Har bir inson tongda uyg‘onishi bilanoq smartfonini qo‘liga olib, u orqali ijtimoy tarmoqqa kiradi. Dunyodagi aksariyat odamning odati – bu. Shu tariqa, har bir kishi istasa-istamasa, o‘zini axborot maydoni ichida ko‘radi. Kimlardir bu maydonda – tarqatuvchi, kimlardir – oddiy ishtirokchi, kimlardir – o‘sha axborotlarning qurboni, kimlardir esa – shunchaki kuzatuvchi...
Afsuski, axborot tarqatish borasidagi mutloq erkinlik ba’zida tarbiyasizlikka sabab bo‘lib qolmoqda. Xususan, oxirgi vaqtlarda tarqatilayotgan lavhalar orasida haqoratli so‘zlar, tuhmatli iboralar, muayyan shaxslarni obro‘sizlantirish qasd qilingan tasvirlar ko‘payib bormoqda. Eng yomoni, ularning aksari bir guruh trollar yoki “feyk”, ya’ni soxta akkauntlar tomonidan uyushtirilmoqda. Bu qilmishlar ortida qanday g‘arazlar yotgani katta savol tug‘diradi...
Ayniqsa, bunday nomaqbul xatti-harakatlar islomiy qadriyatlar borasida ham uchrayotgani kishini yanada ko‘proq tashvishga solmoqda. Kechagina Qurbon hayiti arafasida ijtimoiy tarmoqlarda qurbonlikka hozirlangan jonliqlarning kelinlik libosida, musiqa sadosi ostida tasvirlangan yoki shunga o‘xshash videotasvirlar tarqatildi. Uni ko‘rgan ham ko‘rdi, ko‘rmagan ham ko‘rdi. Lekin, bilmadim, “internet ustalari”dan nechovlarining xayoliga qurbonlik ham – islom shiorlaridan biri ekani keldi? Illo, ayrim internet foydalanuvchilari qurbonlik ham – islom shiori ekanini bilganlarida edi, balki bu tariqa xatti-harakat qilmagan bo‘lardilar.
Alloh taolo islom shiorlarini qadrlashga targ‘ib qilgan va ularni toptash, masxara qilishdan qattiq qaytargan. Jumladan, Haq taolo Qur’oni karimda bunday deydi: “Ey, imon keltirganlar! Allohning (hajga doir) shiorlarini, “Harom oy” (haj oylari)ni halol deb hisoblamangiz... !” (Moida surasi 2 oyat). Yana bir oyati karimada: “(Gap) shudir. Yana kimki Allohning shiorlari (qurbonliklar)ni ulug‘ deb bilsa, bas, albatta, (bu) dillarning taqvosidandir” (Haj surasi 32 oyat), – deb xitob qilgan.
Bu haqda keyingi vaqtlarda olimu ziyolilarimiz turli sabablar bilan ko‘p va xo‘b yozishga, Alloh taoloning ushbu amrini bot-bot bizlarga eslatib turishga majbur bo‘lyaptilar.
Islom ta’limotiga ko‘ra “shior” so‘zi “nishon”, “belgi”, “alomat” ma’nolarini bildiradi. Yaratgan Parvardigorimiz Alloh taoloning dinining ko‘zga ko‘ringan va shon-shavkatining alomati bo‘lgan narsalar shior hisoblanadi.
Masalan:
Kalomulloh – Qur’oni karim, uning tilovati, azon;
Alloh taolo farz qilgan namoz, ro‘za, zakot, haj kabi dinimiz ustuni bo‘lgan ibodatlar;
shariatimizda ulug‘langan zotlar – payg‘ambarlar, sahobalar, tobeinlar, avliyolar, ulamolar, ilm ahllari;
hamda shariati Islomda qadrlangan Ka’batulloh, Makkai mukarrama, Madinai munavvara, Mino, Arafot, Quddusi sharif kabi joylar;
shuningdek barcha masjidlar va zamonlar – juma kuni, Ramazon oyi, muqaddas oylar;
qolaversa, ibodat buyumlari bo‘lmish tasbeh, salla va joynamoz kabi narsalar.
