Bugun farzandlarimiz qanday o'yinchoqlar o'ynayapti? G'arbdan kirib kelayotgan ayrim o'yinchoqlar ortiga qanday maqsad yashiringan? Og'zi qiyshiq, boshining yarmi yo'q, oyoq-qo'llari beo'xshov o'yinchoqlar ularning ovunchog'iga aylanib ulgurdimi?

Biz ota-onalar bolalarimiz sog'lig'i, ruhiyatiga chang soladigan o'yinchoqlarni sotib olib bermayapmizmi? Farzandimiz jizzaki, urushqoq, odamovi, jahldor bo'lib qolayotganiga o'zimiz aybdor emasmi?   

O'zA ijodkorlari bolalarimiz kelajagi, sog'lig'i, taqdiriga xavf solayotgan ana shunday o'yinchoqlar haqida o'rganishlar olib bordi. Psixolog, tadbirkor, tadqiqotchi, sotuvchi-yu xaridorlar, ota-onalarning fikrlari bilan qiziqdi. 

Bugun farzandlarimiz ko'proq qanday o'yinchoqlarni o'ynashyapti? Ushbu savolga tadbirkor Anvar Abduqayum shunday javob berdi:   

— Bolalar asosan xorijda, ko'proq Hitoy davlatida chiqarilayotgan mul'tfil'm hamda serial qahramonlari, umuman inson ongiga foyda bermaydigan, milliy va ma'naviy qadriyatlarga ta'sir qiladigan o'yinchoqlarni o'ynashyapti. Eng afsuslanarli jihati, noto'g'ri o'yinchoqlar olib berish orqali ota-onalar o'z qo'li bilan farzandining kelajagini barbod qilyapti. 

Bolalarimiz tasavvur va tushunchalarini chalg'itishi mumkin bo'lgan, ularning xayolida ijobiy, lekin aslida salbiy o'yinchoq qahramonlar kimlar?   

— Bolalarimiz qalbida mehr-shafqat, muhabbat, rahmdillik, ezgulik kabi fazilatlarni asta-sekinlik bilan yo'q qilayotgan o'yinchoqlar “Popit hamda antistress”, Haggi Vaggi va Kissi Missi kabilardir, — deydi tadqiqotchi Nigora Husanova. — Bunday o'yinchoqlar targ'iboti asosan g'arb mamlakatlaridan kirib kelyapti. Chunki bularning asoschilari ham g'arb mamlakatlari hisoblanadi. Aytishimiz mumkinki, g'arbdan chiqqan ommaviy madaniyatga g'arbning o'zi g'arq bo'ldi. Endi sharq mamlakatlarini o'z domiga tortib ketyapti. 

— Bu o'yinchoqlarning bolalar o'rtasida ommalashish sabablari nimada? 

—2020 yildan boshlab bu o'yinchoqlar savdosi juda ham kuchayib ketdi, — deydi N.Husanova. — Chunki pandemiya davrida odamlar orasida virtual olamga qiziqish ortdi. O'zini-o'zi yakkalash amaliyoti hammani virtual olamga ipsiz bog'lab qo'ydi.   

Shu davrda “Poppy Playtime” o'yin kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan o'yin qahramonlari, misol uchun ko'k boshli maxluq, ya'ni Haggi Vaggi va Kissi Missi o'yinchoqlari juda ham ommalashdi.   

O'yin boshida Kissi Missi Haggi Vaggining singlisi bo'ladi. Keyinchalik uni ma'shuqasiga aylanib ketadi. O'yindan yosh bolalar yuragiga qo'rquv soladigan turli sahnalar, qonli lavhalar, vahimali musiqalar, shuningdek, sobiq aka-singil o'rtasidagi «ehtirosli» lahzalar ham o'rin olgan. Bu bolalarimizga nihoyatda salbiy ta'sir ko'rsatadi va tasavvurlari o'zgarib ketishiga sababchi bo'ladi.   

Bu o'yinchoqlarni hozirgi kunda savdoga chiqarishda aynan kamalak ranglardan foydalaniladi. Bu ranglar bir jinslilar o'rtasidagi nikohni targ'ib qiluvchi ranglar hisoblanib, bolalarning yoshligidan ongiga ko'nikma hosil qilib boriladi. Bolalar ruhiyatiga yoshligidan shikastlanish, azob chekish, tushkunlikka tushib qolish degan so'zlarni singdirish uchun olib borilayotgan amaliyot hisoblanadi. Bu ham g'oya va mafkuralar kurashining bir ko'rinishi.   

— Bunday o'yinchoqlarni o'ynash bolalarda qanday stresslarni keltirib chiqaradi? 

— Yengil-elpilikni targ'ibot qiluvchi, kalta-kulta ko'ylaklar yoki ayollik tanasining simvolikalarini ko'rsatgan qo'g'irchoqlar qizchalarning erta ulg'ayishiga olib keladi, — deydi psixolog Shoira Isoqova. — Ya'ni, erta etilishni keltirib chiqaradi. Chunki o'yinchoq yaratayotgan odamlar o'zining ruhiyati, fantaziyasidan kelib chiqib qo'g'irchoq yaratadi. Bizning xalqimiz juda ham ta'sirchan, hissiyotli va ishonuvchan xalq. Chiroyli ekan, bola o'ynasa bo'ladi, deb sotib oladi. Lekin bunday qo'g'irchoqlar bolani qo'rqitishi, ruhiyatida o'zgarishlarni keltirib chiqarishi mumkin.

— Do'konlarimizda milliy qahramonlarimiz qiyofasi aks etgan qo'g'irchoqlarni uchratish mumkinmi? 

— Amir Temur va qo'shinlari yoki Alpomish dostoni qahramonlari, Jaloliddin Manguberdi kabi milliy qahramonlarimiz va ularning qo'shinlari aks etgan, bolani ortidan ergashtira oladigan qo'g'irchoqlarni do'konlardan izlab topolmaganman, — deydi shoir Shodmonqul Salom. — O'yinchoqlar do'konlarini bolaning ruhiyatini buzadigan, buzgandayam nihoyatda badbin, insoniylikka mos bo'lmagan, odamiylikka begona bo'lgan ramzlar, timsollar aks etgan qo'g'irchoqlar egalladi.  Insonning tafakkuri 8 yoshgacha shakllanib bo'ladi, deyiladi. Biz 8 yoshgacha bolamizni qo'ldan boy berib qo'yyapmiz. Yana avtobusda bizga joy bermasa, metroda gapimizga o'rinli javob ololmasak, shartaki, agressiv, jahldor bo'lsa, unday boladan xafa bo'lamiz. Unday bolalar oydan tushgan emas, o'zimizning bolamiz, shu jamiyatning farzandi. Birov bizga tarbiyalab bergani yo'q, o'zimizning hosilimiz. Shuning uchun ancha-muncha kech bo'lgan, ma'lum avlod ham yo'qolgandir. Lekin hechdan ko'ra kech yaxshi.

Nigora Rahmonova,

O'zA