Bugun butun dunyo koronavirus “COVID-19” infektsiyasiga qarshi kurash olib boryapti. Tarixda turli kasalliklar epidemiyasiga qarshi kurashishda har bir jamiyat vakili, ayniqsa, faollar ishtiroki, shubhasiz, muhim ahamiyat kasb etgan.
Jumladan, XIX asr oxiri – XX asr boshlarida O'rta Osiyo hudud (Toshkent – 1892 y., Samarqand – 1898 va 1916 yy., Buxoro amirligi – 1892 y.)larida vabo (xolera), o'lat (chuma) va bezgak (lixoradka) kabi kasalliklar epidemiyasiga qarshi kurashda tibbiyot xodimlari bilan bir qatorda qozilar, oqsoqollar va boshqa mahalliy hokimiyat vakillari qatnashgan.
1892 yili Toshkentda va 1898 yili Samarqandda ommaviy o'limga sabab bo'lgan vabo kasalligining tarqalishi mahalliy aholini sarosimaga solib qo'ygan edi. Shu mudhish voqealarning oldini olish uchun Buxoro amirligi bilan Rossiya imperiyasi bu hududlarda karantin e'lon qilib, tegishli choralar ko'rishga alohida e'tibor qaratgani haqida arxiv hujjatlari saqlanib qolgan.
O'zbekiston Milliy arxivi hujjatlariga ko'ra, Buxoro amiri Abdulahadxon 1892 yil 5 iyulda rus fel'dsherlaridan biri Stanislav Stalevskiyni Buxoro shahrida tarqalgan vaboga qarshi kurashish uchun taklif qilgan. O'tgan davr mobaynida fel'dsher o'z xizmat vazifalarini sidqidildan bajargan. Buxoro amiri fel'dsherning xizmatini yuksak baholab, 1893 yil 18 avgustda uni katta oltin medal' bilan taqdirlagan.
Ko'p o'tmay, 1898 yili Samarqand viloyatining Anzob qishlog'ida o'lat (chuma) kasalligi epidemiyaga aylangan. Bu xabar butun Rossiya imperiyasini vahimaga solgan. Rossiya imperiyasidan bu kasallikni o'rganish uchun shifokorlar jo'natiladi. Ular mahalliy aholi orasida kasallikka qarshi kurash bo'yicha tushuntirish ishlari olib borishadi. Jumladan, 1899 yili Peterburgdan tibbiyot fanlari doktori Yagodinskiy Samarqandga taklif qilinadi, u samarqandlik mudarris va talabalarga yuqumli kasalliklar, xususan, chuma haqida ma'ruza o'qib, unga qarshi zamonaviy usullarda kurashish yo'llari haqida ma'lumotlar beradi. Uning ma'ruzasi o'zbek tiliga tarjima qilib turiladi. Bu Samarqand madrasalarida o'qilgan birinchi ma'ruza edi.
Shundan so'ng tibbiyot doktori Yagodinskiy Buxoro madrasalariga ma'ruza o'qishga keladi. Dastlab u qozikalonga bu ma'ruzasini o'qib beradi, shundan so'ng unga madrasada ma'ruza qilishga ruxsat beriladi.
1898 yili Samarqandning Anzob qishlog'ida tarqalgan o'lat kasalligining kelib chiqish o'chog'ini o'rgangan shifokor Yagodinskiy mahalliy ulamolar bilan uchrashuv o'tkazgan. U tarjimon orqali ulamolar bilan suhbatlashgan. Ba'zilar uning gaplariga ishonmaganlari bois Yagodinskiy ularga yuqumli kasalliklarning tarqalishiga sababchi bo'lgan mikroblarning hujayralarini mikroskop yordamida ko'rsatgan.
Ko'p o'tmay, Samarqandning Sherdor madrasasida qozi va muftiylar bilan 300 nafar musulmon yig'ilib, yuqorida zikr etilgan masalani muhokama qilishgan. Ularga har xil yuqumli kasalliklar odamlarga pichoq kesganda, igna kirganda yoki turli-tuman taom iste'mol qilganda yoxud iflos suvlarni ichgandagina emas, balki ko'zga ko'rinmaydigan nihoyatda kichkina mikroblar inson badaniga kirib qolishi sababli tana haroratini oshishi (isitma) kasali, o'lat va vabo kabi xastalanishlarga olib kelishi tushuntirib berilgan. Shundan so'ng mahalliy aholi shifokor Yagodinskiyning tavsiyalariga quloq sola boshlagan.
Ammo Buxoro amirligi aholisi ular uchun yot bo'lgan rus tibbiyotini ishonchsizlik va ehtiyotkorlik bilan qabul qilgan. Hususan, Milliy arxiv jamg'armalarida saqlanayotgan fondda qoziga kelib tushgan yuzga yaqin mahalliy aholi tomonidan imzolangan murojaatnoma saqlanadi. Unda murojaat etuvchilar rus shifokorlarining vabo kasalligiga qarshi kurashish talablarini ro'kach qilib, tub aholi uylariga kirib kelayotganidan noroziliklarini bildirganlar. Qozilar esa, yangi tibbiy va sanitariya talablarining foydasini aholiga tushuntirishga uringanlari yozilgan.
Hulosa qilib aytganda, shu kunlarda butun dunyoda kuzatilayotgan ommaviy kasallik “COVID-19” koronavirusining yurtimizdagi salbiy oqibatlarining oldini olish maqsadida O'zbekiston musulmonlari idorasi “Ulamolar Kengashining koronavirus infektsiyasi bo'yicha” fatvosi e'lon qilingani ayni muddao bo'ldi. Zero, yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, insoniyat uchun zararli bo'lgan har qanday xavf-xatarning oldini olish Islom dinimizning asl maqsadlaridan biridir.