Alloh taolo O‘zining kalomi majidida (Haj surasi 36 oyati) bunday marhamat qiladi: “(Qurbon qilinadigan) tuya va sigirlarni Biz sizlar uchun Allohning shiorlaridan qildik. Sizlar uchun ularda yaxshilik bordir. Bas, ularga (so‘yish uchun) saf tortgan hollarida Alloh nomini zikr qilingiz!”.
Ushbu oyati karimada qurbonlikka so‘yiladigan hayvonlar ham Allohning shiorlaridan (!) ekani ta’kidlanmoqda. Hamda bularda bizlar uchun yaxshilik borligi eslatilmoqda. Oyatning mazmunidan qurbonlikka atalgan jonivorlarni hurmatlash, avaylash va e’zozlash – Xudodan qo‘rqishlik alomatlaridan ekani ayon bo‘ladi.
Avvalroq aytganimizdek, so‘nggi paytlarda ba’zi insonlarning Qurbon hayit arafasida ijtimoiy tarmoqlar orqali Qurbonlik qilinadigan hayvonlarni rasmlariga ishlov berib, turli masxaraomuz munosabatda bo‘lib, bu ishining oqibatini bilmasdan gunoh orttirib olayotgani esa achinarli holat, bilimsizlik, avomlik, boringki, johillik desa ham bo‘laveradi.
Alloh taoloning shiorlarini oyoq osti qilish, ulardan birortasini masxara qilish, kamsitish, behurmat qilish, xo‘rlash, mensimaslik, xor qilish mo‘min kishining kofir bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Savbon raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda, Hazrati Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shariatning shiorini past sanaganlarni qattiq qoralab bunday deganlar:
“Aniq bilamanki, ummatim ichidagi ba’zi kimsalar Qiyomat kunida Tihoma tog‘i kabi ulkan hasanotlar bilan oppoq bo‘lib kelishadi, lekin Alloh taolo ularning amallarini to‘zigan chang kabi qilib qo‘yadi”.
Shunda Cavbon raziyallohu anhu: “Yo Raculalloh, bizga ularni cifatlab, ochiq bayon qilib bersangiz, bilmasdan o‘shalardan bo‘lib qolmaylik!”– dedi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Ular cizlarning birodarlaringiz, cizlarga o‘xshagan odamlardir. Ular ham ciz kabi tunlari ibodat qiladi. Lekin ular shunday odamlarki, yolg‘iz qolgan vaqtlarida shariatning shiorlarini toptaydilar”, – dedilar (Imom Ibn Moja rivoyatlari).
Dinimiz ulamolari o‘zlarining fatvolarida shunda deyishgan: “Kim azonni masxara qilsa yoki Qur’oni karimni yengil sanab oyoq osti qilsa, yoki shar’iy ilmlarni yoxud ulamolarni masxara qilsa, ibodatlarni yengil sanab bajarmasa, yoki masjidni masxara qilsa, kofir bo‘ladi” (Manba: “G‘amzu uyunil basoir sharh ashboh van-nazoir” kitobi).
Ota-bobolarimiz Islom odobiga jiddiy e’tibor berganidan xabarimiz bor va ularning odob-axloqi bilan ba’zi-ba’zida maqtanib ham qo‘yamiz.
Ota-onalarimiz shariatimizdagi mustahab va odob amallariga ham qattiq e’tiborli bo‘lganlar. Ular odoblari go‘zalligidan tasbehlari ko‘ksilaridan pastga tushmagan. Joynamozlarini ham ehtiyotkorona, oyoq ostida qoldirmasdan, mehr ila alohida baland joylarga qo‘yganlar. Masjid atrofidan mehr bilan ohistalik bilan o‘tganlar. Azon aytilayotganda mehr bilan behuda so‘z aytmaganlar. Arab yozuvidagi matnlar bitilgan ashyolarni mehr bilan ehtiyotlab saqlaganlar. Nima sababdan? Chunki ular dinga aloqasi bor har bir narsaga ALOHIDA ODOB bilan muomala qilganlar! Chunki ular dinga aloqasi bor har bir narsaga O‘ZGACHA MЕHR bilan munosabat qilganlar! U odob – BЕTAKROR ODOB!!! U mehr – BЕQIYOS MЕHR!!!
