Sayt test holatida ishlamoqda!
23 Dekabr, 2024   |   22 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:46
Peshin
12:27
Asr
15:17
Shom
17:01
Xufton
18:21
Bismillah
23 Dekabr, 2024, 22 Jumadul soni, 1446

Rasulullohni tushida ko‘rgan va vatanga qaytgan olim

4.01.2018   5208   3 min.
Rasulullohni tushida ko‘rgan va vatanga qaytgan olim

XIX asr oxiri XX asr birinchi yarmida Namangan shahridan yetishib chiqqan ulug‘ ulamolardan biri Sayyid Sobitxon to‘ra Abul Maoniydir. U kishi haqida ma’lumotlar juda kam. Chunki Sobitxon to‘ra yashagan davr mustamlakachilik siyosatining vatanparvarlar va ziyolilarga qarshi kurashi avj olgan vaqtga to‘g‘ri keladi.

Sobitxon to‘ra 1866 yil Namanganda taniqli olim Sayyid Fayzxon to‘ra xonadonida tug‘ildi. U ilmiy muhitda o‘sib ulg‘aydi, ilk ustozi otasi bo‘ldi. So‘ng Namangan madrasasida o‘qib, shaharning ko‘zga ko‘ringan olimlari, jumladan, Hazrat Inoyatxon Langariydan saboq oldi. So‘ng ilmini yanada chuqurlashtirish maqsadida Ho‘qandi latifga bordi. Bu yerda bir necha yil turib, “Madrasai Xon”da ilm sirlaridan voqif bo‘ldi, madrasani muvaffaqiyatli bitirib, ona shahriga qaytdi.

Yoshi ulg‘aygach, hajga bordi. Madinada uch yil muqim yashab qoldi. Bir kecha tushida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni ko‘radi. U zot olimga “vatanga qayting” ishorasini qiladilar. Shundan so‘ng u ota yurtiga qaytib, qolgan butun umrini Namanganda o‘tkazdi. XIX asrning so‘nggi yillarida Namangandan yetishib chiqqan olimlarning ko‘pi undan saboq olishgan.

Sobitxon to‘ra ochiq chehrali, shirinso‘z va taqvoli inson bo‘lgan. U ilm bobida ulkan muvaffaqiyatga erishgan edi. U madrasadan qaytib kelishi bilan kitob varaqlar, yozayotgan asarlariga qimmatli ma’lumotlar to‘plar edi. “Tafsiri Jalolayn”ni ko‘p o‘qir edi.

Sobitxon to‘ra tasavvuf, tafsir, hadis, til va adabiyot, tarix, jug‘rofiya, mantiq va boshqa ilmlardan yaxshi xabardor edi. O‘zi ham arab, fors va o‘zbek tillarida ijod qildi.

Olimning “Bashorat an najot fi ishorat as-salot” kitobida diniy amallar, ibodatlarga oid turli fiqhiy masalalar jamlangan. Ushbu asarning 52 betdan iborat qo‘lyozma nusxasi O‘zFA Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik institutida saqlanmoqda. Ushbu dargohda uning qalamiga mansub “Tajhiz al amvot” asari qo‘lyozmasi va bu kitobning 1907 yili Buxoroda nashr etilgan toshbosma nusxasi ham bor. Ushbu asarda o‘lim va dafn marosimi bilan bog‘liq masalalar batafsil yoritilgan. U xurofiy tushunchalar avjiga chiqqan bir davrda yozilgani bois katta ahamiyat kasb etgan va odamlarni hidoyat yo‘liga boshlovchi muhim qo‘llanma bo‘lib xizmat qilgan. Bundan tashqari, olim fiqh ilmiga oid yana bir nechta asarlar yozgan.

Sobitxon to‘ra tafsir va hadis ilmlari targ‘ibotchisi sifatida ham tanilgan. O‘sha davrda Turkiston aholisida ushbu ilmlarga e’tibor susayib ketgani uchun ham shu yo‘nalishga alohida e’tibor bergan.

Sayyid Sobitxon to‘ra turmushi hashamsiz yashagan, dunyo lazzatlariga parvosiz ekanidan mol-dunyo orttirmagan. Tushgan sovg‘a-salomlarni kambag‘allarga, ilm toliblariga ehson qilib yuborgan.

Sayyid Sobitxon to‘ra yurtimizni juda ham sevar, shu bois chorizm mustamlakasiga aylanib qolgan muqaddas Vatanini ozod va hur ko‘rishni orzu qilar edi. Talabalariga Vatan ozodligi uchun harakat qilish, kerak bo‘lsa, bu yo‘lda jon berish kerakligini ta’kidlar edi. Bolsheviklar inqilobi boshlangach, Sobitxon to‘ra shogirdlarini Vatan mustaqilligi yo‘lida birlashishga ruhlantirar edi. Sobitxon to‘raning xalq o‘rtasidagi nufuzini yaxshi bilgan bolsheviklar uni zimdan kuzatib, nazorat qilib turadi.

Sobitxon to‘ra Abul Maoniy 1927 yili 63 yoshda olamdan o‘tdi, Namangan shahridagi “Mangulik” qabristoniga dafn etildi. Alloh taolo ul zotni rahmatiga olsin.

 

Islomxon  UBAYDULLAYEV,

Toshkent islom instituti o‘qituvchisi

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Jannatga kirish Allohning rahmati bilan bo‘lishi bayoni

20.12.2024   8655   5 min.
Jannatga kirish Allohning rahmati bilan bo‘lishi bayoni

 

 - 54دُخُولُ النَّاسِ فِي الْجَنَّاتِ فَضْلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ يَا أَهْلَ الأَمَالِ
 

Ma’nolar tarjimasi: Ey umidvor bandalar, insonlarning jannatlarga kirishlari Ar-Rohmanning fazlidir.

