Alloh taolo insonni yaratib, unga juda ko‘plab ne’matlarni ato qildiki, toki odam bolasi yer yuzida hayot kechirishi mobaynida o‘ziga manfaat beradigan narsalardan foydalansin. Shu bilan birga o‘zi va boshqalarga zarar bo‘lishiga sabab bo‘ladigan ishlardan saqlanishi kerak bo‘lgan amallarni ham insonga bildirdi. Shunday go‘zal fazilatlardan biri faqatgina insonga berilgan narsa bu til ne’matidir. Inson bu til orqali o‘zini nomai a’moliga bu dunyoda va oxiratda ham foyda beradigan ulkan savoblarni qo‘lga kiritishi yoki aksincha o‘zi hamda boshqa insonlarga ham foydasiz so‘zlarni so‘zlashi bilan oxiratda nadomat va xasratda qolishi mumkin. Bugungi ko‘nimizda ko‘plab insonlarda uchrab turadigan illatlardan biri gapirayotgan vaqtida behuda gap-so‘zlar bilan o‘zining bebaho umrini foydasiz ishlar bilan o‘tkazayotganini guvohi bo‘lamiz. Nafaqat o‘zlarini, balki suhbatdoshlarini ham vaqtini olib unga keragi bo‘lmagan so‘zlarni gapirayotganlarini ko‘rishimiz mumkin. Aslida nima uchun Islom dini va bizning milliy qadriyatlarimizda inson bekorchi so‘zlardan o‘zini saqlashga chorlanadi. Payg‘ambar sollollohu alayhi vasallam aytadilar;
“Behuda ishlarni tark qilish kishi Islomining go‘zalligidandir”.
Bu nabaviy ta’limotda inson uchun juda ko‘plab manfaatlar bordir. Aslida buni tub negizida insonlarga va jamiyat a’zolariga zarari borligi uchun ham bunday keraksiz ishga ruxsat berilmagan. Odatda bekorchi so‘zlarga e’tibor qilinsa, qaysi bir inson to‘g‘risida yolg‘on, g‘iybat, chaqimchilik, ig‘vogarlik, mas'hara qilish, kamsitishga doir suhbat ketayotganini ko‘rishimiz mumkin. Aslida insonga ato qilingan til ne’mati o‘zgalar bilan muomalada go‘zal munosabatda bo‘lish va barcha kishilarga foydali bo‘lgan so‘zlarni so‘zlash uchun berilgan. Qadimda o‘tgan olimlarimiz o‘zlari so‘zlayotgan gap qanchalik o‘zlariga manfaatli bo‘lishi borasida doimo aytgan gaplarini tekshirib turganlar. Imom Munoviy o‘zlarining “Fayzul-Qodir” nomli kitoblarida shunday ma’lumotni keltiradilar: Ibnil Arabiy aytadi: “Mashoyixlarimiz har kuni o‘zlari kun davomida nima gapirganlari va qanday ishlarni qilganlarini hisob-kitob qilish uchun uni daftarga qayd qilib qo‘yardilar. Xufton namozini ado qilganlaridan so‘ng daftarga qarab o‘zlarini hisob kitob qilar, agar istig‘forga haqli bo‘ladigan ishni ko‘rsalar istig‘for aytar, tavba qilishga loyiq bo‘lsa, tavba qilishar, shukr qilish kerak bo‘lgan amallarda shukr qilib, so‘ng uxlar edilar.” Chunki inson gapirayotgan birgina behuda so‘zi orqali Allohning azobiga va aqlli insonlarlarning dashnomlariga qolishi aniq. Keling, quyidagi satrlarda bizdan oldin yashab o‘tgan olimlar befoyda so‘zlarni gapiradiganlar borasida qanday o‘gitlar aytib o‘tishganligini ko‘rib chiqamiz.
Imom Karxiy rahimahulloh: “Inson o‘ziga foydasiz bo‘lgan narsani so‘zlashligi Alloh tomonidan xorlanishidir”, deganlar.
Hasan Basriy rahimahulloh: “Alloh taolo bir bandasidan yuz o‘girishining alomati o‘sha bandani foydasiz ishda mashg‘ul qilib quyishidir”, deganlar .
Molik ibn Dinor rahimahulloh aytadilar: “Agar qalbing qotganligi, badaning zaiflashgani, rizqingda mahrumlikni ko‘rsang, bilginki, sen o‘zingga foyda bermaydigan narsa to‘g‘risida gapirgansan”.
Yunus ibn Ubayd rahimahulloh aytadilar: “Kishi o‘ziga foyda bermaydigan bir so‘zni tark qilishi bir kun ro‘za tutishdan ko‘ra afzalroqdir”.
Imom Shofiiy rahimahulloh aytadilar: “Kimki Alloh uni qalbini nurlantirib quyishini xohlasa, behuda so‘zlarni tark qilsin”.
Imom Shofiiy rahimahulloh aytadilar: “Uch narsa aqlni ziyoda qiladi.
Ha, azizlar, biz ham yuqorida zikr qilib o‘tilgan ulamolarimizning so‘zlariga amal qilib, har bir o‘tayotgan kunimizni g‘animat bilishimiz hamda bizga berilgan til ne’matidan unumli foydalanishimiz kerak bo‘ladi. Zero, behuda gap-so‘zlardan ko‘ra vaqtimizni ilm-fan, kasb-hunar, ta’lim-tarbiya, jamiyatimizni yanada yuksalishiga sarflaganimizda o‘zimiz va jonajon vatanimiz kelajagi uchun ham katta foydali ish qilgan bo‘lamiz. Alloh taolo barchalarimizga o‘zimiz va atrofimizdagi insonlar uchun ham foydali bo‘lgan so‘zlarni aytishimizni muyassar aylasin!
