Sayt test holatida ishlamoqda!
25 Dekabr, 2024   |   24 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:22
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
25 Dekabr, 2024, 24 Jumadul soni, 1446

Qur’onni yetti harfda nozil bo‘lishi

4.07.2019   15732   17 min.
Qur’onni yetti harfda nozil bo‘lishi

Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi, ya’ni ba’zi oyatlarning yetti xil talaffuzda o‘qilishi haqidagi mavzu eng nozik mavzulardan biri hisoblanadi. Bu mavzuning nozikligi bir necha omilga bog‘liq.

Avvalo, Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lgani sahih va mutavotir hadisi shariflar ila sobit bo‘lgan.

Qolaversa, Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi nima ekanini o‘sha hadisi shariflardan ochiq-oydin tushunib olishimiz qiyin.

Buning ustiga, mazkur hadisi shariflardan «yetti harf»dan aynan nima ko‘zda tutilganini ham bilib olish qiyin.

Albatta, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va u zotning davrlarida yashagan sahobai kiromlar bu narsalarni yaxshi bilganlar. Ular o‘sha o‘zlari yaxshi bilishlariga e’timod qilib, o‘zaro muomala qilganlar.

Shu o‘rinda «O‘zlari tushungan bo‘lsalar, yaxshi. Ammo kelajak avlodlar uchun bu masalani bayon qilib qo‘ysalar bo‘lmasmidi?» degan savol tug‘iladi. Ular uchun oddiy bo‘lgan masalani kelajakda boshqalar tushunmay qolishlari mumkinligini kim o‘ylabdi, deysiz. Bundan ham muhimi, ular bunga o‘xshash oddiy narsalarga vaqt ham topmaganlar. U azizlar butun dunyoni Islom hidoyatiga boshlashdek ulkan ishtiyoq bilan yashaganlar. Ular o‘zlari yetishgan ulkan baxtga o‘zgalar ham tezroq erishishi haqida bosh qotirar edilar. Bunaqangi og‘zaki tortishuvlarga vaqtlari ham, xohishlari ham yo‘q edi.

Shuning uchun Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi masalasi keyingi paytning turli ulamolari tomonidan turlicha o‘rganilgan va turlicha talqin qilingan.

Hofiz Abu Hotim ibn Hibbon al-Bustiy:

«Odamlar bu masalada o‘ttiz besh qavlga ixtilof qilganlar», deydi.

Imom Jaloliddin Suyutiy rahmatullohi alayhi «Itqon fii ulumul Qur’on» nomli kitoblarida bu masalada qirq xil fikr borligini keltirganlar.

Shu yerda Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi nima ekanini tushunish uchun harakat qilib aytilgan fikrlardan ba’zilarini keltirib o‘tsak, foydadan xoli bo‘lmasa kerak. Chunki xuddi shu gaplarni ba’zi bir kishilar bizda ham gapirishga va yozishga o‘tmoqdalar.

1. Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi arab tilining yetti lahjasida nozil bo‘lishidir.

Ulamolar bu gap mutlaqo to‘g‘ri kelmasligini ta’kidlaganlar. Avvalo, qaysi lahjalar ko‘zda tutilgani ma’lum emas. Qolaversa, Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi haqidagi hadisi shariflarning birida Umar ibn Xattob Hishom ibn Hakim roziyallohu anhu bilan ixtilof qilib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hu¬zurlariga boradilar va u zot Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lganini aytadilar. Umar ibn Xattob va Hishom ibn Hakim roziyallohu anhu ikkovlari ham arab tilining quraysh lahjasida so‘zlashadigan odamlar edilar. Agar gap lahjada bo‘lganida, ular ixtilof qilishmas edi.

2. Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi yetti qiroatda nozil bo‘lishidir. Shuning uchun ham Islom olamida yetti xil qiroat tarqalgan.

Bu gap nihoyatda kulgili bo‘ladi. Chunki yetti qiroat degan gap ancha keyin chiqqan. Buning ustiga, avvalda qiroatlar ko‘p bo‘lgan. Ulardan faqat eng mashhurlarini tanlab olishga harakat qilinganda ulamolar yetti qiroatni ixtiyor qilishgan, xolos.

3. Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi muayyan adadni taqozo qilmaydi. Arablarda «yetti» so‘zi gohida cheklanmagan adadga nisbatan ishlatiladi.

Bu gap ham to‘g‘ri emas. Chunki Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi haqidagi hadisi shariflarda gap aynan olti bilan sakkiz sonlari orasidagi yetti soni  haqida ketadi.

Biz o‘zimiz sharh qilayotgan «at-Tojul Jome’» kitobida Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi haqida kelgan hadisi shariflarni o‘rganib, keyin xulosa chiqarsak, yaxshi bo‘ladi. 

عَنِ ابْنَ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: أَقْرَأَنِي جِبْرِيلُ عَلَى حَرْفٍ فَرَاجَعْتُهُ فَلَمْ أَزَلْ أَسْتَزِيدُهُ وَيَزِيدُنِي حَتَّى انْتَهَى إِلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ. رَوَاهُ الشَّيْخَانِ 

Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam:

«Jabroil menga bir harfda qiroat qildirdi. Unga murojaat qilib, ziyoda etishini so‘rayverdim, oxiri yetti harfda intihosiga yetdi», dedilar».

Ikki shayx rivoyat qilganlar.

Sharh: Avvalo, «harf» so‘zining ma’nosini tushunib olaylik. Arab tilida «harf» so‘zi bir narsaning old–yuz tarafi, bir narsaning burilish–buzilishi va bir narsaning o‘lchovi ma’nolarini bildiradi.

Biz so‘z yuritayotgan mavzuda esa birinchi ma’no ishlatiladi. Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi yetti taraf, ya’ni yetti tariqa desak bo‘ladi.

Ushbu hadisi sharifda Jabroil alayhissalom avval Qur’oni Karimni Muhammad sollallohu alayhi vasallamga bir harfda yetkazganlar, ammo Payg‘ambarimiz alayhissalom bir harf kamlik qilishini anglab, uni ziyoda qilishni so‘raganliklari haqida so‘z ketmoqda. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qayta-qayta iltimos qilishlari tufayli bir harf yetti harfga yetgan. 

عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِي اللهُ عَنْهُ قاَلَ: سَمِعْتُ هِشَامَ بْنَ حَكِيمٍ يَقْرَأُ سُورَةَ الْفُرْقَانِ عَلَى غَيْرِ مَا أَقْرَؤُهَا، وَكَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَقْرَأَنِيهَا، فَكِدْتُ أَنْ أَعْجَلَ عَلَيْهِ ثُمَّ أَمْهَلْتُهُ حَتَّى انْصَرَفَ، ثُمَّ لَبَّبْتُهُ بِرِدَائِهِ فَجِئْتُ بِهِ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنِّي سَمِعْتُ هَذَا يَقْرَأُ سُورَةَ الْفُرْقَانِ عَلَى غَيْرِ مَا أَقْرَأْتَنِيهَا، فَقَالَ: أَرْسِلْهُ، اقْرَأْ يَا هِشَامُ، فَقَرَأَ الْقِرَاءَةَ الَّتِي سَمِعْتُهَا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: هَكَذَا أُنْزِلَتْ، ثُمَّ قَالَ لِي: اقْرَأْ، فَقَرَأْتُ فَقَالَ: هَكَذَا أُنْزِلَتْ، إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ فَاقْرَأُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ. رَوَاهُ الْأَرْبَعَةُ 

Umar ibn Xattob roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Hishom ibn Hakim «Furqon» surasini mening qiroatimdan boshqacha qiroat qilayotganini eshitib qoldim. Uni menga Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qiroat qildirgan edilar. Shoshilib, uni bir narsa qilib qo‘yishimga sal qoldi (u namozda edi). Keyin (namozdan) chiqqunicha tegmay turdim.

