Yo‘l ommaga tegishli, binobarin, unga zarar yetkazish mumkin emas. Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Yo‘lga o‘z haqini beringlar», deb marhamat qildilar. U zot yo‘lovchilarning haqini e’tiborga olib, yo‘l o‘rtasida namoz o‘qishdan qaytardilar, safarlarida biror joyda to‘xtaganlarida boshqa yo‘lovchilarga xalaqit bermaslik chora-tadbirlarini ko‘rdilar.
Jamiyatning salomatligini to‘liq ta’minlashga xizmat qiluvchi hukmlarni fuqaholar Qur’on va hadis ma’nolari asosida ishlab chiqishgan. Ba’zi ulamolar bu fiqhiy qoidalarni o‘n yettita desa, boshqalari uni to‘rttaga qisqartirishgan. Izz ibn Abdussalom ularni ikkiga jamlab, «manfaatni jalb qilish» va «zararni daf etish» qoidalari bilan izohlagan. Ayrim mutaaxxir ulamolar buni ham qisqartirib: «Manfaatni jalb qilish barcha shar’iy ahkomlarga asosdir, chunki zararni qaytarish ham manfaatni jalb qilish hisoblanadi», deganlar.
Yo‘l-tansport hodisalarining oldini olishdan maqsad haydovchi, yo‘lovchi va piyodalarning hayoti va salomatligini saqlash, avtomobillarni turli talofatlardan asrash, ya’ni, insonning jonini va molini muhofaza etishdir. Zero, bunday hodisalar insonlarning hayotiga zomin bo‘lishi, salomatligiga putur yetkazishi, shuningdek, ortiqcha sarf-xarajatlarga olib kelishi ham mumkin. Yo‘l harakati qoidalari inson hayotini saqlashni ta’minlashga qaratilgan. Islom shariatining talab va maqsadi ham ayni shu.
Yo‘l harakati qoidalariga rioya qilmagan kishi, avvalo, o‘zining jonu molini xatarga qo‘ygan bo‘ladi. Bu esa Islom dinida harom amal hisoblanadi. Alloh taolo aytadi: «O‘zingizni halokatga tashlamang» (Baqara, 195). Ulamolarimiz yo‘l harakati qoidalari Islom shariatining talab va maqsadlariga xizmat qilishini, ularga hamohang ekanini ta’kidlaydi va ularga amal qilishni vojib deyishadi. Shuning uchun ham, barcha haydovchi, yo‘lovchi va piyodalar yo‘l harakati qoidalariga qat’iy rioya qilishlari, ularga xilof ish tutmasliklari zarur.
Dinimiz ahkomlarida insonning dini, joni, sha’ni, aqli va molining himoyasi maqsad qilingan. Zero, umrimiz mazkur narsalar ustiga bino qilingan bo‘lib, o‘shalarning to‘liq muhofaza etilishi, daxlsizligi, ularga nisbatan har qanday tajovuzning bartaraf etilishi bilan farovon va osoyishta kechadi.
Hasanxon
ABDUMAJIDOV,
Toshkent Islom instituti
4-bosqich talabasi
Turkiyaning nufuzli tahlil markazi ANKASAM (Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi) mamlakatimizda vijdon erkinligini ta’minlash, diniy ta’limni takomillashtirish, islom merosini ilmiy asosda o‘rganish va jahonga tanitishga qaratilgan keng qamrovli ishlarga yuqori baho berdi.
Turkiyaning nufuzli tahlil markazi ANKASAM (Ankara Kriz ve Siyaset Araştırmaları Merkezi) O‘zbekistonda so‘nggi yillarda diniy-ma’rifiy sohada amalga oshirilayotgan islohotlarga bag‘ishlangan tahliliy maqola e’lon qildi.
“Yangi O‘zbekiston: Diniy sohadagi islohotlarning muvaffaqiyat formulasi” deb nomlangan ushbu tahliliy maqolada mamlakatimizda vijdon erkinligini ta’minlash, diniy ta’limni takomillashtirish, islom merosini ilmiy asosda o‘rganish va jahonga tanitishga qaratilgan keng qamrovli ishlarga yuqori baho berilgan.
ANKASAMga ko‘ra, O‘zbekistonda qabul qilingan yangi siyosat va inson qadrini ustuvor qiymat sifatida belgilagan yondashuv so‘nggi yetti yilda diniy sohada chuqur, tizimli islohotlarni amalga oshirishga poydevor bo‘ldi. Xususan, tahlilchilarning tomonidan davlat va din munosabatlarini demokratiya va ma’rifat asosida qayta yo‘lga qo‘yish, diniy ta’lim muassasalarini xalqaro andozalarga mos ravishda rivojlantirish, ilm-fan va ma’rifatni islom dini bilan uyg‘unlashtirish yo‘lidagi sa’y-harakatlar e’tirof etilgan.
Maqolada ayni paytda O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi, Imom Buxoriy va Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari, Hadis ilmi maktabi, Mir Arab oliy madrasasi, O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi kabi muassasalarning faoliyati, ular orqali islom dinining haqiqiy insonparvarlik va ma’rifiy mohiyati keng yoritilayotgani ta’kidlangan. Ushbu markazlar faqat diniy emas, balki ilmiy-tadqiqot, madaniy-tarixiy merosni saqlash va ommalashtirish vazifasini ham bajarmoqda.
ANKASAM tahliliga ko‘ra, Yangi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan diniy-ma’rifiy islohotlarning muvaffaqiyati – bu siyosiy iroda, strategiyali yondashuv, ilmiy asos va xalqaro hamkorlikni o‘zida uyg‘unlashtirgan modeldir. Shu jihatdan, O‘zbekiston tajribasi mintaqa davlatlari va islom olami uchun o‘rganishga arziydigan namunalardan biri sifatida e’tirof etilmoqda.
ANKASAM kabi xalqaro nufuzga ega tahlil markazlari tomonidan bu kabi tahliliy maqolalar e’lon qilinishi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarning ochiqligi, xalqaro standartlarga mosligi va jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilayotganini yana bir bor tasdiqlaydi.