Rahimov Uchqun
Imom Faxriddin ar-Roziy o‘rta maxsus
islom bilim yurti ma’naviy – ma’rifiy
ishlar bo‘yicha mudir o‘rinbosari.
O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi xabar berishicha, may oyining 13-sanasida bir kunda 3 mlrd so‘mlik energoresurslarini talon-toroj qilish holatlari aniqlangan. Afsuski, bugun bunday gaz va elektr energiyaga yashirincha ulanib, davlatga milliardlab zarar yetkazgan kimsalar haqidagi xabarlarni tez-tez o‘qib qolamiz.
Birovning, ayniqsa, xalq haqidan qo‘rqmay o‘g‘rilik orqali manfaat topmoqchi bo‘layotgan insonlar oramizda ko‘plab topiladi. Bundaylarning nazdida gaz, suv, elektr energiya tuganmas boylik. Undan har kim o‘z manfaati yo‘lida foydalanishi mumkin. Biroq bu ne’matlar xonadonlarga kirib borishi uchun minglab insonlar mehnat qilishini, davlat esa milliardlab mablag‘ sarflashini, ular ham bir kun tugab qolishini xayoliga ham keltirmaydi.
Aslida ushbu ne’matlardan oqilona foydalanish, isrof qilmaslik nafaqat fuqarolik majburiyatimiz, balki insoniy vazifamiz, mo‘minlik burchimizdir.
Aytish joizki, uyda, ishda, ko‘chada kommunal to‘lovlar atrofida aylanayotgan qator muammolar haqida ko‘p eshitamiz, ba’zan o‘zimiz uning guvohi yoki bevosita ishtirokchisiga aylanamiz. Lekin bu muammolar to‘lovni o‘z vaqtida amalga oshirmaslik yoki ayrim nobop kimsalarning qilmishi oqibatida yuzaga chiqayotgani yodimizga ham kelmaydi. To‘lovlarni imkon bo‘la turib asossiz bahonalar yoki o‘z vaqtida to‘lamaslik yoki hisoblagich jihozlarini teskariga aylantirish yoxud har xil hiylalar ishlatib, ularni to‘lashdan qochish davlatning va xalqning haqini yeyish hisoblanadi. Chunki tabiiy boyliklar davlat va xalq mulkidir.
Qolaversa, kommunal xizmatlardan foydalanish uchun har bir xonadon ta’minotchilar bilan shartnoma tuzib, qo‘l qo‘ygan va o‘zaro kelishuvda to‘lovni o‘z vaqtida ado etishga kelishgan. Shu bois to‘lovlarni vaqtida ado etishimiz shar’an ham joiz.
Ta’kidlash lozimki, xalqning mulkida barcha fuqarolar, xususan, kam ta’minlanganlar, nogironlar, yetim-yesirlar, keksalarning haqi bor. Ulardan foydalanishga kelganda faol bo‘lib, to‘lovga kelganda qochayotgan, paysalga solayotganlar yuqorida zikr etilgan qatlamlarning ham haqini o‘zlashtirib, nohaq yeyayotganini bilib olsinlar. Zero, Qur’oni karimda: “Ey iymon keltirganlar, bir-birlaringizning mollaringizni botil yo‘l bilan yemanglar” (Niso surasi 29-oyat), deya ogohlantirilgan. Shunday bo‘lgach, har bir fuqaro o‘zgalarning moliga, ayniqsa, jamoat mulkiga xiyonat etmasligi darkor! Bunga e’tiborsizlik oxiratda yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Havla binti Amr roziyallohu anho rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bunday deganlar: “Ba’zi bir odamlar Allohning mulki (jamoat pullari)ga xiyonat qiladi. Qiyomat kuni ular jahannamga ravona bo‘lishadi” (Imom Buxoriy rivoyati). Shunday ekan, bu masalaga jiddiy yondashishimizga to‘g‘ri keladi.
Shuningdek, gaz, elektr energiya va suv kabi ne’matlardan oqilona foydalanish ham dinimiz talabidir. Zero, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam: “Iqtisod qilgan kimsa kambag‘al bo‘lmas, maslahat qilgan pushaymon bo‘lmas” (“Mushkotul nasobih”), deb tavsiya berganlar.
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Solih hidoyat, go‘zal ko‘rinish va iqtisodli bo‘lish nabiylikning yetmishdan bir juzidir”, dedilar (Imom Buxoriy rivoyati).
Demak, doim ahli solihlardan bo‘lib, tejamkor bo‘lish, isrofga yo‘l qo‘ymaslik, har bir narsani o‘z o‘rnida, me’yorida tasarruf qilish, keragidan ortiq, behudaga sarflamaslik nabiylikning yetmish juzidan bir juz, yetmish bo‘lagidan bir bo‘lak ekan. Buni har bir mo‘min-musulmon yaxshi anglab, hayotiga tatbiq qilishi lozim.
Xulosa qilib aytganda, halollik inson hayotini xotirjam, osoyishta va farovon qiladi. Shunday ekan, kommunal to‘lovlarni o‘z vaqtida to‘lab, xalq haqiga xiyonat qilmaylik, azizlar!
G‘ayrat BOZOROV,
Dehqonobod tumani
“Oqrabot ota” jome masjidi
imom-xatibi