RamazonoyidayurtimizgaAllohtaoloningrahmatiyog'ildi. Mo'min-musulmonlarsubhidamdasaharlikdasturxonidanturibibodatgakirishdi. Fayzli oqshomlarda esa iftorlik qilib,
qalb rohati – taroveh namozini ado etishdi. Alloh taolo farz qilgan zakotlar ado etildi, fitr sadaqasi hamda fidyalar berildi.
Allohga behisob shukr, bu yilgi Ramazon kunlari va tunlari juda fayzli va maroqli o'tdi. Ayniqsa, bu mohi sharifning muborak ayyomlarini g'animat bilib, qo'ldan kelganicha ro'za tutib, nafs tarbiyasi bilan mashg'ul bo'ldik. Hadisi sharifga amal qilib, tilni yolg'on, g'iybat va behuda gaplardan tiyish, tana a'zolarini turli gunoh va ma'siyatlardan saqlashga harakat qildik. Qutlug' oyda 1,5 mingdan ortiq jomeda Qur'oni karim xatm qilindi. Muxlis xalqimiz Haq taolo Kalomiga some' bo'ldi. Ulamolarimiz va imom-xatiblarimiz namozxonlarga bu oyda ko'proq va'z-nasihatlar qilishdi. Bunday saodat Prezidentimiz tashabbusi bilan keyingi yillarda diniy-ma'rifiy sohada amalga oshirilgan islohotlar mevasidir, desak, ayni haqiqatdir.
Joriy Ramazon oyi xalqimiz uchun esda qolarli va mehr-muruvvat, xayru saxovatga boy o'tdi. Yurtimiz bo'ylab har bir mahallada muhtoj oilalar va beva-bechoralar, etimlar holidan xabar olinib, ularga iftorlik dasturxonlari yozildi, oziq-ovqat mahsulotlari tarqatildi. Bunday ezgu ishlardan yana biri Yurtboshimizning g'amxo'rligi va qo'llab-quvvatlovi bilan kam ta'minlangan, boquvchisini yo'qotgan, ehtiyojmand oilalar hamda nogironligi bo'lgan shaxslarning 1400 nafari umra ziyoratini ado etib qaytdilar. Bu yaxshiliklar qatorida hududlarda o'nlab masjidlar yangidan ish boshlagani minglab namozxonlarning quvonchiga sabab bo'ldi.
Albatta, bunday ulug' ne'matlarning qadriga etib, dinimiz ravnaqi yo'lida qilinayotgan ishlarni Alloh taoloning ulug' marhamati deb qabul qilishimiz, buning shukronasini hamisha ado etishimiz lozim.
Hayit kunlari mahallalar, xonadonlar toza-ozoda holga keltiriladi. Qarindosh-urug'lar, etimlar, bevalar, keksa va imkoniyati cheklangan insonlar, bemorlar holidan yana bir karra xabar olinib, ularning ko'nglini ko'tarish, og'irini engil qilishga ko'mak lashiladi.
Ramazon hayitini dunyo musulmonlari qatori yurtimiz ahli ham katta shodiyona va xursandchilik ila o'tkazadi. Ushbu kun Yaratgan egamning rahmati Yer yuziga yog'iladigan, qalblar zavqlanadigan, ro'zadorlarga ajrlar beriladigan ajoyib fursat.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Har bir qavmning o'z bayrami bor, bu – Iyd kuni bizning bayramimizdir”, deb marhamat qilganlar.
Hofiz ibn Hajar rahimahulloh “Fathul Boriy” asarida shunday degan: “Hayit kunlari shodlikni izhor qilish dinning shiorlaridandir”.
Alloh taologa qilingan toat-ibodatlar, U zotning bandalariga ko'rsatgan rahmatu mag'firati tufayli xursandchilik izhor qilish uchun bir munosabatdir. Alloh taolo o'z Kalomida: “Allohning fazli va rahmati ila. Ana shu bilan xursand bo'lsinlar. U ular jamlaydigan narsalardan yaxshidir”, deb ayt”, deb marhamat qilgan (Yunus surasi, 58-oyat).
