 
       
    
    
    
  
  
  
  
  
  
    
  Imomi A’zam Abu Hanifa rahimahulloh an-No‘mon ibn Sobit ibn Zutiy al-Ko‘fiy (80-150/699-767) taniqli faqih bo‘lib, otasining nomi ba’zi manbalarda Sobit emas, an-No‘mon, bobosining nomi esa al-Marzbon ekani qayd etilgan. Abu Hanifa hazratlarining bobosi asli Kobuldan bo‘lib, Termiz, Naso, Anbor va Bobil shaharlarida ham bir muddat yashagan, keyinchalik Ko‘fada o‘rnashib qolgan edi. U zotning tug‘ilgan yili haqida ko‘proq 80/699 aytilsa-da, 61/680 va 70/689 sanalari ham ko‘rsatiladi. Zohid al-Kavsariy 70 hijriy sanada tug‘ilganini to‘g‘ri desa, Abu Zahra uni rad qilib, 80 hijriy to‘g‘ri deb hisoblaydi. Barcha manbalarda Umaviy xalifa Abdulmalik ibn Marvon (685-705) davrida dunyoga kelgani zikr etilgan.
Imom Abu Hanifa rahimahullohning sahobalar davrida tug‘ilganiga shubha yo‘q. Ko‘pgina muhaddis va muarrixlar uning bir necha sahobalar bilan uchrashganini qayd qilganlar. U zot uchrashgan sahobalar borasida har xil fikrlar bo‘lsa-da, lekin mashhur sahobiy Anas ibn Molik roziyallohu anhu bilan uchrashgani haqida barcha manbalar ma’lumot beradi. Shunday bo‘lsa-da, ba’zilar U zotni tobi’iy emas, balki tab’a tobi’iy ekanini aytganlar. Bu Abu Hanifa rahimahulloh hazratlarining tug‘ilgan sanasining aniq belgilanmagani bilan bog‘liq. Shamsiddin az-Zahabiy tab’a tobi’iy deydiganlarning gapini rad qilib, tobi’iy bo‘lganini isbotlashga harakat qilgan.
Abu Hanifa rahimahulloh ustozlarining sonini 4 ming nafarga yetadi deyilsa-da, biroq, asosiy ilmni Hammod ibn Abu Sulaymon al-Ko‘fiy oldida olganlar. Ustozlarining oldiga 22 yoshida borib, 18 yil davomida shogirdlikka tushgan. Ustozi vafotidan so‘ng 40 yoshlarida ustozi o‘rniga fatvo bera boshlagan. Abu Hanifa rahimahulloh ilm talabida Basra, Bag‘dod, Makkaga bir necha marta safar qilgan. Uning ustozlari orasida sahobalar, tobi’inlar va tab’a tobi’inlar bor edi.
130/747 yillarda Iroq voliysi faqihlardan ayrimlarini davlat ishlariga jalb qiladi. Ular orasida Abu Hanifa rahimahulloh ham bor edi. Qozi bo‘lishga ko‘nmagan Abu Hanifa rahimahulloh bir necha yillar Makkaga borib yashagan. Abbosiy xalifa Abu Ja’far Mansur davrida unga yana qozilik vazifasi topshirilmoqchi bo‘ladi. Abu Hanifa rahimahulloh qabul qilmaydi, natijada u kishi hibs qilinadi va darra uriladi. Shunday qilib, 150/767 rajab (shavvol yoki sha’bon) oyida Bag‘dod zindonida vafot etadi.
Abu Hanifa rahimahullohning davrida kitob yozish, risolalar bitish hali keng tus olmagandi, shuning uchun u zot umrini shogirdlarga ta’lim berish va fiqh o‘rgatishga sarflagan. U zotning aqida – kalomga bag‘ishlangan matn risolasi “al-Fiqh al-akbar” (Katta fiqh), ba’zi shogirdlariga qilgan vasiyat (nasihat)lari, Usmon al-Battiy (VIII asr)ga yozgan maktubi saqlanib qolgan. Yana bir qancha aqidaga oid kitoblar Abu Hanifa rahimahullohga nisbat qilinadi. U zotning darslari davomida rivoyat qilgan hadislari asosida bir necha musnadlar tuzilgan. Fiqh borasida bironta asar yozmagan bo‘lsa-da, lekin fiqh ilmini shakllantirgan, uni bob va mavzularga ajratgan ilk faqih sifatida tarixda qolgan. U zot fiqhni og‘zaki naql qilishdan yozma shaklga o‘tish borasida faol tashkilotchi bo‘lgan faqihlardan bo‘lgan.
 
