1-FATVO

O‘limi yaqinligi bilingan og‘ir bemorni, o‘ng tomoni bilan yuzini qiblaga qaratib yotqiziladi. Bu sunnatdir. Osmonga qaratib yotqizib, boshi ostiga yostiq qo‘yib, tizzalari ko‘tarib qo‘yilsa ham, joizdir. Lekin bu ikki xil yotqizishda bemorga noqulaylik tug‘iladigan bo‘lsa, o‘z holicha qoldiriladi.

O‘limi yaqinlashganining belgilari – oyoqlari bo‘shashganidan tizzasini ko‘tarib yotolmasligi, burnining egri shaklga kirishi, yuzining rangi o‘chib, terisining bo‘shashishi va hokazo. Shu kabi alomatlar paydo bo‘lishi bilan unga Shahodat kalimasi talqin etiladi. Ya’ni, unga eshittirib, «Ashhadu alla ilaha illallohu va ashhadu anna Muhammadan abduhu va rosuluh» kalimalari o‘qib turiladi. Bu mustahab amallardandir. Lekin bemorga «Ayt!» deb qistalmaydi. Agar bir marta bo‘lsa ham aytsa, yoki g‘arg‘ara qila boshlasa, talqin to‘xtatiladi.

 «Muxtasar», «Olamgiriya»,

«Hidoya», «Javhara».

 

2-FATVO

Bemor o‘limi oldidan mabodo kufr so‘zlarini aytib yuborgan bo‘lsa ham, unga kofir hukmi berilmaydi, balki unga hamma musulmonlar qatori muomala qilinadi.

 «Olamgiriya»,  «Fathul-Qadir».

 

3-FATVO

O‘lim to‘shagida yotgan og‘ir bemorning joni uziladigan paytda solih va ulug‘ odamlar hozir bo‘lib turishi foydadan xoli emas. Uning yonida Yosin surasi bardavom o‘qib turilishi mustahab amallardandir. Bemor atrofida xushbo‘y narsalar muattar hid taratib turishi ham ayni ko‘ngildagidek holdir.

«Olamgiriya», «Munya», «Zohidiy».

 

4-FATVO

Joni uzilayotgan bemorning yonida junub bo‘lgan yoki hayz ko‘rgan ayollarning bo‘lishiga ruxsat etiladi, ya’ni bu makruh emas.

«Olamgiriya», «Qozixon».

 

5-FATVO

Bemorning joni uzilishi bilanoq, uning eng yaqin kishisi ip bilan emas, enli latta ila iyagini boshiga tortib bog‘laydi. Ko‘zlari ochiq qolgan bo‘lsa, yumib qo‘yadi. Kiyimlari yechib olinib, yerdan balandroq joyga – taxta yoki so‘ri ustiga yotqizib, usti matoh bilan yopiladi. Issiq kunlarda bo‘lsa, qorniga temir yoki loy qo‘yiladi. O‘limi to‘g‘risida odamlarni xabardor qilish ham mustahab ishlardandir. So‘ngra imkon boricha tezroq mayyit yuvilib, kafanlanib, janozasi o‘qilib, dafn etiladi. Kasal bo‘lmay, to‘satdan vafot etgan kishi, o‘limi aniqlanmagunicha, dafn etilmay turadi.

«Olamgiriya», «Javhara»,

«as-Sirojul-vahhoj».

 

6-FATVO

Mayyit yuvilmay turib, uning huzurida Qur’on tilovat qilish makruhdir.

«Olamgiriya», «Tabyin».

 

Izoh:

Demak, mayyitga janoza o‘qilmaguncha, tashqarida tilovat etish joiz ekan. Lekin bizning diyorimizda dafndan keyin tilovat qilish odati joriydir.

 

7-FATVO

Homilador ayol o‘lib qolsa va qornidagi bolaning qimirlagani ma’lum bo‘lsa, Imom Muhammadning (r.h.) so‘ziga ko‘ra, onaning qornini yorib, bola chiqarib olinadi.

«Olamgiriya», «Qozixon».

 

8-FATVO

Mayyitni yuvish tiriklar zimmasidagi vojib amallardandir. Bir marta yuvish vojib. Uch bor yuvish sunnat. Mayyit xilvat joyda to‘la yechintirib, taxta ustiga yotqizilgan holda yuviladi. Taxta bir yoki uch, yoxud 5 marta mijmar (isiriqqa o‘xshash ud nomli xushbo‘y giyoh) bilan dudlangan bo‘lishi lozim. Mayyitning avrati (kindigidan tizzasigacha) biror matoh bilan yopib qo‘yiladi. Ba’zi ulamolar faqat g‘aliza avrati yopilsa kifoya, sonlari ochiq qolsa, zarari yo‘q, deydilar.

«Olamgiriya», «Zahiriya», «Hidoya».

 

9-FATVO

Mayyit yuvilganida istinjo ham qildiriladi. Bu Abu Hanifaning (r.h.) so‘zidir. G‘assol buning uchun qo‘liga latta o‘rab oladi. So‘ngra balog‘at yoshida bo‘lsa, tahorat ham qildiradi. Og‘iz-burunlari chayilmaydi. Yuzidan boshlab iliq suv bilan yuviladi. Ba’zi ulamolar og‘iz-burni suv bilan yuvilmasa-da, g‘assol barmog‘iga yupqa lattani o‘rab, lab va tishlarini artib tozalaydi, burniga ham o‘sha barmog‘ini tiqib, yetgan joyigacha artadi, deydilar. Boshiga mas'h ham tortiladi. Chap va o‘ngiga ag‘darib yuviladi.

