Sayt test holatida ishlamoqda!
13 Iyun, 2025   |   17 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
20:00
Xufton
21:38
Bismillah
13 Iyun, 2025, 17 Zulhijja, 1446

Sabrning fazilati

12.12.2017   7403   3 min.
Sabrning fazilati

Sabr insonni kamolotga yetkazadigin amallardan hisoblanadi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam:
“Birortangizning oyoq kiyimi ipi uzilsa ham, istirjo’ aytsin”, - deganlar. Demak, kattayu kichik har bir ko‘ngilsiz hodisada sabr kerak ekan.


Suyukli habibimiz Muhammad alayhissalomning boshlariga og‘ir yo‘qotishlar, mushriklarning zulm va xo‘rliklari kelganida ham Alloh taolo u zotga sabrli bo‘lishni buyurgan:
“(Ey Muhammad), endi chiroyli sabr qiling!”
(Maorij surasi, 5-oyat ).


Alloh taolo suyukli Payg‘ambariga tasalli berib aytyaptiki,
“Ey Muhammad alayhissalom, kufr va shirkka berilganlarning Bizning vahiylarimizni yolg‘onga chiqarib, jazolarimizni masxara qilayotganiga e’tibor bermang”.


Alloh taolo Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomni ham vahiyni yetkazishda chiroyli sabrga chaqirmoqda.
Imom Qurtubiy: “Chiroyli sabr kishi o‘zidagi jizzakilikni yo‘qotishi va Allohdan boshqaga shikoyat qilmasligidir”, -degan.


Alloh taolo Payg‘ambarimizdan oldin ham barcha elchilarini vahiyni yetkazishda, insonlarni imonga chaqirishda, ularga yetadigan mashaqqat va ozorlarga sabr qilishga buyurgan. Eng suyukli farzandidan ayrilgan Ya’qub alayhissalom, tuhmat va fitna tufayli uzoq vaqt zindonband bo‘lgan Yusuf alayhissalom, Alloh yuborgan mashaqqat, dard-ofatlariga ko‘ngan Ayyub alayhissalom, xo‘rlash-qiynoqlariga dosh bergan Muso alayhissalomning buyuk sabrlari insoniyatga ulkan ibrat bo‘lib tarix sahifalarida qolgan. Chunki, Alloh sabrlilarni yaxshi ko‘radi. Hadisi qudsiyda Alloh azza va jalla bunday marhamat qiladi: “Ey bandalarim, Men bandalar ichidan bir mo‘min kishini (biron musibat yetkazib) imtihon qilsam, u Menga hamd aytib sinovimga sabr qilsa, u o‘sha joyidan turganida onasi tuqqan kundagidek xato-gunohlaridan pok bo‘lib turadi”. Qur’oni karimda yana shunday marhamat qilinadi:
“Inson haqiqatan besabr yaralgandir: kulfat kelganida chidamaydi, mol-mulk kelsa, baxilga aylanadi”
(Maorij surasi, 19-21-oyatlar).


Ushbu oyatlardagi «halu’» iborasi «besabr, toqatsiz, chidamsiz, hirsini jilovlay olmaydigan» ma’nolarini anglatadi. Inson nasli Alloh taoloning O‘zi bilgan hikmatiga ko‘ra besabr qilib yaratilgan. Haqiqatan, insonga biror xastalik kelishi bilan darrov «oh-voy»ga tushadi, tuzalguncha sabr qilolmay o‘zini har tomonga uradi. Biror ishga kirishsa, tezroq hal bo‘lishini istaydi. Boshqalar manfaatini hatlab bo‘lsa ham o‘zining ishi tezroq bitishini xohlaydi. Kun sal isib ketsa ham, sovib ketsa ham, qorni ochib ketsa ham, to‘yib ketsa ham besabrlik va betoqatlik qilaveradi. Bunday holatlarga sabr, bardoshni qarshi qo‘yish kerak. Shuning uchun Islom mo‘min-musulmonlarni hamisha sabrli bo‘lish, Alloh taqdir qilgan hamma narsaga ko‘nishga chaqiradi. Zero, sabr mo‘minlarning eng maqtalgan fazilatlaridandir.


Sabr har bir mo‘min-musulmon erkak-ayolga lozim sifatdir. Bu chiroyli xislatsiz inson mo‘min-musulmonlik takliflarini, buyruqlarini yetarlicha ado eta olmaydi.
Abu Hurayradan (roziyallohu anhu) rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Kishidagi xislatlarning eng yomoni dunyoga harislik, sabrsizlik, o‘ta baxillik, qo‘rqoqlik va o‘zini tiya bilmaslikdir”, deganlar (Imom Ahmad, Abu Dovud).