So‘ngra uni ridosidan changallab, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga olib bordim va:

«Ey Allohning Rasuli! Albatta, men manavining «Furqon» surasini siz menga uni qiroat qildirganingizdan boshqacha qiroat qilayotganini eshitib qoldim», dedim.

«Uni qo‘yib yubor. O‘qi, ey Hishom», dedilar.

U men eshitgandek qiroat qildi.

Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam:

«Mana shunday nozil qilingan», dedilar va menga:

«O‘qi», dedilar. Bas, men o‘qidim. U zot:

«Mana shunday nozil qilingan. Albatta, bu Qur’on yetti harfda nozil qilingandir. Undan muyassar bo‘lganida qiroat qilinglar», dedilar».

To‘rtovlari rivoyat qilganlar.

Sharh: Bu hadisi sharifdan quyidagi mulohazalarni qilishimiz mumkin:

1. Dastlab Nabiy sollallohu alayhi vasallam sahobalarga Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lganini umumiy e’lon qilmaganlar. Bo‘lmasa, Umar ibn Xattob Hishom ibn Hakim roziyallohu anhuni o‘zlariga tanish bo‘lmagan qiroat qilganlari uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga sudrab olib bormas edilar.

2. Umar ibn Xattobning mulohazalari ma’lum sura – «Furqon» surasi ustida bo‘lganligi. Bundan «yetti harf» boshdan-oyoq boshqacha o‘qishni emas, ba’zi joylarida boshqacha bo‘lishini bildiradi.

3. Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘l¬ganligini Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam sa¬hobai kiromlarning o‘zaro tortishuvlaridan keyin e’lon qilganliklari.

4. Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi uni muyassar bo‘lganicha osonlik ila qiroat qilish maqsadida joriy qilinganligi. Agar bir harfdagina qiroat qilish majburiy bo‘lsa, odamlar Qur’oni Karimni qiroat qilishda qiynalib qolishlari mumkinligi. 

عَنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ عِنْدَ أَضَاةِ بَنِي غِفَارٍ، فَأَتَاهُ جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَلام فَقَالَ: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَأَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى حَرْفٍ، فَقَالَ: أَسْأَلُ اللهَ مُعَافَاتَهُ وَمَغْفِرَتَهُ، وَإِنَّ أُمَّتِي لَا تُطِيقُ ذَلِكَ، ثُمَّ أَتَاهُ الثَّانِيَةَ فَقَالَ: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَأَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى حَرْفَيْنِ، فَقَالَ: أَسْأَلُ اللهَ مُعَافَاتَهُ وَمَغْفِرَتَهُ، وَإِنَّ أُمَّتِي لَا تُطِيقُ ذَلِكَ، ثُمَّ جَاءَهُ الثَّالِثَةَ فَقَالَ: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَأَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى ثَلَاثَةِ أَحْرُفٍ، فَقَالَ: أَسْأَلُ اللهَ مُعَافَاتَهُ وَمَغْفِرَتَهُ، وَإِنَّ أُمَّتِي لَا تُطِيقُ ذَلِكَ، ثُمَّ جَاءَهُ الرَّابِعَةَ فَقَالَ: إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكَ أَنْ تَقْرَأَ أُمَّتُكَ الْقُرْآنَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ، فَأَيُّمَا حَرْفٍ قَرَأُوا عَلَيْهِ فَقَدْ أَصَابُوا. رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَأَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ وَلَفْظُهُ: يَا جِبْرِيلُ إِنِّي بُعِثْتُ إِلَى أُمَّةٍ أُمِّيِّينَ، مِنْهُمُ الْعَجُوزُ، وَالشَّيْخُ الْكَبِيرُ، وَالْغُلَامُ، وَالْجَارِيَةُ، وَالرَّجُلُ الَّذِي لَمْ يَقْرَأْ كِتَابًا قَطُّ، قَالَ: يَا مُحَمَّدُ، إِنَّ الْقُرْآنَ أُنْزِلَ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ 

Ubay ibn Ka’b roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam Bani Fiforning hovuzi oldida edilar. U zotning huzurlariga Jabroil alayhissalom kelib:

«Albatta, Alloh senga ummating Qur’onni bir harfda o‘qishini amr qilmoqda», dedi.