Imom Abu Dovud Abu Umoma raziyallohu anhudan rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam aytdilar: “O‘zi haq bo‘lca ham talashib-tortishmagan kishi uchun – jannat chekkarog‘idan uy berilishiga, hazillashib bo‘lsa-da yolg‘on gapirmagan kishi uchun – jannatning o‘rtasidan uy berilishiga, xulqini go‘zal qilgan kishi uchun esa – jannatning eng yuqori qismidan uy berilishiga men kafilman” (Imom Abu Dovud rivoyatlari).
Ming afsuski, hozirgi kunda ba’zilar shunday chiroyli ishlarga, jahon mamlakatlari va o‘zga diyorlar ichinda “o‘zbek xalqining noyob va go‘zal odoblari” deb tan olingan odoblariga bepisand bo‘lib, “hech narsa qilmaydi” qabilidagi gaplarni aytib, ota-onalarimiz betakror va beqiyos mehr bilan bajarib kelgan betakror va beqiyos dinimizning betakror va beqiyos odoblarini yo‘qqa chiqarishga urinmoqdalar. Vaholanki, shayton musulmon kishining birinchi bo‘lib imoniga hujum qilmaydi, balki birinchi bo‘lib musulmon kishini mustahab va odob bo‘lgan amallarga bee’tibor qilishga urinadi. Agar g‘olib chiqsa, dastlab sunnatga, keyin vojibga, so‘ng farz amallarga beparvo qarashga urinadi. Agar musulmon kimsani farz amalga ham e’tiborsiz qilishga erishsa, alaloqibat, Alloh saqlasin, imoniga ham hujum qilib, natijada imondan ajratadi!!!
Shunday ekan, har birimiz ota-bobolarimizning yo‘nalishlarini mahkam ushlab, barcha mustahab va odob amallarga to‘la amal qilish hamda dinimiz shiorlariga odob va axloq bilan muomala qilishimiz – betakror dinimiz talabidir!!!
Demak, yuqoridagi hukmlar jonliqlar bilan bog‘liq g‘alati holatlarni tarqatayotgan kishilarga saboq bo‘lishi kerak. Ular ham islomiy qadriyatlarga putur yetkazish evaziga ko‘ngilxushlik ila ommaning e’tiborini jalb qilish og‘ir gunoh ekanini anglab yetsinlar.
Yana bir jihat, so‘z erkinligi degani – istalgan narsani hech qanday mas’uliyatni his qilmasdan aytish, yozish, tarqatish degani emas. Balki har bir so‘z uchun javob bera olish mas’uliyatidir.
Og‘ziga kelganni demoq – nodonning ishi,
Oldiga kelganni yemoq – xayvonning ishi,
deb bejizga aytishmagan.
Har bir internet foydalanuvchisi aytayotgan gapi, tarqatayotgan axboroti uchun Alloh taolo oldida ham, mo‘min-musulmonlar oldida ham, jamiyat a’zolari va davlat qonunlari oldida ham javobgardir! Bu me’yor dunyoviy qonun-qoidalarda ham, diniy ta’limotimizda ham qat’iy belgilab qo‘yilgan!
Bir so‘z bilan aytganda,“feyk” akkauntlar yoki trollar yurituvchilari muborak dinimiz sha’niga dog‘ soluvchi lavhalar, buzg‘unchi sharhlar, haqoratli so‘zlar, tahqirlashlari uchun ikki dunyoda ham javob beradilar.
Iloho o‘zlarimizni ham, farzand-zurriyotlarimizni ham Mehribon Parvardigorimiz buyurgan, janob Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam tavsiya etgan, o‘tmishda o‘tganlarimizni ruhlari shod bo‘ladigan, xalqimiz xursand bo‘ladigan, ota-onalarimiz rozi bo‘ladigan yo‘llardan yurishimizni nasib etsin!
