Oila jamiyatning bir bo‘lagi. Oilaviy munosabatlar odob-axloq va huquqiy normalar orqali tartibga solinadi. Oilaviy munosabatlarni tartibga solinishi jamiyat farovonligi va taraqqiyotiga katta ta’sir etadi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 18 fevraldagi “Jamiyatda ijtimoiy-ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish, mahalla institutini yanada qo‘llab-quvvatlash hamda oila va xotin-qizlar bilan ishlash tizimini yangi darajaga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF–5938-son Farmoniga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi tashkil etildi.

Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi tomonidan joriy yilning 5 avgust oyiga qadar 15 ming 413 ta ajrim yoqasiga kelib qolgan oilalarning 9 ming 980 tasi ya’ni, 60 foizi yarashtirildi. Shuningdek, 11 ming 985 ta nikohi qonuniy rasmiylashtirilmagan oilalar aniqlanib, ularning 5 ming 960 tasi yoki 57,8 foizining nikohi qonuniy rasmiylashtirildi.

2020 yilning 6 avgust kuni O‘zbekiston halqaro islom akademiyasida “Musulmon jamiyatlarida oilaviy munosabatlardagi muammolar: sabab va yechimlar” mavzusida xalqaro mutaxassislar va yurtimizdagi islomshunos olimlar, imom-xatiblar, diniy bilim yurti mudirlari va talabalar ishtirokida vidiyeo seminar o‘tkazildi.

Video seminarda islom ilmlari bo‘yicha yetuk mutaxassis olim, Rossiya Federatsiyasining Tatariston Respublikasidagi Bulg‘or islom akademiyasi professori Shayx Abdurazzoq as-Sa’diy o‘z ma’ruzasi bilan ishtirok etdi.

Hozirda Iordaniyada istiqomat qilayotgan, asli iroqlik Shayx Abdurazzoq as-Sa’diy ma’ruzaning kirish qismida islomda oila muqaddas ekani, oilaviy axloq munosabatlarini tartibga soluvchi oyat va hadislar, er va xotinning huquqlari, farzand tarbiyasi haqida gapirib o‘tdi.

Ma’ruzachi mavzu yuzasidan musulmon jamiyatlaridagi oilaviy munosabatlarda yuzaga kelayotgan muammolarning asosiy sabablari sifatida quydagilarni sanab o‘tdi:

• yoshlarning diniy ta’lim-tarbiyasi, odob-axloqi sustligi;
• yoshlar oila oldidagi burchi va mas’uliyatini his etmasligi;
• er-xotin ajrim sababli Allohning omonati bo‘lgan o‘z farzandlari taqdirini o‘ylamasligi va bunga mas’uliyatsizlik bilan qarashi;
• oilaning moddiy holati, yetishmovchilik, erning toqatidan ortig‘i talab qilinishi;
• er yoki xotinnig oilaviy munosabatlardagi xiyonati, ayolga nisbatan zo‘ravonlik;
• internet va ijtimoiy tarmoqlar orqali oila qadriyatlariga yot bo‘lgan omillar ta’siri;
• jinsiy munosabatlarda tibbiy nuqsonlar;
• er-xotinning oilaviy munosabatlarida bir-birini tushunmasligi, oilada doimiy nizo va janjal kabi omillar sabab bo‘lmoqda.

Mazkur muammolarning yechimi sifatida ma’ruzachi quydagi tavsiyalarni sanab o‘tdi:

• yoshlar oila qurishlaridan avval bo‘lajak er yoki xotinning mol-davlati, shon-shuhratiga emas, tarbiyasi va axloqi, ma’naviy go‘zalligiga e’tibor qaratishlari lozimligi;
• yoshlarning oilaviy munosabatlarida o‘zaro kelishmovchilik kelib chiqqan holatlarda, ajralish uchun shoshmasdan, o‘rtani isloh qilish va yarashtirish uchun har ikki tarafdan vakillarni chaqirishlari;
• oilada iqtisodiy tanglik holatida erdan talog‘ini berishga shoshmasdan, boriga qanoatli va sabrli bo‘lish;
• diniy idora tomonidan oila muqaddasligi, farzand tarbiyasi, taloqning oqibatlari kabi mavzularda juma tezislarini ishlab chiqish va musulmon ommasiga yetkazish;
• diniy idora tizimida oilalarda vujudga kelayotgan nohaqlik, zulm va ajrimlarni oldini olish maqsadida fiqhiy ilmga ega bo‘lgan 2-3 kishidan iborat yetuk mutaxassislar hay’atini tuzish va muammolarga o‘z vaqtida yechimini topib berish kabi fikrlar aytib o‘tildi.