Allohning fazlidan xursand bo'lish ham U zotga qurbat sanaladi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Farz amallaridan keyin Allohga eng mahbub amal mo'minning qalbiga xursandchilik kirgizishdir”(Imom Buxoriy rivoyati), deganlar.
Har bir mo'min-musulmon uchun Robbining ibodatini ado etish chinakam baxtu saodatdir. Ramazon oyida har kungi saharlik va iftor paytlarida ommaviy axborot vositalari, xususan, radio va televideniye kanallari orqali ulamolarimizning chiqishlari muntazam berib borilgani xalqimiz ma'naviyati, ma'rifati yo'lida har qanday ulug'vor tadbirdan ham ko'ra samaraliroq ta'sirga ega bo'ldi, desam aslo yanglishmagan bo'laman.
Albatta, o'zagini “adab” tushunchasi tashkil etadigan adabiyot namoyandalari – yuksak adab sohiblarining tafakkuridan, qalb qo'ridan dunyo ga kelgan asarlar ham xalqimiz milliy tafakkuri yuksalishida nechog'li ahamiyatga molik ekanini inkor etib bo'lmaydi.
O'zbek ziyolilarining, tafakkur sohiblarining minbari bo'lib kelgan “O'zbekiston adabiyoti va san'ati” gazetasi diniy yo'nalishlarga endi-endi izn berilayotgan kezlarda ham Islom ma'rifatiga xizmat qiladigan maqolalarga bag'rikenglik va dadillik bilan joy berganini, diniy ulamolarimiz bilan suhbatlar uyushtirilganini barchamiz yaxshi eslaymiz. Muborak hadislarni satrlarga solgan she'riyat mulki sultoni Alisher Navoiy bobomizning e'tiqodu iymonda sobitligi ham barchamizga o'rnak ekanini inobatga oladigan bo'lsak, milliy adabiyotimizning Islom ma'naviyati, ma'rifati yo'lidagi beqiyos xizmatlarini tasavvur etish qiyin emas. Ul zotning “Nazm ul-javohir” asarining “Bismillohir rahmonir rahim” kalomi
bilan boshlangan “Muqadimma”sida Alloh yaratgan narsalarning qadr-qimmati haqida ajoyib bir ruboiy bor :
Bir zarrani mehri
zarfishon vasf etmish,
Bir qatrani bahri
bekanor vasf etmish,
Bir xastani Isoyi
zamon vasf etmish,
Bir bandasini shohi jahon
vasf etmish.
Ko'rinadiki, bugungi kunda muhtaram Prezidentimiz tomonidan ilgari surilayotgan xalq manfaati, inson qadri tushunchalari ildizlari muqaddas dinimiz orqali ulug' ajdodlarimiz qarashlarida ham o'z aksini topgan ekan. Har bir inson o'z kamoloti yo'lida sa'y qilsa, uni albatta, “shohi jahon vasf etadi”. Ramazon oyi zahmatlari shu yo'lda qalbimizga baxsh etgan farog'atlar barchamizga muborak bo'lsin.
Ha, Ramazon bayrami iymon halovati, ibodat va duo-istig'for bayrami. Bu bayramda musulmonlar jome masjidlarga to'planib, Iyd namozini jamoat bilan o'qiydi. So'ng duolar qilib, o'tganlarning ruhini shod etadi, el-yurtga, Vatanga, butun dunyoga osudalik tilab, iltijolar qiladi.
Yaratgan Parvardigor butun dunyo musulmonlariga Ramazon hayiti bayramini muborak aylasin, butun olamga tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni dargohida qabul etsin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!
