgan har qanday xavf-xatarning oldini olish Islom dinimizning asl maqsadlaridan biridir.
Nasriddin MIRZAYeV,
O'zHIA doktoranti,O'MI Fatvo bo'limi xodimi
Inson hayotida eng qimmatbaho ne’matlardan biri vaqtdir. U nihoyatda tez o‘tadi, biror narsaga bog‘lab, to‘xtatib, ortga qaytarib bo‘lmaydi. Har lahza inson umridan bir bo‘lakdir. Shuning uchun vaqtni samarali o‘tkazish, uni qadrlash har bir aqlli inson uchun juda muhim.
Har insonga bir umr berilgan. U yillar, oylar, kunlar, daqiqalar bilan hisoblanadi. Bir soat bekorga ketsa, umrimizdan bir qism bekor ketgan bo‘ladi. Ko‘pincha biz "ertaga qilib qo‘yaman", "keyinroq boshlayman" deya o‘zimizni aldab qo‘yamiz. Aniq reja asosida hayot kechirish, har bir kunni maqsadli va mazmunli o‘tkazish vaqtdan unumli foydalanishning asosiy yo‘lidir. Ilm o‘rganish, mehnat qilish, sog‘liqqa e’tibor qaratish, oila va yaqinlarga vaqt ajratish — bularning bari vaqtning to‘g‘ri taqsim qilinishi bilan bo‘ladi.
Tan olish kerak, zamonaviy texnologiyalar, ijtimoiy tarmoqlar va axborot oqimi vaqtimizni o‘g‘irlab, bizni chalg‘itmoqda. Lekin ayb o‘zimizda. Ba’zan keraksiz narsalarga soatlab vaqt sarflaymiz, keyin esa "vaqtim yetmadi" deb shikoyat qilamiz. Shuning uchun ham hayotda "nimalar muhim, nimalar esa vaqt sarflashga arzimaydi" degan savolga aniq javob topib olish lozim. Vaqtga e’tiborli inson – mas’uliyatli insondir. U har bir vazifani o‘z vaqtida bajaradi, orzulari sari qat’iyat bilan intiladi va hayotini nazorat qila oladi.
Islom dinida ham vaqtga alohida ahamiyat berilgan. Qur’oni karimdagi Asr surasida Alloh taolo asr (vaqt)ga qasam bilan insonning zararda ekani ta’kidlagan. Bu esa vaqtning beqiyos ekanini yana bir bor yodga soladi. Faqat iymon keltirgan va yaxshi amallar qilgan, bir-birlariga Haq (yo‘li)ni tavsiya etgan va bir-birlariga (mana shu Haq yo‘lida) sabr-toqat qilishni tavsiya etgan zotlargina najot topishi aytilib, ulgurib qolishga da’vat etilgan. Demakki, vaqtni to‘g‘ri sarflay olgan insongina yutuqqa erishadi. Hayotimizdagi har bir daqiqa – bebaho xazina. Undan oqilona foydalanib qolish kerak, azizlar.
Abdulvohid ISAQOV,
Namangan shahridagi
“Miryoqubboy Mirhakimboy”
jome masjidi imom xatibi