«Olamgiriya», «Muhit», «Javhara»,

 «Qozixon», «Zahiriya».

 

10-FATVO

Mayyit yuvilgach, o‘tqizib, qorni asta silab qo‘yiladi. Biror narsa chiqsa, faqat o‘sha joyi yuvib qo‘yiladi, xolos. Soch va soqoli taralmaydi, tirnoqlari olinmaydi, mo‘ylabi ham qaychilanmaydi, qo‘ltiq osti yunglari ham yulinmaydi.

«Olamgiriya», «Muhit».

 

11-FATVO

Mayyit suv ostidan topilgan bo‘lsa ham, g‘usl qildiriladi. Ammo suvdan olmay turib, g‘usl qildirish niyati bilan jasadni u-bu yoqqa ag‘darib, so‘ngra olinsa, g‘usl o‘rniga o‘tadi.

«Olamgiriya», «Tajnis», «Badoye».

 

12-FATVO

Jasad uzoq turib qolgani sababli aynib, qo‘l bilan silashning imkoni bo‘lmasa, ustidan suv quyib yuvilaveradi.

«Olamgiriya», «Tatarxoniya».

 

13-FATVO

Tug‘ilgan chaqaloq ovoz chiqarib yoki qimirlab, so‘ngra o‘lgan bo‘lsa, unga nom qo‘yiladi, yuvib, janoza ham o‘qiladi. O‘lik holda tug‘ilgan chaqaloqqa nom qo‘yilmaydi, janoza o‘qilmaydi, yuvib, bir lattaga o‘rab ko‘miladi. Chaqaloqning tirik tug‘ilgani to‘g‘risida tuqqan ona yoki tug‘dirgan doyaning guvohligi qabul qilinadi.

«Olamgiriya», «Hidoya», «Muzmarot».

 

14-FATVO

Murdaning yarmidan ko‘p qismi boshsiz yoki yarim qismi boshli holda topilsa, yuvib, kafanlab, janoza o‘qib ko‘miladi. Jasadning ko‘p qismi topilib, janoza bilan ko‘milgandan keyin qolgan qismlari topilsa, bu qismlariga janoza o‘qilmasdan, lattaga o‘rab ko‘mib qo‘yilaveradi. Yarim qismi boshsiz yoki jasad uzunasiga ikkiga bo‘lingan bo‘lib, biri topilgan bo‘lsa ham, yuvilmaydi, janoza ham o‘qilmaydi, balki lattaga o‘rab dafn etiladi.

«Olamgiriya», «Muzmarot», «Izoh».

 

15-FATVO

Murdaning musulmon yoki kofirligi noma’lum bo‘lsa, qaraladi: agar u musulmonlar diyorida topilgan bo‘lsa yoki musulmonligiga dalolat qiladigan biror alomati bilinsa, yuvib, janoza bilan dafn etiladi. Musulmonlik alomatlariga xatna qilingani, soqoli xina bilan bo‘yalgani kabilar kiradi.

«Olamgiriya», «Me’rojud-diroya».

 

16-FATVO

Kemada o‘lgan kishi (qirg‘oq uzoq bo‘lsa) yuvilib, kafanlanib, janozasi o‘qilgach, tosh kabi og‘ir narsa bog‘lab, suvga tashlab yuboriladi.

«Olamgiriya», «Me’rojud-diroya».

 

17-FATVO

Musulmon podshohga itoat qilmay, unga qarshi chiqib, qurollangan isyonchi (bog‘iy)lar hamda qaroqchilar jang asnosida o‘lsalar, yuvilmaydilar va ularga janoza ham o‘qilmaydi.

«Olamgiriya», «Xizona».

 

18-FATVO

Mayyitni yuvuvchi g‘assol tahoratsiz bo‘lsa ham, joiz, lekin tahoratli bo‘lishi yaxshidir. Agar u junub yoki hayzli ayol yoxud kofir bo‘lsa, makruh esa-da, joizdir.

«Olamgiriya», «Me’roj», «Zohidiy».

 

19-FATVO

G‘assol ishonchli kishilardan bo‘lib, mayyitning ayb-nuqsonlarini fosh qilmaydigan, yaxshi sifat va alomatlarinigina gapiradigan kishi bo‘lishi tavsiya etiladi. Masalan, mayyitning yuzi qizarib ketgani, xushbo‘y hid taratgani kabi alomatlarni gapirsa, yaxshi. Ammo yuzi qoraygani, noxush hid taratgani, shaklu surati o‘zgargani kabi sifatlarini aytmagani ma’qul.

«Olamgiriya», «Javhara».

 

20-FATVO

Erkaklar jasadini erkaklar, ayollar jasadini ayollar yuvadi. Norasida o‘g‘il bolani ayollar, norasida qiz bolani erkaklar yuvishiga ruxsat etiladi. Ayollar erlarini yuvishlari mumkin. Ayollarni erlari yuvmaydilar. Bu bizning hanafiy fuqaholarimizning xulosalaridir.

