Yo‘l ommaga tegishli, binobarin, unga zarar yetkazish mumkin emas. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Yo‘lga o‘z haqini beringlar», deb marhamat qildilar. U zot yo‘lovchilarning haqini e’tiborga olib, yo‘l o‘rtasida namoz o‘qishdan qaytardilar, safarlarida biror joyda to‘xtaganlarida boshqa yo‘lovchilarga xalaqit bermaslik chora-tadbirlarini ko‘rdilar.
Jamiyatning salomatligini to‘liq ta’minlashga xizmat qiluvchi hukmlarni fuqaholar Qur’on va hadis ma’nolari asosida ishlab chiqishgan. Ba’zi ulamolar bu fiqhiy qoidalarni o‘n yettita desa, boshqalari uni to‘rttaga qisqartirishgan. Izz ibn Abdussalom ularni ikkiga jamlab, «manfaatni jalb qilish» va «zararni daf etish» qoidalari bilan izohlagan. Ayrim mutaaxxir ulamolar buni ham qisqartirib: «Manfaatni jalb qilish barcha shar’iy ahkomlarga asosdir, chunki zararni qaytarish ham manfaatni jalb qilish hisoblanadi», deganlar.
Yo‘l-tansport hodisalarining oldini olishdan maqsad haydovchi, yo‘lovchi va piyodalarning hayoti va salomatligini saqlash, avtomobillarni turli talofatlardan asrash, ya’ni, insonning jonini va molini muhofaza etishdir. Zero, bunday hodisalar insonlarning hayotiga zomin bo‘lishi, salomatligiga putur yetkazishi, shuningdek, ortiqcha sarf-xarajatlarga olib kelishi ham mumkin. Yo‘l harakati qoidalari inson hayotini saqlashni ta’minlashga qaratilgan. Islom shariatining talab va maqsadi ham ayni shu.
Yo‘l harakati qoidalariga rioya qilmagan kishi, avvalo, o‘zining jonu molini xatarga qo‘ygan bo‘ladi. Bu esa Islom dinida harom amal hisoblanadi. Alloh taolo aytadi: «O‘zingizni halokatga tashlamang» (Baqara, 195). Ulamolarimiz yo‘l harakati qoidalari Islom shariatining talab va maqsadlariga xizmat qilishini, ularga hamohang ekanini ta’kidlaydi va ularga amal qilishni vojib deyishadi. Shuning uchun ham, barcha haydovchi, yo‘lovchi va piyodalar yo‘l harakati qoidalariga qat’iy rioya qilishlari, ularga xilof ish tutmasliklari zarur.
Dinimiz ahkomlarida insonning dini, joni, sha’ni, aqli va molining himoyasi maqsad qilingan. Zero, umrimiz mazkur narsalar ustiga bino qilingan bo‘lib, o‘shalarning to‘liq muhofaza etilishi, daxlsizligi, ularga nisbatan har qanday tajovuzning bartaraf etilishi bilan farovon va osoyishta kechadi.
Hasanxon
ABDUMAJIDOV,
Toshkent Islom instituti
4-bosqich talabasi
Ummu Salama roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qiroat qilganlarida oyatlarni ajratib-ajratib o‘qirdilar” (Imom Abu Dovud, Imom Ahmad rivoyati).
Ummu Salama roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: Nabiy sollallohu alayhi vasallam qiroatalarini oyat-oyat qilib ajratardilar: «Alhamdu lillahi Robbil-’alamin» deb, so‘ng vaqf qilardilar, «Arrohmanir-Rohiym» deb, so‘ng vaqf qilardilar» (Imom Termiziy, Imom Hokim rivoyati).
Ya’lo ibn Mamlakdan rivoyat qilinadi: «U Ummu Salama roziyallohu anhodan Nabiy sollallohu alayhi vasallamning namozlari haqida so‘radi. Shunda u kishi: «Sizlar qayoqdayu, u zotning namozlari qayoqda?! U zot namoz o‘qir, so‘ng namoz o‘qiganchalk uxlar, so‘ng uxlaganlaricha namoz o‘qir, so‘ng namoz o‘qiganlaricha uxlar edilar. To tongacha shunday bo‘lar edi», dedi-da, u zotning qiroatlarini maqtay ketdi. U zotning qiroatlarini maqtay turib: «Harfma-harf, aniq-aniq o‘qirdilar», dedi» Abu Dovud, Termiziy va Ahmad ibn Hanbal rivoyat qilgan.
Qatodadan rivoyat qilinadi: «Anasdan: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qiroatlari qanday edi?» deb so‘raldi. Shunda u: «Cho‘ziq edi», dedi-da, keyin «Bismillahir-Rohmanir-Rohiym»ni «Bismillah»ni cho‘zib, «Ar-Rohman»ni cho‘zib, «Ar-Rohiym»ni cho‘zib o‘qib berdi». Ya’ni Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mad – cho‘ziq unli bor o‘rinlarda madni aniq cho‘zib o‘qir edilar (Imom Buxoriy rivoyati).
Abdulloh ibn Abu Qaysdan rivoyat qilinadi: «Men Oisha roziyallohu anhodan Nabiy sollallohu alayhi vasallamning qiroatlari haqida: «U zot qiroatni ichlarida qilarmidilar yoki jahriy (oshkora) qilarmidilar?» deb so‘radim. U: «Har qaysisini ham qilardilar. U zot (qiroatni) gohida ichlarida, gohida oshkora qilardilar», dedi» (Muttafaqun alayh).
Ummu Honiydan rivoyat qilinadi: «Men tunda yopig‘im ustida turib olib Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Ka’ba oldidagi qiroatlarini eshitar edim» (Nasoiy va Ibn Moja rivoyat qilgan).
Jubayr ibn Mut’im roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamnig shom namozida Tur surasini o‘qiyotganlarini eshitdim. «Yoki ular, hech narsadan hech narsa yo‘q, o‘zlari yaralganlarmi?! Yoki ular yaratuvchilarmi?» oyatiga kelganda qalbim uchib ketay dedi» (Imom Buxoriy rivoyati).
Baro ibn Ozib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamning xuftonda «Vattiyni vaz-zaytun»ni o‘qiyotganlarini eshitdim. Biror kishidan u zotning ovozlaridan ko‘ra chiroyli ovoz eshitmaganman» Muttafaqun alayh.
Abdulloh ibn Mug‘affaldan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamning tuyalarida Qur’on o‘qib ketayotganlarini ko‘rdim. Fath surasini mayin qilib o‘qib ketayotgan ekanlar. Ohang qilib o‘qib ketayotgandilar» (Imom Buxoriy rivoyati).
Avs ibn Huzayfa roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Bir kecha Rasululloh sollallohu alayhi vasallam oldimizga kech qolib chiqdilar. Biz: «Yo Allohning Rasuli, kech qolib ketdingizmi?» dedik. Shunda u zot: «Qur’ondan hizbim[1] qolib ketgan edi, o‘shani tugatmasdan chiqishni istamadim», dedilar. Keyin biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning as'hoblaridan: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Qur’onni qanday hizbga ajratar edilar?» deb so‘radik. Ular: «Uchta, beshta, yettita, to‘qqizta, o‘n bitta, o‘n uchta (sura) va «Mufassal» hizbi», deyishdi» (Tabaroniy va Tahoviy rivoyati).
Davron NURMUHAMMAD
[1] Hizb – bo‘lak degani bo‘lib, Qur’ondan har kun uchun vazifa sifatida ajratib olingan bo‘lakka nisbatan ishlatilgan. Mufassal – Qur’onning Hujurot surasidan boshlab oxirigacha bo‘lgan qismi.