«Allohdan Uning ofiyati va mag‘firatini so‘rayman. Albatta, mening ummatim unga toqat qila olmaydi», dedilar u zot.

So‘ngra ikkinchi marta kelib:

«Albatta, Alloh ummating Qur’onni ikki harfda o‘qishini senga amr qilmoqda», dedi.

«Allohdan Uning ofiyati va mag‘firatini so‘rayman. Albatta, mening ummatim unga toqat qila olmaydi», dedilar u zot.

Keyin uchinchi marta kelib:

«Albatta, Alloh ummating Qur’onni uch harfda o‘qishini senga amr qilmoqda», dedi.

«Allohdan Uning ofiyati va mag‘firatini so‘rayman. Albatta, mening ummatim unga toqat qila olmaydi», dedilar u zot.

Keyin to‘rtinchi marta kelib:

«Albatta, Alloh ummating Qur’onni yetti harfda o‘qishini senga amr qilmoqda. O‘shandan qaysi harfda qiroat qilsalar ham to‘g‘ri qilgan bo‘ladilar», dedi».

Muslim, Abu Dovud va Termiziy rivoyat qilganlar.

Termiziyning lafzida:

«Ey Jabroil! Men bir ummiy ummatga yuborilganman. Ularning ichida keksa ayollar, keksalar, yosh bolalar, kichik qizchalar va hech qachon yozuv o‘qimagan odamlar bor», dedilar.

(Jabroil:) «Ey Muhammad! Albatta, Qur’on yetti harfda nozil qilingandir», dedi», deyilgan.

Sharh: Bu hadisi sharifda Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishidan ko‘zlangan maqsad ochiq-oydin kelmoqda.

Nabiy sollallohu alayhi vasallam Jabroil alayhissalomga qayta-qayta:

«Allohdan Uning ofiyati va mag‘firatini so‘rayman. Albatta, mening ummatim unga toqat qila olmaydi», demoqdalar.

Buni uch marta takrorlaganlaridan keyin bir harf yetti harfga yetkazildi.

Nabiy sollallohu alayhi vasallam Qur’on oyatlarini olib keladigan va bir harfda o‘qishga amr bo‘lganini yetkazayotgan farishtaga ummatlarining toqat qila olmasligini:

«Ey Jabroil! Men bir ummiy ummatga yuborilganman. Ularning ichida keksa ayollar, qari shayxlar, yosh bolalar, kichik qizchalar va hech qachon yozuv o‘qimagan odamlar bor», degan xitoblarida bayon qilmoqdalar.

Bundan Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi aholining turli tabaqalariga Kalomullohni o‘qishni oson qilish maqsadida bo‘lganligi kelib chiqadi. 