«Olamgiriya», «as-Sirojul-vahhoj».

 

21-FATVO

Ayollar ichida bir erkak o‘lib qolsa, uni suv bilan yuvmaydilar, balki ayollar ichida mahrami yoki xotini bo‘lsa, ulardan biri qo‘li bilan tayammum qildiradi. Agar ulardan boshqa begona ayollar tayammum qildiradigan bo‘lsalar, qo‘llariga latta o‘rab oladilar.

«Olamgiriya», «Me’roj».

 

22-FATVO

Mayyit yuvilgandan keyin uni kafanlash farzi kifoya amallardandir. Sunnatga ko‘ra, erkak kishiga uch qavat kafan bichiladi:

1. Izor (ishton) – uzunligi mayyit boshining tepa qismidan oyoqlarining ostigacha.
2. Qamis (ko‘ylak) – bo‘ynidan oyoqlarigacha.
3. Lifofa (choyshab) – uzunligi izor uzunligichadir.

Ba’zi fuqaholar, marhum olim kishilardan bo‘lsa, unga salla ham kiydirib qo‘yilgani yaxshi, ya’ni mustahab, deganlar. Bunda sallaning pechi yuz tomoniga tushirib kiydiriladi. Izor bilan lifofaning o‘zi ham kafanlikka kifoya qiladi. Ayol kishiga ham, sunnatga ko‘ra, uch qavat (izor, qamis, lifofa) kafan bichiladi. Faqat unga ximor (ro‘mol) va ko‘kragidan sonlarigacha yetadigan xirqa (qiyiq) qo‘shiladi. Ayol kishiga izor, lifofa, ximorning o‘zi ham kifoya qiladi. Faqat zarurat holatlardagina erkakka bir qavat, ayolga ikki qavat kafan bichish mumkin.

«Muxtasar», «Olamgiriya», «Hidoya», «Javhara».

 

23-FATVO

Qabristonga dafn uchun borganlar tobut yelkalardan yerga qo‘yilmagunicha o‘tirishlari makruhdir. Agar tuproq tortilguncha o‘tirmay, tik tursalar, yanada yaxshiroq bo‘ladi.

«Muxtasar», «Olamgiriya», «Muhit».

 

24-FATVO

Mayyitga janoza namozi o‘qish farzi kifoyadir. Bir kishi – xoh erkak, xoh ayol bo‘lsin – janozasini o‘qisa, qolgan musulmonlar zimmasidan soqitdir, hech kim o‘qimasa, gunohkorlik hammaning zimmasiga tushadi. Juma, hayit namozlarida adad xususida shart qilingan jamoat janoza namozida shart emas. Lekin jamoat qancha ko‘p yig‘ilsa, shuncha yaxshi.

«Olamgiriya», «Nihoya», «Tatarxoniya».

 

25-FATVO

O‘zini o‘zi o‘ldirgan odam juda katta gunoh qilib qo‘ygan bo‘lsada, mo‘min-musulmonligining e’tibori bilan Imom Abu Hanifa, Imom Muhammad va Halvoniy (r.h.) nazdlarida, unga janoza o‘qilaveradi. Ammo ota-onasidan birini qasddan o‘ldirgan odam o‘lsa, unga janoza o‘qilmaydi.

«Olamgiriya», «Tabyin», «Nihoya».

 

26-FATVO

Mayyit o‘limi oldidan janozamni falon kishi o‘qisin, deb vasiyat qilgan bo‘lsa, bu vasiyati shar’iy hisoblanmagani uchun uni ijro etish lozim bo‘lmaydi.

«Olamgiriya», «Muzmarot».

 

Izoh:

Lekin mayyitning egalari o‘sha vasiyat etilgan odamning imomlik qilishiga rozi bo‘lishsa va boshqa tomondan ham qarshilik bo‘lmasa, janozaga o‘tishi mumkin.

 

27-FATVO

Shom namozi paytida janoza hozir bo‘lib qolsa, shomning farzidan keyin janoza o‘qiladi. Undan so‘ng shomning sunnati ado etiladi.

«Olamgiriya», «Qunya».

28-FATVO

Janoza namozining niyatini dilga keltirib, yana til bilan ham aytsa, boshqa namozlardagi kabi yaxshi. Ammo shoshilinch paytida imomning janoza to‘g‘risida o‘ylab qo‘yishi va iqtido qiluvchilarning «imomga iqtido qildim», deyishlari kifoya qiladi.

 «Olamgiriya», «Muzmarot».

 

29-FATVO

Bizning hanafiy mazhabimizga ko‘ra, janoza namozida Fotiha surasi o‘qilmaydi. Mabodo o‘qilganda ham, qiroat niyati bilan emas, sano niyati bilan o‘qiladi. Yana janoza namozi to‘rt takbirining hammasida qo‘l ko‘tarmaymiz. Balki faqat birinchi takbirda qo‘l ko‘taramiz, xolos.

«Olamgiriya», «Muhit», «Sharhi Kanz».

Izoh:

Takbirlarni aytayotgan paytda ayrim kishilarning boshini osmonga bir bor ko‘tarib qo‘yishlari bid’at ishlardandir.