Imom Musohibiy: “Ne’matlar bir mehmon, ularni izzat-ikrom qilish shukr bilan bo‘ladi. Balolar ham bir mehmon, ularni izzat-ikrom qilish esa sabr bilan bo‘ladi”, degan. Sabr imonning boshidir.
Agar inson tanasi boshidan judo qilinsa, u halok bo‘lgani kabi sabr bo‘lmasa, imon ham halokatga yuz tutgusidir. Abdulqodir Jiyloniy: "Ey o‘g‘lim, musibat-balo seni halok qilish uchun kelmaydi, sabringni sinash uchun keladi", deb aytganlar.


Karmana tumani “Jaloyir”
jome masjidi imom-xatibi A.Hakimov

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Fatvo berishga kim haqli

13.06.2025   367   6 min.
Fatvo berishga kim haqli

Hozirgi kunda islom jamiyatida, dunyo musulmonlari, ayniqsa yurtimiz musulmonlari orasida fatvo berish, fatvo chiqarish, fatvo so‘rash kabi atamalar ko‘p ishlatilmoqda.

Fatvo so‘zi arab tilida “savolga javob berish” ma’nosini anglatadi. Istilohda esa, shar’iy masala haqida savol so‘ragan odamga dalilga asoslangan holda javob berishdir.

Birinchi fatvo beruvchi shaxs Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bo‘lgan. U zotdan keyin sahoba, tobein va keyingi davr mujtahid ulamolar fatvo berish bilan shug‘ullanib, bugungi kunimizgacha davom etib kelmoqda. Shariatda musulmonlar hayotida paydo bo‘ladigan savollar bo‘yicha fatvo berilishi bu farzi kifoya amal hisoblanadi.

Qur’on va hadisdan hukm chiqarishning o‘ziga xos talablari mavjud. Qur’on va hadisga asoslangan holda musulmonlarning manfaatlaridan kelib chiqib, inson kamoloti, jamiyat farovonligi hamda uning ijtimoiy taraqqiyotini ko‘zlab hukm chiqarish alohida bilim va malaka talab etadi. Mo‘tabar manbalarda qayd etilishicha, arab tili, Qur’on va hadis ilmlari, fiqh va islom tarixini juda chuqur va mukammal biladigan va yana boshqa zarur sifatlarga ega bo‘lgan shaxslargina fatvo berish huquqiga ega.

Shunday bo‘lsa-da, biror-bir masalada hukm chiqarish zarur bo‘lib qolsa, avvalo, mazhablar ta’limotiga tayaniladi, agar ularning birortasida masalaning yechimi topilmasa, musulmonlarga osonlik va qulay sharoit yaratish nuqtayi nazaridan muftiylar tomonidangina fatvolar chiqarilishi mumkin.

Fatvo berish mas’uliyati. Islomda fatvoning o‘rni va ta’siri muhim bo‘lishi bilan birga o‘ta mas’uliyatli vazifa ham hisoblanadi. Chunki fatvoda Allohning hukmlarini bayon qilish maqsad qilinib, unda halol-harom, savob-gunoh, jannat-do‘zax orasidagi amallar ko‘rsatib beriladi. Imom Shotibiy rahmatullohi alayh fatvo berish mas’uliyati haqida to‘xtalib quyidagilarni ta’kidlaydi: “Muftiy – hukmlarni yetkazishda Rasululloh sallalllohu alayhi vasallamga o‘rinbosar va U zotning merosxo‘ri hisoblanadi. Shu bois u Rasululloh sollalllohu alayhi vasallam nomlaridan gapiradi”.

Haqiqatan, Abdulloh ibn Ja’fardan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bu borada ogoh va e’tiborli bo‘lishga chaqirib: “Fatvoga jur’atli bo‘lganlaringiz do‘zaxga jur’atli bo‘lganingizdir”, – deganlar. Ya’ni voqe’likni to‘liq o‘rganmay, yetarli bilim va tajriba orttirmay turib, qo‘rqmasdan jur’at bilan fatvo berishdan qaytarganlar.

Buni chuqur anglab yetgan musulmonlarning dastlabki avlodlari o‘zlaridan ilmli shaxs bo‘lgan joyda sukut saqlashgan.