Nazmiy bayoni:

Jannatga erishmoq Ar-Rohman fazli,
Bu muhim e’tiqod, ey umid ahli.

Lug‘atlar izohi:

دُخُولُ – mubtado.

النَّاسِ – muzofun ilayh.

فِي – jor harfi اِلَى ma’nosida kelgan.

الْجَنَّاتِ – lug‘atda “darxtzor bog‘” ma’nosini anglatadi. Jor majrur دُخُولُ ga mutaalliq.

فَضْلٌ – xabar. Lug‘atda “marhamat” va “muruvvat” kabi ma’nolarni anglatadi.

مِنَ – “tabyiniya” (uqtirish) ma’nosida kelgan jor harfi.

الرَّحْمَنِ – jor majrur فَضْلٌ ga mutaalliq.

يَا – yaqinga ham, uzoqqa ham ishlatiladigan nido harfi.

أَهْلَ الأَمَالِ – muzof munodo. Lug‘atda “umidvorlar” ma’nosiga to‘g‘ri keladi.

 

Matn sharhi:

Qaysi bir inson jannatga kiradigan bo‘lsa, albatta, Alloh taoloning lutfu marhamati bilan kirgan bo‘ladi. Shuning uchun U mehribon zotning fazlu marhamatidan umidvor bo‘lib harakat qilish lozim.

Jannatdagi darajalar qilingan amallar e’tiboriga ko‘ra egallansa-da, unga kirish faqat va faqat Alloh taoloning fazlu marhamatiga bog‘liq bo‘ladi. Bu haqiqatni Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari alohida ta’kidlaganlar:

عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ سَدِّدُوا وَقَارِبُوا وَاعْلَمُوا أَنْ لَنْ يُدْخِلَ أَحَدَكُمْ عَمَلُهُ الْجَنَّةَ وَأَنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ

Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “To‘g‘ri bo‘linglar, g‘uluga ketmanglar, bilinglarki sizlardan birortangizni amali jannatga kiritmaydi, albatta amallarning Allohga sevimlirog‘i oz bo‘lsa-da, davomlirog‘idir”, – dedilar”. Buxoriy rivoyat qilgan.

Ya’ni biror inson ham yaxshi amallari ko‘pligi sababli o‘zining jannatga kirishini naqd qilib qo‘ya olmaydi, balki jannat faqatgina Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘lgan baxtli insonlargagina nasib etadi.

Shuning uchun har bir banda Alloh taoloning rahmatidan umidvor bo‘lib yashashi lozim. Qur’oni karimda taqvodor bandalarning jonlari olinayotganda farishtalar ularga salom berib, jannat bashoratini berishlari bayon qilingan:

“Qilib o‘tgan amallaringiz bilan jannatga kiringiz!” – derlar”[1].

Ushbu oyati karimadagi ب harfi “sababiya” ma’nosida bo‘lsa ham, “badaliya” ma’nosida bo‘lsa ham, hadisda bayon qilingan ma’noga zid bo‘lib qolmaydi. Agar “sababiya” ma’nosi beriladigan bo‘lsa, “qilib yurgan yaxshi ishlaringiz sababli Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘ldingiz, jannatga kiring” degan ma’no tushuniladi. Agar “badaliya” ma’nosi beriladigan bo‘lsa, “qilib yurgan yaxshi ishlaringiz badaliga Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘ldingiz, jannatga kiring” bo‘ladi.

Modomiki, barcha Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘lish bilangina jannatga kirar ekan, doimo U zotning rahmatidan umid uzmay amal qilib borish lozim. Ammo umidvor bo‘lish bilan xom xayol surishning orasini ajratib olish kerak. Xom xayol surish – biron ish qilmasdan faqatgina “shirin xayol” surishning o‘zi bo‘lsa, umidvor bo‘lishning o‘ziga yarasha bir qancha shartlari bor.

 

Umidvor bo‘lish va xom xayol surish orasidagi farqlar

Umidvor bo‘lish va xom xayol surish orasidagi farqlar haqida “Talxisu sharhi aqidatit Tahoviya” kitobida quyidagilar aytilgan:

“Kimki bir narsadan umidvor bo‘lsa, uning umidvorligi bir qancha ishlarning bo‘lishi zarurligini keltirib chiqaradi:

1. Umid qilgan narsasiga muhabbatli bo‘lishi;

2. Umid qilgan narsasiga erisholmay qolishdan qo‘rqishi;

3. Umid qilgan narsasiga erishish uchun imkoni boricha harakat qilishi.

Ushbularning birortasiga ham bog‘lanmasdan, umid qilish xom xayol surish bo‘ladi. Umidvorlik va xom xayol surish boshqa-boshqa narsalardir”[2].

Demak, kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga muhabbatli bo‘lishi, uni doimo yodida saqlashi va unga olib boradigan yo‘llardan yurishi lozim.

Kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga erisholmay qolishidan qo‘rqishi, undan ajratib qo‘yadigan narsalardan saqlanib yurishi lozim.

Kimki Alloh taolodan o‘zini jannatga tushirishini umid qilayotgan bo‘lsa, o‘sha umid qilgani jannatga erishishi uchun unga erishtiradigan barcha omillarni ishga solib imkoni boricha harakat qilishi lozim. Alloh muvaffaq qilsin.

 

Keyingi mavzular:
Ulug‘ hisob-kitob bo‘lishi bayoni.

 


[1] Nahl surasi, 32-oyat

[2] Muhammad Anvar Badaxshoniy. Talxiysu sharhi aqidatit-Tahoviy. – Karachi: “Zamzam babilsharz”, 1415h. – B. 130.