Nuriddin HOLIQNAZAROV,
O'zbekiston musulmonlari
idorasi raisi, muftiy
“O'zbekiston adabiyoti va san'ati”
gazetasining 2023-yil 21-aprel, 15-sonidan olindi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Bu kashfiyotlarga sabab bo‘lgan shart-sharoitlar uchta asosiy banddan iborat:
1. Yevropa mamlakatlari Sharq bilan savdo-sotiq qilishda duch kelgan qiyinchiliklar.
2. Pul metali sifatida oltin tanqisligi.
Yevropaning iqtisodiy taraqqiyoti tobora ko‘proq pul talab qilar edi. Bu taraqqiyotning asosiy yo‘nalishi tovar xo‘jaligining, savdo-sotiqning o‘sishi edi. Buyuk geografik kashfiyotlarga sabab bo‘lgan yana bir muhim omil ham shunga bog‘liq: Yevropada shakllanib borayotgan kuchli absolyutist (mutlaq) monarxiyalarga dabdabali saroylar, yollangan armiyani ta’minlash uchun ulkan mablag‘lar kerak bo‘layotgan edi. Ana shu davlatlar yirik dengiz ekspeditsiyalarini tashkil etishi mumkin edi. Bundan tashqari, yakka shaxslarning bu qadar xarajatlarga imkoni yo‘q edi. Shuning uchun bu kashfiyotlarda feodal tarqoq mamlakatlar emas, aynan markazlashgan davlatlar (Ispaniya, Portugaliya, Angliya) asosiy o‘rin tutgani tasodif emas. Biroq, bunday ekspeditsiyalar uchun savdogarlar ham mablag‘ ajratar edi. Shuningdek, katolik cherkovi ham qo‘shimcha yerlar, katta daromadlar va yangi qavmlarga ega bo‘lish istagida bunday istilolarga «oq fotiha» berar edi.
Bunday davr uchun muqarrar bo‘lgan feodal mulklarning parchalanish jarayoni Yevropa mamlakatlarida har qanday yo‘l bilan uzoq qit’alarda boylik va yerlarni qo‘lga kiritishga intiluvchi ko‘plab avantyuristlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bular qaramlik va qashshoqlikdan qutulishni orzu qilib yurgan zodagonlar va dehqonlar edi.
3. Fan-texnikaning, ayniqsa kemasozlik va dengiz navigatsiyasining rivojlanishi. XV asrda yangicha tuzilishga ega bo‘lgan kemalar – karavellalar paydo bo‘ldi. Uning to‘shi (kil, pushtak) bor bo‘lib, yelkanlar bilan shunday jihozlangan ediki, yonboshdan esgan shamolda ham yura olara edi. Shuningdek, o‘sha davrga kelib kompasdan tashqari astrolyabiyalar, ya’ni kenglikni aniqlovchi asboblar hamda anchagina ishonchli xaritalar – portolanlar ham paydo bo‘lgan.
Buyuk geografik kashfiyotlar oxir-oqibatda mustamlaka tizimining vujudga kelishiga olib keldi. Agar XVI asrda Yevropada kapitalizm rivojlana boshlagan bo‘lsa, agar Yerovpa iqtisodiy jihatdan boshqa qit’alarning xalqlaridan o‘zib ketgan bo‘lsa, bunga mustamlakalarning talon-taroj qilinishi va ayovsiz ekspluatatsiya qilinishi ham sabab bo‘lgan.
Mustamlakalar darhol kapitalistik usullar bilan ekspluatatsiya qilina boshlamagan, ular darhol xom ashyo manbaiga va yangi bozorlarga aylanmagan. Avval ular obdon talon-taroj qilingan, birlamchi kapital (sarmoya) to‘plash manbai bo‘lib xizmat qilgan. Ispaniya va Portugaliya mustamlakalarni feodal usullar bilan ekspluatatsiya qilgan birinchi mustamlakachi davlatlar bo‘lishgan.
Bu yerlarda zodagonlarga odatdagi qishloq xo‘jalik mahsulotlari emas, balki oltin, kumush yoki hech bo‘lmaganda Yevropada qimmat baholarga sotish mumkin bo‘lgan anvoyi mevalar kerak edi. Ular hindularni oltin va kumush konlarda ishlashga majburlashar, bo‘ysunmaganlarni butun-butun qishloqlari bilan yo‘q qilib yuborishar edi. Guvohlarning aytishicha, konlar atrofida chirib yotgan yuzlab murdalarning badbo‘y hidi anqib yotar edi. Shakarqamish va qahva plantatsiyalarida ham yerlik aholi ana shunday usullarda ekspluatatsiya qilinar edi.