 وَعَنْهُ قَالَ: كُنْتُ فِي الْمَسْجِدِ، فَدَخَلَ رَجُلٌ يُصَلِّي فَقَرَأَ قِرَاءَةً أَنْكَرْتُهَا عَلَيْهِ، ثُمَّ دَخَلَ آخَرُ فَقَرَأَ قِرَاءَةً سِوَى قَرَاءَةِ صَاحِبِهِ، فَلَمَّا قَضَيَا الصَّلَاةَ دَخَلْنَا جَمِيعًا عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَقُلْتُ: إِنَّ هَذَا قَرَأَ قِرَاءَةً أَنْكَرْتُهَا عَلَيْهِ، وَدَخَلَ هَذَا فَقَرَأَ سِوَى قِرَاءَةِ صَاحِبِهِ، فَأَمَرَهُمَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَرَآ فَحَسَّنَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شَأْنَهُمَا، فَسُقِطَ فِي نَفْسِي مِنَ التَّكْذِيبِ وَلَا إِذْ كُنْتُ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، فَلَمَّا رَأَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَا قَدْ غَشِيَنِي ضَرَبَ فِي صَدْرِي، فَفِضْتُ عَرَقًا وَكَأَنَّمَا أَنْظُرُ إِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ فَرَقًا، فَقَالَ لِي: يَا أُبَيُّ، أُرْسِلَ إِلَيَّ أَنِ اقْرَإِ الْقُرْآنَ عَلَى حَرْفٍ، فَرَدَدْتُ إِلَيْهِ أَنْ هَوِّنْ عَلَى أُمَّتِي، فَرَدَّ إِلَيَّ الثَّانِيَةَ اقْرَأْهُ عَلَى حَرْفَيْنِ، فَرَدَدْتُ إِلَيْهِ أَنْ هَوِّنْ عَلَى أُمَّتِي، فَرَدَّ إِلَيَّ الثَّالِثَةَ اقْرَأْهُ عَلَى سَبْعَةِ أَحْرُفٍ فَلَكَ بِكُلِّ رَدَّةٍ رَدَدْتُكَهَا مَسْأَلَةٌ تَسْأَلُنِيهَا، فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِأُمَّتِي، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِأُمَّتِي، وَأَخَّرْتُ الثَّالِثَةَ لِيَوْمٍ يَرْغَبُ إِلَيَّ الْخَلْقُ كُلُّهُمْ حَتَّى إِبْرَاهِيمُ عَلَيْهِ السَلام. رَوَاهُ مُسْلِمٌ 

Yana o‘sha kishidan rivoyat qilinadi:

«Masjidda edim. Bir odam kirib, namoz o‘qiy boshladi. U bir qiroat qildi. Uning qiroatini inkor qildim. Keyin boshqasi kirib, haligining qiroatidan ham boshqacha qiroat qildi.

Ikkovlari namozlarini tugatib bo‘lganlaridan keyin hammamiz Nabiy sollallohu alayhi vasallamning huzurlariga kirdik va men:

«Manavi bir qiroat qildi. Men uning qiroatini inkor qildim. Keyin bunisi kirib, unisining qiroatidan ham boshqacha qiroat qildi», dedim.

Bas, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ikkovlarga amr qildilar. Ikkisi ham qiroat qildi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam ikkisini ham ma’qulladilar. Ko‘nglimga shunday gumon tushdiki, bunaqasi johiliyat paytida ham bo‘lmagan.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni o‘rab olgan narsani bilib, ko‘ksimga urdilar. Ter bo‘lib oqib ketdim. Qo‘rqqanimdan xuddi Alloh azza va jallaga nazar solib turganday bo‘ldim.

Shunda u zot menga:

«Ey Ubay! Menga «Qur’onni bir harfda qiroat qil», deb (xabar) yuborildi. Men U Zotga «Ummatimga oson qil», deb qaytardim.

Menga ikkinchi marta «Uni ikki harfda qiroat qil», deb qaytardi. Men U Zotga «Ummatimga oson qil», deb qaytardim.

Menga uchinchi marta «Uni yetti harfda qiroat qil. Seni har bir qaytarganimda sen uchun bir narsani Mendan so‘rab olishingga imkon bor», deb qaytardi.

Shunda men:

«Allohim! Ummatimni mag‘firat qilgin! Allohim! Ummatimni mag‘firat qilgin!» dedim.

Uchinchisini xaloyiqning barchasi, hatto Ibrohim alayhissalom ham menga rag‘bat qiladigan kunga qoldirdim», dedilar».

Muslim rivoyat qilganlar.

Sharh: Qur’oni Karimni bir harfda va ikki harfda o‘qish haqidagi amr kelganidan keyin Nabiy sollallohu alayhi vasallam oson qilishini so‘rab, iltimosni qaytarganlar. Alloh taolo asta-sekin osonlashtirish bilan birga, u zotga mukofot ham taqdim qilgan.

«Seni har bir qaytarganimda sen uchun bir narsani Mendan so‘rab olishingga imkon bor», deb aytgan.

