Sayt test holatida ishlamoqda!
07 Yanvar, 2025   |   7 Rajab, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:24
Quyosh
07:49
Peshin
12:34
Asr
15:29
Shom
17:13
Xufton
18:32
Bismillah
07 Yanvar, 2025, 7 Rajab, 1446

Ro‘zaga doir fatvolar

31.05.2017   17208   20 min.
Ro‘zaga doir fatvolar

1-FATVO

Ro‘za uch turli bo‘ladi – farz, vojib, nafl. Farz sanaluvchi ro‘za ikki xil – muayyan farz, ya’ni, Ramazon oyi ro‘zasi bilan kafforat uchun tutiladigan ro‘za va Ramazon oyida uzrli tutilmagan ro‘za qazosi. Vojib ham ikki xil – muayyan nazr va qachon hamda qanchaligi tayin etilmagan nazr. Qolgan ro‘zalar nafl hisoblanadi.

Ro‘zaning vaqti tong yorishgan paytdan boshlab, quyosh botguniga qadardir. Saharlik qilayotganida tong yorishgani yoki yorishmaganida shak qilib qolsa, darhol yeb-ichishni to‘xtatadi. Bordi-yu, yeb-ichishda davom etaversa, lekin tong yorishgandan keyin ham yeb-ichishdan to‘xtamagani aniq bo‘lmasa, ro‘zasi durust. Agar aniqlansa, bir kuniga bir kun qazosini tutadi. Kafforat lozim emas.

«Olamgiriya», «Fathul-Qadir», «Tabyin».

Izoh:

Bu masala taqvim, soat keng joriy bo‘lmagan davrlarga to‘g‘ri keladi. Ammo bizning asrimizda shak qilishga o‘rin yo‘q. Qo‘lida taqvimi, soati bo‘la turib, aniq belgilab qo‘yilgan vaqtidan keyin ham yeb-ichaversa, albatta, ro‘zasi hisobga o‘tmaydi. Ro‘za kafforati bir kuniga 60 kun ro‘za tutish yoki 60 nafar miskinga taom berishdan iboratdir.

 

2-FATVO

Agar ikki kishi tong otganiga, yana ikki odam tong otmaganiga guvohlik berganlaridan keyin yeb-ichishni to‘xtatmagan bo‘lsa, so‘ngra oldingilarning gapi rost chiqsa, ham qazo, ham kafforatni ado etadi. Agar tong otdi, deb bir guvoh, tong otmadi, deb yana bir guvoh aytganidan keyin yeb-ichsa va oldingi guvohning gapi rost chiqib qolsa, bir kun ro‘za qazosi vojib bo‘ladi. Kafforat vojib bo‘lmaydi. Zero, tong otganiga bitta guvohning gapi to‘liq hujjat bo‘la olmaydi.

«Olamgiriya», «Qozixon».

 

3-FATVO

Quyosh botdi, deb ikki kishi, botgani yo‘q, deb yana ikki odam guvohlik berganidan keyin og‘zini ochib yuborgan ro‘zadorga quyosh botmay turib iftorlik qilgani ma’lum bo‘lib qolsa, qazo vojib bo‘ladi, kafforat emas.

«Olamgiriya», «Qozixon».

 

4-FATVO

Ro‘zaning farz bo‘lish shartlari – Islom dinida bo‘lish, aql, balog‘at, sog‘liq, o‘z yurtida turish, safarga chiqmaganlik, niyat, hayz va nifosdan pok bo‘lishdir. Niyat aslida dil bilan bo‘ladi. Lekin til bilan ham aytish sunnatdir.

«Olamgiriya», «Kofiy»,

«Nihoya», «an-Nahrul-foiq».

5-FATVO

Ramazon kechasida turib, saharlik qilishning o‘zi ro‘za niyati o‘rniga o‘tadi. Zero, diliga ro‘za tutishni keltirish niyatga o‘tar edi. Saharlik qilgan odamning diliga o‘z-o‘zidan ro‘za tutish niyati kelgan bo‘ladi. Bizning mazhabimizda, Ramazon tugaguncha har kuni niyat yangilab turiladi. Niyatning vaqti quyosh botgandan boshlab, ertasi kuni qiyom paytigachadir.