 

30-FATVO

Mayyitlar ko‘p bo‘lsa, imom ixtiyorlidir, xohlasa, har biriga alohida janoza o‘qiydi yoki hammasiga bir niyat bilan bir marta o‘qiydi. Mayyitlar imomning ro‘parasidan boshlab, dastlab katta yoshli erkaklar, ularning ortidan norasida o‘g‘il bolalar, so‘ngra ayollar qo‘yiladi. Agar hammasi bir jinsdan bo‘lsa, yoshi ulug‘rog‘i yoki ilmlirog‘idan boshlab qo‘yiladi.

«Olamgiriya», «Me’roj», «Fathul-Qadir».

31-FATVO

Agar mayyit janozasiz yoki yuvilmay ko‘mib qo‘yilgan bo‘lsa, ba’zi ulamolar uch kungacha, deganlar, lekin necha kun o‘tgan bo‘lishining ahamiyati yo‘q, balki murda aynib, titilishga o‘tmaganiga umid bo‘lsa, qabr ochilib, mayyit chiqariladi va yuvilmagan bo‘lsa, yuvilib, janozasi o‘qiladi va qayta dafn qilinadi.

«Olamgiriya», «Sirojiya».

 

32-FATVO

Mayyitni dafn qilish ham farzi kifoyadir. Qabr lahad shaklida kovlanishi sunnatdir. Ya’ni, ikki metr atrofida chuqur kovlab tushilgandan keyin qibla tomondan mayyit uchun alohida joy tayyorlanadi. Uning chuqurligi ko‘krak barobaricha bo‘lishi kerak. Agar undan chuqurroq bo‘lsa, yanada yaxshi. Eni yarim qomat, ya’ni bir metrga yaqin bo‘lishi lozim.

«Olamgiriya», «Muhit»,
«Javhara», «Muzmarot».

 

33-FATVO

Agar qabrni lahad shaklida kovlashga yerning yumshoqligi yoki qumli tuproq ekani sababli imkon bo‘lmasa, «shaqq» ko‘rinishida, ya’ni yorma go‘r kovlab, dafn etish ham mumkin. Bunda ariq qazigandek yer ochiladi va ikki yoni xom g‘ishtlar bilan urib chiqiladi. Mayyit qo‘yilgach, ustiga tegmaydigan qilib yog‘och, taxta yoki shox-shabbalardan «ship» yasab, ustidan tuproq tortiladi.

«Olamgiriya», «Me’roj».

 

34-FATVO

Shayx Abu Bakr Muhammad ibn Fazlning (r.h.) bergan fatvosiga ko‘ra, ba’zi yumshoq tuproqli yerlarda lahad yoki yorma qabr kovlashning imkoni bo‘lmagani uchun nimadan bo‘lsa ham tobut (quti, sandiq) yasab, mayyitni unga solib ko‘mish mumkin. Agar temirdan yasalsa, uning ichiga avval tuproq to‘shaladi, ustki qismi yorma qabr usti kabi yopib, loy bilan suvab qo‘yiladi. Mayyitning o‘ng va chap tomonlariga xom g‘isht teriladi. Shunday qilinsa, lahadga o‘xshatilgan bo‘ladi. Lahadga pishiq g‘isht ishlatish makruhdir.

«Olamgiriya», «Qozixon».

 

35-FATVO

Ayol kishi murdasini lahadga qo‘yishga hammadan ko‘ra uning mahramlari haqliroq va yaxshiroqdir. Ulardan keyin mahram bo‘lmagan qarindoshlari avlodir. Agar ulardan hech kim bo‘lmasa yoki qo‘yishni uddalay olmasa, begonalar qo‘yishi joiz bo‘ladi. Ayollar qabrga tushirilmaydi.

«Olamgiriya», «al-Bahrur-roiq», «Muhit».

 

36-FATVO

Qabr yerdan bir qarich baland qilib ko‘tarib qo‘yiladi. Ustki qismini nam o‘tkazmaydigan qurilish vositalari bilan berkitmaslik tavsiya etiladi. Qabr ustida imorat qurish, o‘tirish, uxlash, bosib yurish, tahorat ushatish, ko‘karib turgan giyohlarni yulish yoki chorva mollarini o‘tlatish makruh ishlardan sanaladi. Qabr toshi o‘rnatish va mayyit to‘g‘risida ba’zi muhim ma’lumotlarni yozib qo‘yishga ayrim ulamolar joiz, deb fatvo berganlar.

«Qozixon», «Olamgiriya».

 

Izoh:

Maqbara tiklash, qabr toshi qo‘yib, unga yozuvlar bitish masalasidagi ulamolarning ixtilofi asosan, oddiy musulmonlarning qabrlari to‘g‘risida bo‘lgan. Ammo mashhur aziz-avliyolar, dunyoga tanilgan olimu ulamolarning qabrlari esa, ziyoratchilar ruhiy taassurot olsin, keyingi avlod uchun ularning mozorlari ibrat manbai bo‘lsin, degan ezgu maqsadda o‘zlari vasiyat qilmagan va xohlamagan bo‘lsalar-da, boshqalar tomonidan tiklansa, obod qilinsa, zarari yo‘q, balki ko‘p manfaatli jihatlari borligi uchun ruxsat berilgan.