Muhammad sollallohu alayhi vasallam ummatlariga ikki marta mag‘firat so‘rab, duo qilganlar va uchinchi imkoniyatdan foydalanishni qiyomat kuniga qoldirganlar. O‘sha kunda hamma, hatto Ibrohim alayhissalom ham u zotning duolaridan umidvor bo‘lib turgan bo‘ladilar.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning:

«Men U Zotga «Ummatimga oson qil», deb qaytardim», deganlaridan Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi ummatga osonlik tug‘dirish uchun ekani ochiq-oydin ko‘rinib turibdi.

Ushbu va boshqa ma’lumotlarni sinchiklab o‘rgangan mutaxassis ulamolarimiz «Qur’oni Karimning yetti harfda nozil bo‘lishi Qur’oni Karimning ba’zi so‘z va harflarini talaffuz qilishda ijozat berilgan yetti tur xilma-xillikdir», deganlar. Ular quyidagilardan iborat:

1. Ismlarning birlik va ko‘plikda, muzakkar va muannaslikda turlicha talaffuz qilishga berilgan ijozat.

Misol uchun, arab tilida «omonat» so‘zi bir xil yozuvda turganda uni birlikda ham, ko‘plikda ham o‘qish mumkin.

2. E’robda (so‘zning jumladagi o‘rniga ko‘ra oxiridagi harakatlarning o‘zgarishi) arab tili qoidasi doirasida turlicha bo‘lishni ko‘taradigan joylarda turlicha talaffuz qilishga berilgan ruxsat.

Misol uchun, «maa» kelishigidan keyin ikki ism kelsa, ikkinchisini nasb – fathali yoki raf’ – zammali o‘qish mumkin.

3. Sarf qoidalariga binoan, turlicha talaffuz qilish mumkin bo‘lgan so‘zlarni turlicha talaffuz qilishga ijozat.

Misol uchun, arab tilida yozilgan «boid» so‘zini «boid» deb ham, «boada» deb ham o‘qish mumkin.

4. Ba’zi harf va so‘zlarning o‘rnini almashtirib o‘qishga berilgan izn.

5. Bir harfning o‘rniga boshqasini qo‘yib o‘qishga ijozat.

6. Biror harfni ziyoda yoki noqis qilib o‘qishga ijozat.

7. Harflarni yo‘g‘on va ingichka, cho‘zib yoki cho‘zmay o‘qish bo‘yicha arab lahjalarining turli talaffuzlariga amal qilishga berilgan ruxsat. 

 

 

Qur'oni karim
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Qalbingizga kelgan mehmonni hurmat qiling!

25.12.2024   351   1 min.
Qalbingizga kelgan mehmonni hurmat qiling!

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Hakimu ummat, Mavlono Ashraf Ali Tahonaviy quddisa sirruh shunday der edilar: "Qalbga, biron yaxshi amalni qilib olay, degan o‘y kelishi so‘fiylar istilohida "vorid" deyiladi. Ya’ni, men shu savob ishni qilay, namoz o‘qib olay, tahajjudga turay, sadaqa beray, birodarimga yordam qilay, do‘stimning g‘amini ketkazay degan o‘ylar kelishini "vorid" deydilar.

"Vorid" Alloh taolo tarafidan kelgan mehmondir. Agar sen bu mehmonni biroz bo‘lsa ham izzat qilsang, mehmonnavozlik ko‘rsatsang, u holda u yana keladi. Qaysi yaxshi amalni qilish fikri qalbingga kelsa, o‘sha zahoti uni bajarish mehmonnavozlikdir. Agar sen bir marta mehmonnavozlik qilmasang, u mehmon juda hurmatga sazovor bo‘lgani sababli huzuringa boshqa kelmay qo‘yadi. Uning qaytib kelmay qolishidan panoh so‘ragin. U mehmon qaytib kelmay qolishi degani, endi qalbga yaxshi amal qilish fikri kelmaydi deganidir. Alloh taolo bunday holdan O‘zi saqlasin. Qalbga muhr bosilsa, zang qoplasa, ana o‘shanda yaxshi amal qilish fikri kelmay qoladi".

«Nasihatlar guldastasi» kitobidan