«Olamgiriya», «Xulosa», «Qozixon».

Izoh:

Shuning uchun iftorlik duosini o‘qiyotganda ertangi ro‘za niyatini ham qilib qo‘yish ayni ehtiyotkorlikdir. Zero, saharlikka tura olmasa, o‘sha niyati kifoya qiladi.

 6-FATVO

Ramazon ro‘zasini nafl niyati yoki umuman ro‘za niyati bilan tutish ham mumkin. Muayyan nazr, nafl ro‘za niyatining hukmi ham xuddi shunday. Lekin safarda va bemorlikda tutilgan ro‘za uchun qaysi ro‘zaga niyat qilayotganini aniqlab, tayin qilib qo‘yishi shart.

«Muxtasar», «Olamgiriya», «al-Jome’us-sag‘ir».

7-FATVO

Qazo ro‘zasi, kafforat uchun tutiladigan ro‘za, tayin etilmagan nazr ro‘zasi uchun tong otmasdan oldin, tunda niyat qilish shart.

«Muxtasar», «Niqoya», «as-Sirojul-vahhoj».

8-FATVO

Ramazon oyi hilolini (birinchi kuni chiqqan yangi oyni) yakka o‘zi ko‘rgan odam, garchi boshqalar buni inkor etsalar ham, ertasi kundan ro‘za tutishi vojib. Agar tutmasa, bir kun qazosini tutib beradi. Hayit hilolini yakka ko‘rgan kishi ham, guvohligi o‘tmagani uchun ertasi kuni ham ro‘za tutadi. Agar tutmasa, qazosini tutib beradi.

                                                                                  «Muxtasar», «Qozixon», «Ixtiyor».

 

Izoh:

Ro‘za hiloli uchun ham, hayit hiloli uchun ham kamida ikki erkak yoki bir erkak bilan ikki ayol kishining guvohligi zarur. Bizning asrimizda hilolni ko‘rib, ro‘za tutish va hilolni ko‘rib, hayitni belgilash masalasida butun islom olamining ulamolari ittifoqda emaslar. Zero, keyingi vaqtlarda paydo bo‘lgan zamonaviy astronomik jihozlar, quyosh, oy hisoblarini taqvimlar bilan yuritishning keng joriy bo‘lgani ko‘pchilik ulamolarda zamonaviy taqvimlarga moyillik paydo qilgan. Masalan, Saudiya mamlakatida «ru’yati hilol»ga oid hadisi sharifga qattiq amal qilinishi natijasida har yili Ramazon oyining birinchi kuni, taqvimda qanday yozilganidan qat’i nazar, yangi oy hilolini ko‘rgan guvohlar so‘ziga binoan e’lon qilinadi. Natijada, bizning mintaqamizga o‘xshagan ko‘plab taqvimga binoan oyni belgilovchi musulmonlar diyorlarida ba’zan Saudiya bilan bir xil emas, balki boshqa-boshqa kunlarda ro‘zani boshlash yoki hayitni e’lon qilish hollari davom etmoqda. Vaholanki, har bir mamlakat o‘zining iqlimiga qarab hilol ko‘rinishini belgilab, o‘zining hisob-kitobi bo‘yicha ro‘za va hayit kunlarini belgilashi joiz ekani «Badoyeus-sanoye» kitobida keltirilgan.

 9-FATVO

Ramazon hilolini ko‘rib, 29 kun ro‘za tutgan bir shahar ahliga bir guruh kishilar kelib, falon shahar aholisi hilolni sizlardan bir kun oldin ko‘rishibdi, shunga ko‘ra, bugun ro‘zaning 30-kuni, deb aytsalar, ularning gapiga amal qilinmaydi. Zero, hilolni ularning o‘zlari ko‘rgan emas, balki boshqalarning ko‘rganini naql qildilar.