Qadimdan halqimiz orasida bir maqol bor: “Bir kun janjal bo‘lgan uyda qirq kun baraka bo‘lmaydi”. Oilalarni mehr-muhbbat va o‘zaro sadoqat ostida tartibga soluvchi bu kabi hikmatli o‘gitlarni qadimgi sharq musulmon xalqlari orasida ko‘plab misollarini uchratish mumkin.

Ammo, oxirgi vaqtlarda olib borilayotgan tadqiqotlar natijasida, aynan, aholisining aksar qismi musulmonlardan iborat bo‘lgan mamlakatlarda ajrimlar soni ortib borayotganini ko‘rishimiz mumkin. Bu albatta, ko‘pchilikni tashvishga soladi. Sababi, turmush qurgan qanchadan-qancha yosh qizlar beva bo‘lib, yosh bolalar tirik yetim qolmoqda, ota-ona mehri va tarbiyasidan mahrum bo‘lmoqda.

Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2019 yilga qadar O‘zbekistonda 10 yil davomida oilaviy ajrimlar soni ikki barobarga oshgan. 2008 yilda 16 mingdan ortiq nikohdan ajralish hollari qayd etilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2018 yilga kelib 32 mingdan ortib ketgan. 2019 yilda esa ajrimlar soni o‘sishdan to‘xtab, 23 mingga tushgani aytilmoqda.[1]

Joriy yilning avgust oyiga qadar birgina Toshkent shahrida oilalarning 1692 tasi ajrashgan, 918 ta oila esa ajrim yoqasiga kelib qolgan.[2]

Tojikiston Respublikasida mazkur holat yuzasidan 2019 yilga nisbatan joriy birinchi yarim yillikda ajrim holati 49 taga kamaygani va 931 ta oilaviy ajrimlar qayd etilgani, ya’ni 5%ga kamaygani ta’kidlanadi.[3]

Abu Dabidagi statistika Markazining 2019 yil iyul oyida bergan ma’lumotiga ko‘ra, 2018 yil ro‘yxatdan o‘tgan nikohlarning 30% bir yil o‘tmasdan ajrim holati qayd etilganini ta’kidlaydi.

Xulosa qilib aytish mumkinki, oila munosabatlarida paydo bo‘layotgan muammolarni oldini olish, yoshlarning oiladagi mas’uliyatini oshirish va shu orqali oila mustahkamligini ta’minlash maqsadida milliy va diniy qadriyatlarimizga asoslangan bu kabi ilmiy seminarlar, keng ko‘lamli tushuntirish ishlari katta samara beradi.

O‘zbekiston halqaro islom akademiyasida o‘tkazilgan video seminar yakunida akademiya prorektori professor Z.Islomov, O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosarlari H.Ishmatbekov va I.Inomovlar Shayx Abdurazzoq as-Sa’diyning mazmunli ma’ruzasi uchun o‘z minnatdorchiliklarini izhor qilib, kelgusida bunday dolzarb mavzularda suhbatlar tashkil etilishida yaqindan hamkorlik olib borilishiga umid bildirdilar. 

O‘zbekiston halqaro islom akademiyasi

Islomshunoslik fakulteti dekani

 o‘rinbosari, islomshunoslik fanlari

bo‘yicha falsafa doktori M.HAYDAROV

[1] “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazi tomonidan taqdim etilgan ma’lumot.

[2] Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi tomonidan taqdim etilgan ma’lumot.

[3] https://tj.sputniknews.ru/society/20200725/1031633955/dushanbe-braky-razvody.html