Ibrohimjon INOMOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Bu kashfiyotlarga sabab bo‘lgan shart-sharoitlar uchta asosiy banddan iborat:
1. Yevropa mamlakatlari Sharq bilan savdo-sotiq qilishda duch kelgan qiyinchiliklar.
2. Pul metali sifatida oltin tanqisligi.
Yevropaning iqtisodiy taraqqiyoti tobora ko‘proq pul talab qilar edi. Bu taraqqiyotning asosiy yo‘nalishi tovar xo‘jaligining, savdo-sotiqning o‘sishi edi. Buyuk geografik kashfiyotlarga sabab bo‘lgan yana bir muhim omil ham shunga bog‘liq: Yevropada shakllanib borayotgan kuchli absolyutist (mutlaq) monarxiyalarga dabdabali saroylar, yollangan armiyani ta’minlash uchun ulkan mablag‘lar kerak bo‘layotgan edi. Ana shu davlatlar yirik dengiz ekspeditsiyalarini tashkil etishi mumkin edi. Bundan tashqari, yakka shaxslarning bu qadar xarajatlarga imkoni yo‘q edi. Shuning uchun bu kashfiyotlarda feodal tarqoq mamlakatlar emas, aynan markazlashgan davlatlar (Ispaniya, Portugaliya, Angliya) asosiy o‘rin tutgani tasodif emas. Biroq, bunday ekspeditsiyalar uchun savdogarlar ham mablag‘ ajratar edi. Shuningdek, katolik cherkovi ham qo‘shimcha yerlar, katta daromadlar va yangi qavmlarga ega bo‘lish istagida bunday istilolarga «oq fotiha» berar edi.
Bunday davr uchun muqarrar bo‘lgan feodal mulklarning parchalanish jarayoni Yevropa mamlakatlarida har qanday yo‘l bilan uzoq qit’alarda boylik va yerlarni qo‘lga kiritishga intiluvchi ko‘plab avantyuristlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bular qaramlik va qashshoqlikdan qutulishni orzu qilib yurgan zodagonlar va dehqonlar edi.
3. Fan-texnikaning, ayniqsa kemasozlik va dengiz navigatsiyasining rivojlanishi. XV asrda yangicha tuzilishga ega bo‘lgan kemalar – karavellalar paydo bo‘ldi. Uning to‘shi (kil, pushtak) bor bo‘lib, yelkanlar bilan shunday jihozlangan ediki, yonboshdan esgan shamolda ham yura olara edi. Shuningdek, o‘sha davrga kelib kompasdan tashqari astrolyabiyalar, ya’ni kenglikni aniqlovchi asboblar hamda anchagina ishonchli xaritalar – portolanlar ham paydo bo‘lgan.
Buyuk geografik kashfiyotlar oxir-oqibatda mustamlaka tizimining vujudga kelishiga olib keldi. Agar XVI asrda Yevropada kapitalizm rivojlana boshlagan bo‘lsa, agar Yerovpa iqtisodiy jihatdan boshqa qit’alarning xalqlaridan o‘zib ketgan bo‘lsa, bunga mustamlakalarning talon-taroj qilinishi va ayovsiz ekspluatatsiya qilinishi ham sabab bo‘lgan.
Mustamlakalar darhol kapitalistik usullar bilan ekspluatatsiya qilina boshlamagan, ular darhol xom ashyo manbaiga va yangi bozorlarga aylanmagan. Avval ular obdon talon-taroj qilingan, birlamchi kapital (sarmoya) to‘plash manbai bo‘lib xizmat qilgan. Ispaniya va Portugaliya mustamlakalarni feodal usullar bilan ekspluatatsiya qilgan birinchi mustamlakachi davlatlar bo‘lishgan.
Bu yerlarda zodagonlarga odatdagi qishloq xo‘jalik mahsulotlari emas, balki oltin, kumush yoki hech bo‘lmaganda Yevropada qimmat baholarga sotish mumkin bo‘lgan anvoyi mevalar kerak edi. Ular hindularni oltin va kumush konlarda ishlashga majburlashar, bo‘ysunmaganlarni butun-butun qishloqlari bilan yo‘q qilib yuborishar edi. Guvohlarning aytishicha, konlar atrofida chirib yotgan yuzlab murdalarning badbo‘y hidi anqib yotar edi. Shakarqamish va qahva plantatsiyalarida ham yerlik aholi ana shunday usullarda ekspluatatsiya qilinar edi.