«Qozixon», «Olamgiriya».

 10-FATVO

Ramazon hilolini ko‘rmasdan ro‘zani boshlab, 28-kuni shavvol hilolini ko‘rib qolgan kishilar, sha’bon oyi hilolini ko‘rib, 30 kun hisoblagan bo‘lsalar, bir kun qazo tutadilar. Bordi-yu, 29-kuni shavvol hilolini ko‘rib qolsalar, qazo lozim emas. Ammo sha’bon hilolini ko‘rmasdan, uni 30 kun hisoblab, ro‘zani boshlagan bo‘lsalar, ik­ki kun qazo tutadilar.

«Xulosa», «Olamgiriya».

11-FATVO

Hilolni ko‘rgan holda Ramazon oyidan 29 kun tutib, hayit e’lon qilgan shahar ahli ichida kasalligi sababli ro‘za tutmagan kishi bo‘lsa, u ham 29 kun qazo tutadi. Bordi-yu, u shahar ahlining 29 kun tutganidan xabarsiz bo‘lsa, 30 kun qazo tutaveradi.

«Olamgiriya», «Muhit».

 

Izoh:

Ramazon oyi taqvim bo‘yicha 30 kun bo‘lsa-da, sha’bon oyi oxirida Ramazon hiloli ko‘rinib qolsa, ro‘za bir kun keyin boshlanadi. Shu sababli Ramazon ba’zan 29 kun bo‘ladi. Shunday uzr sababli tutilmagan bir kunning qazosi tutilmaydi. Shuningdek, Ramazonning oxirida shavvol hiloli oldinroq ko‘rinib qolsa ham, ro‘za to‘xtatiladi, tutilmay qolgan kun qazosi tutilmaydi.

 

12-FATVO

 Ro‘zadorligi esida yo‘q kishi biror ovqat yeb qo‘ysa yo ichimlik, yoki dori ichib qo‘ysa, yoxud jinsiy aloqa qilib qo‘ysa, ro‘zasi ochilmaydi. Ammo shu ishlardan birortasini qasddan qilsa, ro‘zasi ochiladi. Keyin u har bir kunning qazosi bilan birga kafforat sifatida muttasil ravishda 60 kun ro‘za tutib beradi yoki 60 nafar och kishi (miskin) qornini to‘yg‘azadi. Ro‘zador ayolini jinsiy aloqaga majburlagan bo‘lsa, o‘zi 60 kun kafforat, ayoli bir kun qazo ro‘zasini tutadi. Ayoli rozilik bergan bo‘lsa, u ham 60 kun kafforat ro‘zasini tutadi.

 «Olamgiriya», «Hidoya».

 

13-FATVO

G‘izo uchun yeyiladigan yoki dori sifatida iste’mol qilinadigan narsalarni g‘izo va dori niyati bilan qasddan iste’mol qilsa, ham qazo, ham kafforat vojib bo‘ladi. Ammo mazkur narsalarni boshqa niyat, maqsadda iste’mol qilsa, kuniga – kun qazo ro‘zasini tutadi. Lekin kafforat lozim emas. Hayvon go‘shti yoki yog‘ini xomicha yesa ham, ro‘za ochiladi.

«Olamgiriya», «Xizonatul-muftin». 

 

14-FATVO

Daraxt barglari ichida tok bargi kabi yangi unib chiqqan paytida yoki har doim yeyiladiganlari bor. O‘shalardan yeb qo‘ysa, ham qazo, ham kafforat vojib bo‘ladi. Agar odatda yeyilmaydigan daraxt yoki giyoh barglaridan yesa, ro‘zasi ochiladi. Lekin ro‘za qazosini tutadi, kafforat lozim emas.

«Al-Bahrur-roiq», «Olamgiriya», «Tabyin». 

