Baro roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizga yetti narsani buyurdilar va yetti narsadan qaytardilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizga janozaga ergashishni, kasalni borib ko‘rishni, chaqirilgan joyga borishni, mazlumga yordam berishni, qasamni oqlashni, salomga alik olishni, aksa urgan kishini duo qilishni buyurdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizni kumush idishni ishlatishdan, tilla uzuk taqishdan, ipak matodan kiyim kiyishdan, juda yupqa (nafis) libos kiyishdan, tilla ipdan to‘qilgan matodan kiyim kiyishdan qaytardilar” (Imom Buxoriy rivoyati).
Sharh: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bizga nimani buyurgan bo‘lsalar, unga amal qilishimiz, nimadan qaytargan bo‘lsalar, undan tiyilishimiz dunyo va oxiratimiz saodati garovidir.
Janoza – farzi kifoya. Janoza deyilganda, janoza namozi va mayyitni dafn etish tushuniladi. Janoza namozi kabi mayyitni dafn etishi ham farzi kifoyadir. Janoza namozida qatnashgan kishi bir qiyrot ajr oladi, mayyitni dafn etishda ham ishtirok etsa, ikki qiyrot savobga ega bo‘ladi.
Tobutni to‘rt kishi ko‘tarishi sunnatdir. Tobutdan oldin yurilmaydi, shovqin qilmasdan, tobutni silkitmay tez yuriladi. Mayyit qabrga qo‘yilmasdan oldin o‘tirilmaydi.
Abu Hurayra (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi: Payg‘ambarimiz (alayhissalom): “Bir musulmonning janozasida imon va sabr-toqat bilan qatnashgan kishi ikki qiyrot ajr bilan qaytadi”, dedilar (Imom Buxoriy va Imom Abu Dovud rivoyati).
Xasta kishini borib ko‘rish sunnatdir. Ba’zilar kasal kishini borib ko‘rish vojib ham deyishgan. Hadisi sharifda bunday deyilgan: “Kasallarni borib ko‘ringlar, ochlarga taom beringlar, qiynalgan kishilarni qutqaringlar” (Imom Buxoriy rivoyati). Imom Muslim rivoyatidagi hadisda: “Kim bir musulmon birodarini borib ko‘rsa, to qaytib kelgunicha jannat mevalari ichra bo‘ladi”, deyilgan. Kasal ko‘rgani borgan kishi bemorning bosh tarafida o‘tirib, uning ko‘nglini ko‘taradigan iliq so‘zlar aytishi, peshonasiga qo‘lini qo‘yib mehribonlik qilishi va uni toliqtirib qo‘yadigan darajada ko‘p o‘tirmay, tezda chiqishi odobdandir. Payg‘ambarimiz (alayhissalom): «Kasal ko‘rgani borgan kishi “Allohumma ishfi abdaka” (“Ey Alloh, bandangga shifo ber”), deb aytsin», deganlar (Imom Muslim rivoyati).
Har bir dard sababli banda chekkan aziyatlari evaziga gunohlari kafforat qilinadi. Shuning uchun xasta kishini borib ko‘rib, undan duo olinadi. Ummu Sulaym roziyallohu anho aytadi: «Men kasal bo‘ldim. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam meni ko‘rgani keldilar va: “Ey Ummu Sulaym, ...agar sen bu xastalikdan sog‘aysang, xuddi temir zangi olovda tozalanganidek gunohlardan poklanasan”, dedilar» (Imom Abu Dovud rivoyati).
Chaqirilgan joyga borish mo‘minlarning bir-birlaridagi haqlaridandir. Ulamolar nikoh e’loni uchun chaqirilgan joyga borish lozim, deyishgan.
Qo‘lidan kelsa, mazlum kishiga yordamlashish vojib bo‘ladi. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu) rivoyat qiladi: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday dedilar: “Birodaring zolim bo‘lsa ham, mazlum bo‘lsa ham yordam ber”. Shunda bir kishi: “Ey Rasululloh, mazlumga-ku yordam beramiz, ammo zolimga qanday qilib yordam berish mumkin”, dedi. Shunda Payg‘ambarimiz (alayhissalom): “Zolimni zulm qilishdan qaytarishing, unga qilgan yordaming bo‘ladi”, dedilar (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).