Nasriddin MIRZAYeV,
O'zHIA doktoranti,O'MI Fatvo bo'limi xodimi
Abdurrazzoq San’oniy aytadi: Ali ibn Husayn roziyallohu anhum namoz uchun tahorat qilayotgan edi. Shu payt suv quyib turgan joriya qo‘lidan obdasta tushib ketib, uning yuziga ozgina shikast yetkazdi. Ali ibn Husayn boshini ko‘tarib, joriyaga qaradi. Joriya vaziyatni yumshatish maqsadida Qur’oni karim oyatlaridan o‘qidi: “... G‘azablarini yutadigan...” (Oli Imron surasi, 134-oyat). Ali ibn Husayn roziyallohu anhum jimgina javob berdi: “G‘azabimni bosdim”.
Joriya oyatning davomini o‘qidi: “...odamlar-ni (xato va kamchiliklarini) afv etadiganlardir...”.
U kishi dedi: “Men seni afv etdim”.
Joriya oyatning oxirini o‘qidi: “Alloh ezgulik qiluvchilarni sevar”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum dedi: “Bor, sen Allox yo‘lida ozodsan”.
Abdulloh ibn Ato aytadi: “Ali ibn Husaynning bir g‘ulomi (quli) xatoga yo‘l qo‘ydi va jazoga loyiq bo‘ldi. Ali ibn Husayn qamchini oldi. So‘ng u zot bunday oyatni o‘qidi: “(Ey Muhammad!) Imon keltirgan kishilarga ayting, ular Alloh kunlari (qiyomat)dan umid qilmaydigan kimsalarni kechirib yuboraversinlar! Shunda (u sabrli) kishilarni qilgan ishlari (kechirishlari) sababli mukofotlagay!” (Josiya surasi, 14-oyat).
Qul esa dedi: “Men bunday emasman, men Allohning rahmatidan umidvorman va uning azobidan qo‘rqaman”.
Ali ibn Husayn roziyallohu anhum qamchini tashlab yubordi va dedi: “Sen Alloh yo‘lida ozodsan”.
Muso ibn Dovud aytadi: Ali ibn Husayn xizmatkorini ikki marta chakirdi, u javob bermadi. Uchinchi marta chaqirgach javob qildi. Ali ibn Husayn unga dedi: “Ey o‘g‘lim, ovozimni eshitmadingmi?”.
Xizmatkor: “Eshitdim”, dedi.
Ali ibn Husayn so‘radi: “Nega javob bermading?”.
Xizmatkor: “Sizning shafqatingizga ishondim”, dedi.
Abdulg‘ofir ibn Qosim aytadi: Ali ibn Husayn masjiddan chiqib ketayotgan edi. Bir odam kelib uni haqorat qildi. Shunda Alining xizmatkor va qullari unga tashlanishdi.
Ali ibn Husayn ularni to‘xtatdi va bunday dedi: “Bas qilinglar, uning holatiga qaranglar”.
So‘ngra o‘sha odamga dedi: “Bizda siz bilmagan yana ko‘p narsalar bor. Agar sizga yordam kerak bo‘lsa, ayting, yordam beraylik”. O‘sha odam xatosini anglab, uyaldi va ortiga qaytdi.
Ali ibn Husayn uni yoniga chaqirib, o‘zi kiyib turgan chakmonini yelkasiga tashladi va ming dirham pul berdirdi.
Abu Ya’qub Muzaniy deydi: Hasan ibn Hasan bilan Ali ibn Husayn o‘rtasida bir oz noxushlik bo‘lib qoldi. Hasan bir kuni masjidda Ali ibn Husaynning yoniga keldi, uni turli so‘zlar bilan haqorat qildi. Ali ibn Husayn esa unga bir og‘iz ham javob qaytarmadi.
So‘ngra Hasan chiqib ketdi. Kechasi u alining uyiga bordi va eshigini qoqdi. Ali ibn Husayn eshikni ochib chiqdi. Hasan unga:
- Ey aka, agar siz haqiqatan ham men aytganlarimdek bo‘lsangiz, Alloh meni mag‘firat qilsin. Agar men yolg‘onchi bo‘lsam, Allox sizni mag‘firat qilsin, dedi va ketdi.
Ali ibn Husayn ortidan borib, yetib oldi va uni og‘ushiga oldi. Ikkovi yig‘lab yuborishdi. Shunda Hasan:
- Qasamki, endi siz xafa bo‘ladigan biron ish qilmayman, - dedi.
Ali esa unga: - Sen ham menga aytgan so‘zla ring uchun halollikdasan,- dedi.
Ibn Abi Dunyo rivoyat qiladi: Ali ibn Husaynning xizmatkori shoshgan holda oshxonadan temir pechni olib kelayotgan edi. Kutilmaganda temir pech tushib ketdi ketdi va narigi tomondan pastga tushib kelayotgan Ali ibn Husayn o‘g‘lining boshiga tegib, jarohat yetkazdi. Oqibatda u halok bo‘ldi. Mehmonlar bilan suhbatlashib o‘tirgan Ali ibn Husayn o‘rnidan sakrab turib, xizmatkorga dedi: “Sen ozodsan. Bu ishni qasddan qilmaganingni bilaman”. So‘ngra Ali ibn Husayn mayyitni dafn etish tadorigini ko‘rdi.
Shayx Mahmud MISRIYning “Solih va solihalar hayotlaridan qissalar”
nomli asaridan Ilyosxon AHMЕDOV tarjimasi.