    
    
    
  
  
  
  
  
  
    
  Avval xabar berganimizdek, bugun Toshkent islom institutida “Dolzarb aqidaviy va zamonaviy fiqhiy masalalarga oid tadqiqotlardagi yondashuvlar” mavzusidagi Respublika ilmiy-amaliy anjuman bo‘lib o‘tdi. Unda sohada faoliyat yuritayotgan olimlar, professor-o‘qituvchilar, yosh tadqiqotchilar bevosita va Zoom dasturi orqali masofadan turib ishtirok etishdi.
Dastlab institut rektori, tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) Uyg‘un domla G‘afurov so‘zga chiqib, keyingi yillarda mamlakatimizda diniy sohaga alohida e’tibor qaratilayotgani, ayniqsa, O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi, muftiy Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari tashabbusi bilan ta’lim va ilmiy tadqiqot yo‘nalishida qilinayotgan o‘zgarish va yangiliklar nafaqat yurtimiz, balki xalqaro darajada e’tirof etilayotgani, mana shunday ilmiy-amaliy anjumanlar doimiy o‘tkazilayotgani, oliy ma’hadda magistratura ta’lim bosqichi va modul ta’lim tizimi yo‘lga qo‘yilgani buning yorqin dalili ekanini qayd etdi.
So‘zga chiqqan Din ishlari bo‘yicha qo‘mita raisining birinchi o‘rinbosari, tarix fanlari doktori, professor Davronbek Maxsudov anjuman mavzusi bo‘lgan aqida va fiqhiy masalalar bugungi kundagi eng dolzarb zamonaviy masala ekanini ta’kidlab, hozirda mazkur institut ham akademik darajaga ko‘tarilib, ushbu ikki yo‘nalish bo‘yicha ilmiy darajaga ega malakali mutaxassislar yetishtirib chiqarayotgani, ular diniy sohani turli yo‘nalishlarida faoliyat yuritib, xalqimiz ma’rifatiini oshirish, jamiyatimiz barqarorligiga munosib hissa qo‘shib kelayotganini e’ttirof qildi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisining birinchi o‘rinbosari Homidjon domla Ishmatbekov o‘z nutqida bugun aholimiz farovonligi har jihatdan ortib borayotgani, bu o‘z navbatida diniy soha, ayniqsa, fatvo masalasiga ham ta’sir qilishi mumkinligi, xususan, ulamolar ta’kidlagan makon va zamon, urf-odat kabi 10 dan ziyod sabablarga qarab takomillashib borishi, ayni masalalarda soha mutaxassislarining bir joyga to‘planishi katta natijalarga sabab bo‘lishini alohida ta’kidladi.
Diniy idora Fatvo markazi bosh mutaxassisi Muhammad Ayyubxon Homidov plastik jarrohlik amaliyotiga oid shar’iy hukmlarni bayon qildi. Shuningdek, anjumanda olimlar, professor-o‘qituvchilar, yosh tadqiqotchilar “Yot g‘oyalar ta’siriga tushgan shaxslarni reabilitatsiya qilish masalalari”, “Elektron savdoga oid zamonaviy fiqhiy masalalar”, “Moturidiya ta’limotining asoslari va xususiyatlari” va boshqa mavzular muhokama qilindi.
Konferensiya doirasida muhokama qilingan Qur’onshunoslik, hadisshunoslik, fiqh, kalom ilmi va aqida yo‘nalishiga oid 70 dan ortiq maqolalar maxsus ilmiy to‘plamga kiritilib, talaba-yoshlar va jamoatchilikka taqdim etiladi.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Matbuot xizmati
 
                   
                   
                   
                   
                   
                   
                   
                  