Yerlik aholi bunday og‘ir mehnatga bardosh bera olmay, yoppasiga qirilib bitar edi. Ispanlar Espanola (Gaiti) orolida ilk bor paydo bo‘lgan paytda u yerda millionga yaqin aholi yashar edi, biroq XVI asrning o‘rtalariga kelib ular bitta qo‘ymay qirib tashlandi. Ispanlarning o‘zi ham XVI asrning birinchi yarmida amerikalik hindularni qirib tashladik, deb hisoblashar edi.
Biroq, ispanlar ishchi kuchini yo‘q qilib, o‘z mustamlakasining xo‘jalik asosiga putur yetkazishdi. Yetishmayotgan ishchi kuchini to‘ldirish maqsadida Amerikaga afrikalik qoratanlilarni olib kelishga to‘g‘ri keldi. Shunday qilib, mustamlakalar paydo bo‘lishi bilan quldorlik qayta tiklandi.
Ispanlar tomonidan Amerika yerlarining mustamlaka qilinishi konlarga, shakarqamish va tamaki plantatsiyalariga haydab kelingan son-sanoqsiz yerlik aholini majburlab ishlatish yo‘li bilan, bo‘ysunmaganlarni ommaviy qirg‘in qilish yo‘li bilan amalga oshirildi (Yamayka orolida XVI asrning birinchi yarmida 50 mingdan ortiq yerlik aholi halok bo‘lgan, Peru va Chilida esa XVI asrning ikkinchi yarmida hindularning soni besh baravar kamayib ketgan), oqibatda bir necha o‘n yildan so‘ng ishchi kuchi keskin kamayib ketdi. Mustamlakachilar Afrikadan qullar olib kela boshlashdi. Jismonan chidamliroq bo‘lgan qoratanlik afrikaliklar ispan mustamlakalaridagi asosiy ishchi kuchiga aylandi.
Qul savdosi serdaromad ish chiqib qoldi: Afrikada qabila boshliqlarini ichirib, suv tekin taqinchoqlar bilan aldab, qullarni juda arzonga sotib olish va Amerikada ularni 20-30 baravar qimmatga sotish mumkin edi. Ba’zan qullar umuman sotib olinmas, balki ularni kuch ishlatib, tutib olib, kemaga yuklashar va Amerikaga olib ketishar edi. Ispan mustamlakalariga har yili 6-8 ming qoratanli qullar olib kelinar edi. (Manba: allbest.ru).
(Bu ishlarning barchasi Yevropa uyg‘onishining gumanizm – insonparvarlik shiori ostida amalga oshirilganmi?)
Yevropada dinga bo‘lgan munosabatda ham keyinroq o‘zgarish yuz berdi. Bir guruh dinsiz bo‘lib ketdi. Bir guruh dinni cherkovga qamab olib, bu har kimsaning o‘z ishi deyish bilan kifoyalandi. Ammo Darvinning asl shogirdlari dinni Karl Marks boshchiligida xalq uchun afyun deb e’lon qildilar va uni batamom yo‘q qilib yuborishga bel bog‘ladilar. Karl Marksning xayolini Lenin va uning safdoshlari Rossiyada va unga qaram bo‘lgan diyorlarda hayotga tatbiq qildilar. Lenin tuzgan davlat dunyo tarixida kufrni o‘ziga shior qilib olgan birinchi davlat bo‘ldi. Ular dunyoning o‘zlariga qaram bo‘lgan barcha yurtlarida «ilmiy ateizm» asosida dinga va dindorlarga qarshi qatag‘on o‘tkazdilar. Son-sanoqsiz ibodatxonalar yer bilan yakson qilindi. Diniy xodimlar va ulamolar qatl qilindi, qamaldi va surgun qilindi. Diniy kitoblar va dinga bog‘liq madaniyat durdonalarni olovga yoqildi. Ilmiy ateizm ta’limotlari dunyodagi yagona to‘g‘ri e’tiqod sifatida barchaga majburiy ravishda talqin qilindi.
«Olam va odam, din va ilm» kitobi asosida tayyorlandi