Bir bandai mo‘minni munofiqning zulmidan himoya qilgan kishini qiyomatda farishtalar do‘zax olovidan himoya etadi. Qudsiy hadisda bunday deyiladi: “Izzat va Jalolimga qasamki, albatta, zolimdan tezda va keyin ham intiqom olaman. Albatta, mazlumni ko‘rib yordam berishga kuch-quvvati yetib unga ko‘maklashmagan kishidan intiqom olaman” (“Kitobut tavbeh”, Imom ibn Hibbon rivoyati).
Payg‘ambarimiz alayhissalom bo‘lar-bo‘lmas narsalarga qasam ichishdan qaytarganlar. Ammo kishi qasam ichsa, uni oqlashi, agar qasamini buzsa, kafforat to‘lashi lozim bo‘ladi.
Salom berish sunnat, unga alik olish farzdir. Bir jamoadan bir kishi salomga alik olsa, boshqalaridan soqit bo‘ladi. Agar hech kim javob bermasa, barcha birdek gunohkor bo‘ladi.
Salomni eshitgan yoki lablaridan salom berish ifodasini anglagan kishining alik olishi vojibdir.
Aksa urgan kishi “alhamdulillah”, desa, uni eshitganlar “yarhamukalloh”, deyishi lozim.
Erkak kishiga ham, ayolga ham kumush yoki oltin idishlarni ishlatish, ya’ni unda taom iste’mol qilish, suv ichish mumkin emas. Huzayfa roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday dedilar: “Oltin va kumush idishlarda suv ichmanglar va ularda ovqatlanmanglar”.
Erkaklar oltin uzuk taqishdan qaytarilgan. Podshoh yoki qozilar zaruriy hollarda kumush uzuk taqishi mumkin, xolos.
Ipak matodan bo‘lgan kiyimlarni kiyish erkak kishilarga haromdir. Hazrat Ali roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bir ipak harirni olib o‘ng yonlariga, bir oltinni olib chap yonlariga qo‘ydilar. So‘ngra mana shu ikkalasi ummatimning erkaklariga haromdir”, dedilar (Imom Abu Dovud rivoyati).
Abduvohid O‘ROZOV,
Toshkent shahridagi “Pul yemas ota” jome masjidi imom noibi
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Imom Molik Sa’id ibn Musayyibdan rivoyat qiladi:
«Bir musulmon va bir yahudiy xusumatlashib, Umar roziyallohu anhuning huzuriga kelishdi. Yahudiy haq bo‘lib chiqdi. Umar uning foydasiga hukm chiqardi. Shunda yahudiy unga:
«Allohga qasamki, haq ila hukm chiqarding», dedi.
«Sen qayerdan bilding?» dedi Umar, uni darra ila urib.
«Biz Tavrotda: «Qaysi qozi haq ila hukm chiqarsa, albatta, o‘ng tomonida bitta, chap tomonida bitta farishta uni quvvatlab turadi. Modomiki, u haqda ekan, ishini to‘g‘rilab ham turadilar. Qachon haqni tark qilsa, ular ham uni tark qilib, ko‘tariladilar», deyilganligini topamiz», dedi».
Umar ibn Xattob roziyallohu anhuning ilohiy adolat ummonidan suv ichgan adolatlarini ko‘rgandan keyin, undan bahramand bo‘lgandan keyin yahudiy ham erib ketib, musulmonlar xalifasini alqashga o‘tgan. U yahudiylarning boshqalardan berkitib yuradigan kitoblari, ya’ni Tavrotdagi haqiqatni Umar ibn Xattob roziyallohu anhuning hukmida ko‘rganligini e’tirof etgan.
Ha, hazrati Umar roziyallohu anhuning Islom jamiyati rahbari sifatida olib borgan ishlariga butun dunyo qoyil qolgan va haligacha qoyil qolib kelmoqda.
Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bunga o‘xshash adolatli ishlarni tashviqot uchun qilmas edilar. Balki buni vazifa, Alloh taolo oldidagi burch, deb his etganlaridan qilar edilar. Kim bo‘lishidan qat’i nazar, har bir odam u kishi uchun Alloh taolo nozil qilgan shariat hukmi oldida barobar edi. Musulmonmi, zimmiymi yoki boshqami, hazrati Umar uchun baribir edi. Haq kim tarafda bo‘lsa, hukm o‘shaning foydasiga chiqarilar edi.
«Hadis va hayot» kitobining 23-juzidan olindi