 

37-FATVO

Tiriklik vaqtida o‘zi uchun qabr kovlatib qo‘yishning zarari yo‘q, aksincha, savobli ishdir.

«Olamgiriya», «Muzmarot».

 

38-FATVO

Dafndan keyin darhol tarqab ketmay, bir oz vaqt duo, Qur’on tilovati bilan o‘tirish mustahab ishlardandir. Imom Muhammad (r.h.) qabristonda Qur’on tilovat qilishning karohiyati yo‘q, deb fatvo bergan. Mashoyixlarimiz buning mayyitlarga foydasi bo‘lgani uchun shu fatvoni qabul qilishgan.

«Olamgiriya», «Muzmarot», «Javhara».

 

39-FATVO

Zarurat yuzasidan bir qabrga ikki-uch kishining jasadi dafn etilishi mumkin. Agar ular turli jinsdan bo‘lishsa, qibla tomonga katta yoshdagi erkak, keyin norasida o‘g‘il bola, so‘ng ayol kishi qo‘yiladi va oralarini ajratib turish uchun tuproq tashlanadi.

«Olamgiriya», «Muhit».

 

40-FATVO

Qabrdagi mayyit chirib, tuproqqa aylangani ma’lum bo‘lsa, shu qabrga boshqa mayyit qo‘yilishi mumkin. Shuningdek, bu kabi qabrlar o‘rnida dehqonchilik qilish va imorat solib, foydalanish joizdir.

«Olamgiriya», «Tabyin».

 

41-FATVO

Mayyit qiblaga qarab yotqizilmagani yoki chap yoni bilan yotqizilgani, yoxud boshi oyoq tomonga qilib qo‘yilgani ma’lum bo‘lsa, qaraladi: agar lahadning og‘zi g‘isht bilan berkitilgan, lekin tuproq tortilmagan bo‘lsa, ochib, sunnat bo‘yicha o‘zgartiriladi. Ammo tuproq tortilgandan keyin bilinsa, qabr ochilmaydi.

«Olamgiriya», «Tabyin».

 

42-FATVO

Qabr ichida kimningdir qiymati bir dirhamlik biror narsasi qolib ketgan bo‘lsa ham, tuproq tortilgan bo‘lsada, qayta ochib, uning omonati qaytariladi.

«Olamgiriya», «Qozixon», «al-Bahrur-roiq».

 

Izoh:

Bir dirham oltin – 3,12 gr.

 

43-FATVO

Musibat yetgan xonadon egalariga uch kungacha bir marta ta’ziya bildirish yaxshi ishlardan sanaladi. Ta’ziya bildirish deganda, «marhum yoki marhumani Alloh rahmati va mag‘firatiga sazovor qilsin, gunohlarini kechirsin. Sizga Alloh sabr bersin», kabi so‘zlar bilan dillarga tasalli berish tushuniladi. Musulmon odam kofirga va kofir odam musulmon kishiga o‘ziga yarasha so‘zlar bilan ta’ziya bildirishi joiz.

«Olamgiriya», «Muzmarot»,
 «Zahiriya», «as-Sirojul-vahhoj».

 

44-FATVO

Kimningdir vafot etishi bilan musibat yetgan xonadon ahli uydan chiqmay, uch kungacha aza tutib o‘tirishlari va ta’ziyaga keluvchilarni kutib-kuzatib turishlari mumkin. Faqat darvoza oldida kursi va to‘shaklarda o‘tirib yoki tik turib, ta’ziyachilarni kutish eng xunuk odatlardandir.

«Olamgiriya», «Zahiriya».

 

Izoh:

Bunga qaraganda, bizning shu kabi odatlarimizni isloh etish lozimga o‘xshaydi. Haqiqatan, darvoza oldida ta’ziyachi kutish degani, albatta, hammaning kelishi shart, degandek bo‘ladi. Ammo darvozani ochiq qoldirib, uch kungacha ichkarida o‘tirish esa, birinchidan, kamtarlik alomati. Zero, kamtar inson odamlarni ovora qilish, vaqtlarini olishdan iloji boricha o‘zini saqlaydi. Ta’ziyaga kela olmaganlardan xafa ham bo‘lmaydi. Ikkinchidan, ko‘chadan shoshilinch o‘tib ketayotgan vaqti tang kishilar xijolat tortmaydi. Ta’ziyaga kelishi ham xolis bo‘ladi.

 

45-FATVO

Aza bois ayollarning qora kiyim kiyishlarida zarar yo‘q. Erkaklarga bu mumkin emas. Ammo musibatga toqatsizlik qilib, yuz va qo‘llarini qoraga bo‘yash, yoqa yirtish, yuzni tirnab, qon chiqarish, boshiga tuproq sochish, son va ko‘kraklariga urib, faryod solish, qabristonga chiroq yoqish kabi ishlar botil va johiliyat odatlaridandir.

«Olamgiriya», «Muzmarot».

 

46-FATVO

Musibatzada xonadon ahli uchun taom tayyorlab yedirish joiz. Uchinchi kuni ziyofat berish nojoiz ishlardandir.

«Olamgiriya», «Tabyin», «Tatarxoniya».