Yerlik aholi bunday og‘ir mehnatga bardosh bera olmay, yoppasiga qirilib bitar edi. Ispanlar Espanola (Gaiti) orolida ilk bor paydo bo‘lgan paytda u yerda millionga yaqin aholi yashar edi, biroq XVI asrning o‘rtalariga kelib ular bitta qo‘ymay qirib tashlandi. Ispanlarning o‘zi ham XVI asrning birinchi yarmida amerikalik hindularni qirib tashladik, deb hisoblashar edi.
Biroq, ispanlar ishchi kuchini yo‘q qilib, o‘z mustamlakasining xo‘jalik asosiga putur yetkazishdi. Yetishmayotgan ishchi kuchini to‘ldirish maqsadida Amerikaga afrikalik qoratanlilarni olib kelishga to‘g‘ri keldi. Shunday qilib, mustamlakalar paydo bo‘lishi bilan quldorlik qayta tiklandi.
Ispanlar tomonidan Amerika yerlarining mustamlaka qilinishi konlarga, shakarqamish va tamaki plantatsiyalariga haydab kelingan son-sanoqsiz yerlik aholini majburlab ishlatish yo‘li bilan, bo‘ysunmaganlarni ommaviy qirg‘in qilish yo‘li bilan amalga oshirildi (Yamayka orolida XVI asrning birinchi yarmida 50 mingdan ortiq yerlik aholi halok bo‘lgan, Peru va Chilida esa XVI asrning ikkinchi yarmida hindularning soni besh baravar kamayib ketgan), oqibatda bir necha o‘n yildan so‘ng ishchi kuchi keskin kamayib ketdi. Mustamlakachilar Afrikadan qullar olib kela boshlashdi. Jismonan chidamliroq bo‘lgan qoratanlik afrikaliklar ispan mustamlakalaridagi asosiy ishchi kuchiga aylandi.
Qul savdosi serdaromad ish chiqib qoldi: Afrikada qabila boshliqlarini ichirib, suv tekin taqinchoqlar bilan aldab, qullarni juda arzonga sotib olish va Amerikada ularni 20-30 baravar qimmatga sotish mumkin edi. Ba’zan qullar umuman sotib olinmas, balki ularni kuch ishlatib, tutib olib, kemaga yuklashar va Amerikaga olib ketishar edi. Ispan mustamlakalariga har yili 6-8 ming qoratanli qullar olib kelinar edi. (Manba: allbest.ru).
(Bu ishlarning barchasi Yevropa uyg‘onishining gumanizm – insonparvarlik shiori ostida amalga oshirilganmi?)
Yevropada dinga bo‘lgan munosabatda ham keyinroq o‘zgarish yuz berdi. Bir guruh dinsiz bo‘lib ketdi. Bir guruh dinni cherkovga qamab olib, bu har kimsaning o‘z ishi deyish bilan kifoyalandi. Ammo Darvinning asl shogirdlari dinni Karl Marks boshchiligida xalq uchun afyun deb e’lon qildilar va uni batamom yo‘q qilib yuborishga bel bog‘ladilar. Karl Marksning xayolini Lenin va uning safdoshlari Rossiyada va unga qaram bo‘lgan diyorlarda hayotga tatbiq qildilar. Lenin tuzgan davlat dunyo tarixida kufrni o‘ziga shior qilib olgan birinchi davlat bo‘ldi. Ular dunyoning o‘zlariga qaram bo‘lgan barcha yurtlarida «ilmiy ateizm» asosida dinga va dindorlarga qarshi qatag‘on o‘tkazdilar. Son-sanoqsiz ibodatxonalar yer bilan yakson qilindi. Diniy xodimlar va ulamolar qatl qilindi, qamaldi va surgun qilindi. Diniy kitoblar va dinga bog‘liq madaniyat durdonalarni olovga yoqildi. Ilmiy ateizm ta’limotlari dunyodagi yagona to‘g‘ri e’tiqod sifatida barchaga majburiy ravishda talqin qilindi.
«Olam va odam, din va ilm» kitobi asosida tayyorlandi