Imom Molik rahmatullohi alayhdan goho ellikta masala so‘ralganda bittasiga ham javob bermagan paytlari bo‘lgan ekan. Buning sababi so‘ralganda, u zot: “Javob beruvchi o‘zini avval do‘zaxga solib ko‘rsin, xalos bo‘lishiga ko‘zi yetsa, javob bersin”, – degan ekanlar.

Abu Aliy az-Zarirdan rivoyat qilinadi: “Men Ahmad ibn Hanbalga: “Kishiga fatvo berishi uchun qancha hadis yetarli, yuz ming hadis yetadimi?” – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “Ikki yuz mingchi?” – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “Uch yuz mingchi?”, – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “To‘rt yuz mingchi?” – dedim. U yana: “Yo‘q”, dedi. Shunda men: “Besh yuz ming bo‘lsachi?”, – degan edim, u: “Umid qilaman”, – deb aytdi”.

Yuqorida keltirib o‘tilgan dalillardan kelib chiqib shuni ta’kidlash lozimki, fatvo berish o‘ta mas’uliyatli bo‘lganligi jihatidan unga hamma ham jur’at qilavermaydi. Buning ortida jamiyat va unda yashovchi shaxslar uchun g‘oyat xatarli zararlar kelib chiqish mumkin. Shayx Ramazon Butiy aytadi: “Hukm chiqarish ilmi tibbiyot ilmi kabidir. Mabodo birovning farzandi og‘ir kasalga chalinib qolsa, u tegishli tashxis qo‘yish va farzandini davolash uchun tibbiyotga oid kitoblarni titadimi yoki malakali shifokorning oldiga boradimi? To‘g‘risini aytganda, uning esi joyida bo‘lsa, keyingi yo‘lni tanlaydi. Dinda ham xuddi shunday. Aslida bu tibbiyotdan ham muhimroq, shuningdek qamrovi jihatidan xavfliroqdir”.

Hech kimga sir emaski, hozirgi kunda ba’zilar o‘zicha oyat va hadislardan hukm chiqarib, noto‘g‘ri fatvolar berib, o‘zini va o‘zgalarni adashtirmoqda.

Ba’zi bir e’tirof etilmagan shaxslar yoki ma’lum maqsadlarga yo‘naltirilgan tuzilmalar tomonidan qo‘shtirnoq ichidagi “fatvolar” insonlarni islom ma’rifatidan uzoqlashtirishga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, ularning “jihod”, “bay’at”, “takfir”, “bemazhablik”, “hijrat” kabi masalalardagi asossiz “fatvolari” nohaq qon to‘kilishiga olib bormoqda va insonlarning kafolatlangan huquqlariga rahna solinishiga sabab bo‘lmoqda. Imom Molik rahmatullohi alayhning ustozlari bo‘lgan Robia ibn Abdurahmonni yig‘lagan holda ko‘rib, undan buning sababini so‘rashganda, u zot kishilar diniy-huquqiy savollarni bilimi bo‘lmagan shaxslardan so‘rashayotganini ko‘rganligi, bu holat islomda katta xatar paydo bo‘lganligidan darak berishini ta’kidlagan ekanlar.

Demak, chuqur ilm, tajriba va xolislik kabi fazilat bo‘lmay turib, fatvo berishning oqibati xayrli emas. Shunday ekan, ba’zi doira yoki guruhlar tomonidan islomda ulkan masala sifatida qaralgan hukmlarga e’tiborsiz va mas’uliyatsizlik bilan fatvo berishlari o‘zlari va o‘zgalarni ham adashtirishdir. Qanday qilib shaxslarni va butun boshli jamiyatlarni kofirga chiqarib, jamoat oldida ularga ergashishni harom demoqdalar?!

Xulosa qilib aytganda, fatvoning musulmonlar hayotida o‘rni muhimligini hisobga olgan holda ilm va salohiyatsiz fatvo berish yoki uchragan kishidan fatvo so‘rash va unga ergashib ketaverish adashuvga olib boradi. Bu kabi salbiy oqibatlarni keltirib chiqaruvchi ixtiloflarning oldini olish birinchi navbatda islom markazlari va ulamolarning muhim vazifalaridan hisoblanadi.

Alloh taolo barchamizni turli ixtilof va fitnalardan asrab, barchamizni mamlakatimizda ming yillardan beri amal qilib kelinayotgan hanafiy mazhabimizga muvofiq ibodatlarini ado etib, zavqli hayot kechirish baxtiga nasib etsin!


Manba: "Ahli sunna" telegram kanali

MAQOLA