 

Izoh:

Musibat ahlining ko‘ngliga ovqat tayyorlab yeyish sig‘maydi. Shuning uchun qo‘shnilar taom hozirlab, berib tursalar, ayni savob ish qilgan bo‘ladilar. Hatto mayyit chiqqan xonadonda sharoit ko‘tarsa, bir chekkada qozon osib, ovqat tayyorlab, musibat ahli, uzoqdan kelgan mehmonlar, xizmatda bo‘lganlari bois, chiqib ovqatlanib kelishga imkoniyat topolmay turgan kishilarga ham berilsa, buning hech qanday zarari yo‘q. Faqat isrofgarchilikka yo‘l qo‘yilmasa, to‘y ziyofatiga o‘xshab qolmasa bo‘lgani. Zero, zarurat yuzasidan yengillik baxsh etish dinimizga xos xususiyatlardandir.

 

47-FATVO

O‘zini yoki mol-mulkini dushman va o‘g‘ridan himoya qilayotganida nima bilandir o‘ldirilsa, musulmonlar yoxud zimmiylarning jonini saqlab qolish harakati asnosida halok etilsa, dushmanning o‘t ochishidan kemadagi musulmonlar kuyib o‘lsa, ularning hammasi shahid hisoblanadi. Ular yuvilmasdan, janoza o‘qib, kiyimlari bilan birga dafn etiladilar. Liboslarida qondan boshqa najosat bo‘lsa, o‘sha joyi yuviladi. Kafanlikka yaraydigan kiyimlaridan boshqa barcha narsalari yechib olinadi.

«Olamgiriya», «Muhit».

 

48-FATVO

Shaharda qotili noma’lum jasad topilsa yoki jang maydonida og‘ir yaralanib, tashqariga tirik holda chiqqach, dunyoviy gapdan so‘zlab, ovqatlanib, biror ichimlik ichib yoki uxlab, davolanib, vasiyat qilib, salqinlab, yoki bir namoz vaqti o‘tgunicha tirik turib, so‘ngra jon bersa, bu kabi shahidlar yuvilib, keyin janozalari o‘qiladi. Bog‘iylik va qaroqchilik qilgani sababli o‘lim jazosiga mahkum etilganlar yuviladi, lekin ularga janoza o‘qilmaydi.

«Muxtasar», «Olamgiriya».

 

49-FATVO

Mozor va qabristonlarni ziyorat qilish erkak va ayollarga barobar joiz, hatto savobli ishlardandir. Payshanba, juma va shanba kunlari ziyorat etilsa, mayyitlar sezib turarkan. Faqat ziyorat odoblariga rioya qilib, bid’at ishlardan saqlanish shart.

«Raddul-muhtor» matni va hoshiyasi.

 

50-FATVO

Mozor va qabriston ziyoratining odoblaridan biri – mayyitning oyoq tomonidan kelib, salom bergach, tik turgan holda duo qilishdir. Payg‘ambarimiz (a.s.) «Jannatul Baqi’» qabristonini ziyorat qilganlarida shunday qilar edilar. Agar oyoq tarafdan kelishning imkoni bo‘lmasa, boshqa tomonlardan kelish mumkin. Salom bergandan keyin bunday deydi: «Assalomu alaykum, ya daro qavmin mu’minin. Va inna in shaallohu bikum lahiqun». Agar arabcha ayta olmasa, uning tarjimasi: «Assalomu alaykum, ey mo‘minlar diyori! Biz ham, inshaalloh, sizlarga qo‘shilajakmiz». Shundan keyin, bilsa, Yosin yoki o‘n bir marta Ixlos yoxud bilgan sura va oyatlarini o‘qib, savobini mayyitlar ruhiga hadya etadi.

«Raddul-muhtor» matni va hoshiyasi.

 

 

51-FATVO

Kimki, nafl ro‘za tutib yoki nafl namoz o‘qib, xayr-sadaqa qilib, savobini mayyitlar ruhiga hadya etsa, ahli sunna valjamoa e’tiqodiga ko‘ra, yuborgan savobi ularga yetadi.

«Raddul-muhtor» hoshiyasi.

 

52-FATVO

Qur’on tilovatining savobini Payg‘ambarimizga (s.a.v.) hadya etish joizligiga ko‘pchilik ulamolar ittifoq qilishgan.

«Raddul-muhtor» hoshiyasi.

 

53-FATVO

O‘limdan oldin o‘zi uchun kafan tayyorlab qo‘ygani kabi, qabr kovlatib qo‘yishi ham joiz, hatto savobli ishdir. Umar ibn Abdulaziz, Rubayyi’ ibn Xaysam va boshqa ulug‘ zotlar shunday qilganlar.

 «Raddul-muhtor» matni va hoshiyasi.

 

54-FATVO

Musibat yetgan xonadon ahli va qarindoshlarining yig‘lashi mumkin. Faqat og‘izlaridan kufrona, shikoyatomuz gaplar chiqmasligi shart. Agar Allohdan nolib yig‘lasalar, qattiq gunohkor bo‘lishadi. Mabodo mayyit yig‘lashga vasiyat qilgan bo‘lsa, qabrida azoblanadi.

«Raddul-muhtor» matni va hoshiyasi.

 

 

55-FATVO

Mayyitning peshonasiga «Bismillohir Rahmonir Rahim», ko‘kragiga «La ilaha illallohu Muhammadur Rasululloh», deb siyoh bilan emas, quruq ko‘rsatkich barmoq bilan yozib qo‘yish foydadan xoli emasligida yirik ulamolar ittifoq qilishgan. Lekin peshona, kafan, ko‘krak kabi joylarga oyat va Allohning nomlarini siyoh bilan yozib qo‘yishga ko‘pchilik ulamolar ruxsat bersalar, ayrimlari chirib, yiringga aylanadigan joyda oyat va Allohning ismlari yozilmagani ma’qul, deb qarshilik bildirganlar.

«Raddul-muhtor», «Navodirul-usul».

 

56-FATVO

Jamoat bilan o‘qiladigan boshqa namozlarda birinchi safda turish afzal, janoza namozida esa, oxirgi safda turish afzal. Zero, bu tavoze (kamtarlik) belgisidir.

«Bazzoziya».

 

57-FATVO

Mayyit qabrga qo‘yilib, qaror topgach, Munkar va Nakir atalmish ikki farishta kelib, u bilan savol-javob qilishi haq. Agar yirtqich yeb ketgan bo‘lsa ham, uning qornida so‘roq qilinadi. Uzoq joyga olib ketish uchun biror qutiga o‘xshagan narsaga solib qo‘yilgan mayyit olib borib, dafn etilmagunicha so‘roq qilinmay turadi. Barcha omonat ruhi topshirilgan inson so‘roq qilinadi. Hatto chaqaloq ham bundan mustasno emas. Uning javob berishida Alloh taolo ilhom bilan yordamlashadi.

«Bazzoziya».

 

58-FATVO

Masjidga xarj qilish uchun odamlardan to‘plangan pul mablag‘ini masjid xodimi shaxsiy ehtiyojiga ishlatib, so‘ngra o‘ringa-o‘rin o‘z mablag‘idan to‘lab qo‘yishi joiz emas.

«Bazzoziya».

 

59-FATVO

Mast qiluvchi ichimlik ichib mast bo‘lgan holdagi musulmon odamni noma’lum shaxs zulman (nohaq) urib o‘ldirib ketgan bo‘lsa, shahid hisoblanadimi yoki yo‘qmi, degan masalada hanafiy va shofi’iy mazhablarining ulamolari, shahid bo‘ladi, deb javob aytganlar. Dalil sifatida shahidlikning shartlari unda topildi. Mast holda bo‘lmasin yoki gunoh ustida o‘ldirilgan bo‘lmasin, degan shart hech qayerda qayd etilmagan, deb ta’kidlaydilar. Shartlar: mukallaflik (ya’ni, oqil, bolig‘, musulmon bo‘lish), zulman qatl qilinish, xun to‘lanmasligi, junub bo‘lmaslik va irtisos bo‘lmasligi.

«Fatovoi xayriya», «Sharhi Ravz».

 

60-FATVO

Qabrlari bir-biridan uzoq yoki yaqin bo‘lishidan qat’i nazar, mayyitlarning ruhlari o‘zaro ziyoratlashib turadilar. Bu xususda hadislar vorid bo‘lgan. Tiriklarning qilib yurgan yaxshi-yomon ishlari vafot etgan yaqinlariga ko‘rsatib turiladi. Tiriklarning qilayotgan amallari Allohga dushanba va payshanba kuni, payg‘ambarlar va avliyolarga juma kuni ko‘rsatiladi. Shunda ular bundan shodlanadilar.

«Bayon lin-nos».

 

61-FATVO

Dafn etilgan marhum va marhumalarning ruhlari jasadlari bilan aloqadordirlar. Ularning o‘zaro bog‘liqligi uyqudagi odamning ruhi bilan bo‘ladigan aloqasidan ham kuchliroqdir. Mo‘minlarning ham, kofirlarning ham ruhlari jasadlari huzurida, qabriston hududida bo‘lib turishlari to‘g‘risida rivoyatlar bor. Shuningdek, ba’zi solih kishilarga marhumlarning vafot etganlaridan keyingi kechirgan holatlari ayon qilingan.

«Bayon lin-nos».

 

62-FATVO

Duoxonlik, azayimxonlik, dam solish kabi odatlar qadimdan hamma xalqda mavjud. Bu odatlar ichida shar’an ruxsat etilgan va etilmaganlari bor. Islom ta’limoti ulardan shariatga zidlarini taqiqlagan, mos keladiganlarini aniqlab bergan. Masalan, duoxon yoki azoimxon bemorga yoki boshiga biror tashvish tushgan kishiga oyatlardan o‘qib, dam solsa, hadislarda kelgan duolarni o‘qib, shifo tilasa, joiz, sunnat ham. Ammo kufrona so‘zlar, ma’nosiz to‘qima duolar o‘qib, dam solish taqiqlanadi. Ibn Hajar Asqaloniy so‘ziga ko‘ra, ulamolar dam solishning uch sharti borligiga ijmo qilishgan:

1. Allohning kalomidan, ism va sifatlaridan o‘qish.
2. Arab tilida yoki boshqa tilda esada, ma’nosi shar’iy bo‘lishi.
3. Duo va dam solish mustaqil ravishda ta’sir qilmaydi, balki Allohning izni va taqdiri bilan ta’sir etadi, deb e’tiqod qilish.

«Bayon lin-nos».

 

63-FATVO

Oyatlar, Allohning ism va sifatlari yozilgan tumorlarni taqish hanafiy, molikiy, shofi’iy va hanbaliy mazhablari ulamolari nazdida, joiz sanalgan. Bu to‘g‘rida taqiq kelgan hadis shirk yozilgan tumorlarga oid, deb ta’vil qilganlar. Ezib-ichki to‘g‘risida, agar oyatlardan bo‘lib, uni yozgach, suv bilan yuvib, ichilsa yoki yuvinilsa, joizligi ta’kidlangan. Ibn Abbos (r.z.) tug‘ishga qiynalgan ayolga shunday qilishga buyurganlari naql etilgan.

«Bayon lin-nos», «al-Mavsu’atul-fiqhiyya».

 

64-FATVO

Kasallikning sog‘ odamga yuqishi mumkinligi hadisi sharifdan ma’lum. Unda: «Biror joyda vabo kasali tarqalgani haqida eshitib qolsangiz, u yerga bormang. O‘zingiz yashayotgan joyda vabo tarqalsa, undan qochib chiqib ketmang», deyilgan. Boshqa hadisda: «Kasal yuqishi yo‘q narsa...», deyilgan. Lekin ushbu hadisda Allohning izni va taqdirisiz yuqish yo‘q, degan ma’no nazarda tutilgan, deb ta’vil qilinadi.

«Bayon lin-nos», «Zodul-ma’od».

 

65-FATVO

Qur’on xatmi, xudoyi yoki ehson nomi bilan qori va mullalarni uyiga taklif etib, amri ma’ruf, nahyi munkar, tilovat qilingach, mehmonlarni kuzatish asnosida qori va mullalarga mezbon tomonidan berilgan pul yoki boshqa narsalarni olish joizmi, degan masalada mutaaxxir ulamolar, jumladan, Imom Saraxsiy, Mavlono Abdulhay (r.h.) agar oldindan shu narsalarni berishini shart qilib kelgan bo‘lsalar, mumkin emas. Ammo hech qanday shartsiz, mezbon o‘zi ko‘nglidan chiqarib, hadya tariqasida bersa, olish joiz, deb fatvo chiqarganlar.

«Aynul-ilm», «Komiliya».

 

66-FATVO

Dafn etilgan mayyit shar’iy uzr bilan ochilib, boshqa joyga ko‘chirilib, dafn etilishi mumkin. Masalan, egasidan ruxsat olinmagan birovning yeriga dafn qilinib, yer egasi norozilik bildirib turgan bo‘lsa, qabr ostini namlik yoki suv egallagan yoki g‘ayridinlar yurtiga dafn etilgan bo‘lsa. Hanafiy mazhabida bo‘lgan Malika Shohsuvor (oxirgi Usmoniy xalifa Sulton Abdulmajid-II ning xotini) Fransiya qabristonidan olib kelinib, Misrga dafn etilgani tarixdan ma’lum.

 «Dorul-ifto», Misr, «Sahihi Buxoriy»,

 «Olamgiriya».

 

67-FATVO

Mayyitning qornini yorish masalasida, shar’iy uzr bilan bo‘lsa, joiz deyilgan. Masalan, mayyit zaharlanib o‘lgan bo‘lsa, buni aniqlash, gumon qilingan odamni tuhmatdan xalos qilish kabi sabablar bilan ichki a’zolari ochib, tekshirib ko‘rilishi joiz.

«Dorul-ifto», Misr.

 

68-FATVO

Tirik insonning biror a’zosini shu a’zoga muhtoj bemorning hayotini saqlab qolish uchun tibbiy amaliyot bilan ko‘chirib o‘tkazish joiz. Lekin shu shart bilanki, a’zo beruvchining hayotiga zarar yetmasa, majburan emas, ixtiyoriy ravishda bersa, shundan boshqa muolaja chorasi qolmagan va amaliyot har ikki tomon uchun muvaffaqiyatli chiqishi odatda kuzatilib turgan bo‘lsa.

Islom fiqhi Akademiyasi yig‘ilishining qarori.

Makka, 1985.

 

69-FATVO

O‘lik insonning biror a’zosini shu a’zoga muhtoj bemorning hayotini saqlab qolish uchun tibbiy amaliyot bilan ko‘chirib o‘tkazish joiz, hatto avlodir. Faqat a’zosi olinuvchi mayyit bunga tirikligida ruxsat bergan bo‘lishi shart.

Islom fiqhi Akademiyasi yig‘ilishining qarori.

Makka, 1985.

 

70-FATVO

Tirik inson organizmining biror qismini o‘zining boshqa bir joyiga ko‘chirib olib o‘tkazish zarurat yuzasidan joiz. Masalan, terisi, suyagidan olib, boshqa joyiga ulash, yamash mumkin.

Islom fiqhi Akademiyasi yig‘ilishining qarori.

Makka, 1985.

 

71-FATVO

Bemorning jismoniy sog‘lig‘ini tiklash maqsadida sun’iy suyaklar o‘rnatish, yurak, o‘pka, jigar kabi ichki a’zolarga tutqichlar yasab qo‘ydirish joiz.

Islom fiqhi Akademiyasi yig‘ilishining qarori.

Makka, 1985.