17-FATVO

Haj ibodati aqli raso, balog‘at yoshidagi sog‘lom musulmon kishi zimmasiga, agar yo‘lga qodir bo‘lsa, umrida bir marta ado etish farzdir. Borib kelishga har tomonlama qodirligi yuzaga chiqishi bilan o‘sha yili borishi vojib bo‘ladi. Imom Muhammad (r.h.) nazdida, o‘sha yili borishi shart emas. Umrining oxirigacha borsa, kifoya. Lekin vaqtida, tezroq borgani yaxshi. Boshqa faqihlar nazdida, qodir bo‘lgan yili bormasdan, orqaga sursa, gunohkor bo‘ladi. Xususan, sog‘lig‘i davom etishidan umidi oz kishi kechiktirmagani avlo. Kechiktirib qilgan haji ham hisobga o‘tadi. Alloh asrasin, qodir bo‘lgan yillari bormasdan, kechiktirib yurganda vafot etsa, dunyodan gunohkor holda ketgan bo‘ladi.

Hajning farz bo‘lish shartlaridan biri – ulov bilan oziq-ovqatga qodirlikdir. Shuningdek, borib kelguniga qadar oila a’zolari uchun yetadigan nafaqaga ham qodir ekanidir. Nafaqa o‘rtacha miqdorda bo‘lishi nazarda tutilgan. Qo‘lidagi mablag‘i hajga yetarli, lekin oila qurish niyati ham bo‘lsa, uylanishni keyinga qo‘yib, hajga borishi lozim.

«Olamgiriya», «Tabyin», «Muxtasar», «Xizona».

 

18-FATVO

Yashayotgan uyimni sotib, o‘rniga arzonroq uy sotib ol­sam, ortgan puli haj safari xarajatiga yetar ekan, degan o‘yga borib, uyini sotishi shart emas. Shuningdek, hovlisidagi ortiqcha uylarni so­tib, puliga hajga borishi lozim bo‘lmaydi. Agar o‘z ixtiyori bilan sotib hajga borsa, bu ham avlodir.

«Olamgiriya», «Qozixon», «Izoh».

 

19-FATVO

Sog‘liq ham hajning farz bo‘lishi uchun shart qilingan. Surunkali kasalga chalingan, ko‘zi ojiz, falaj, ikki oyog‘i kesilgan kabi kishilarga haj vojib emas. Ularni boshqa odamlar haj qildirib qo‘yishlari ham vojib hisoblanmaydi, og‘ir kasal bo‘lsa, badal hajiga vasiyat qilishi ham lozim emas. Shuningdek, katta yoshli notavon kishilar, bemorlarga ham haj lozim bo‘lmaydi. Bu Imom Abu Hanifa, Abu Yusuf, Imom Muhammaddan (r.h.) qilingan rivoyat. Oxirgi ikki imomdan yana mazkur uzrli kishilarga ham haj qilish vojib, degan naql bor. Agar o‘sha ojizlik davom etib tursa, ular birovlarga haj qildirsalar joiz, bordi-yu, ojizlik ketib, qudrat hosil bo‘lsa, o‘zlari qaytadan haj qilishlari vojib.

«Olamgiriya», «Fathul-Qadir».

 

20-FATVO

Yo‘lga qodir, sog‘lom odam hajga bormay yurganida to‘satdan surunkali kasal yoki falajga aylanib qolsa, xarajatini to‘lab, badal haji qildirishi lozim. Agar uzrli, notavon bemor kishilar qiyinchilikka qaramay, o‘zlari hajni ado etsalar, hajlari hisobga o‘tadi. Sog‘ayganlaridan keyin qaytadan haj qilishlari lozim emas.

«Olamgiriya», «Fathul-Qadir».

 

21-FATVO

Yurti bilan Makka shahri o‘rtasidagi uzoqlik safar masofasi (90–100 km)ga teng yoki ortiq bo‘lsa, ayol kishi uchun hajga birga borib keladigan mahram bo‘lishi shart qilingan. Mahram deb, eri yoki o‘rtalarida nikoh ravo bo‘lmaydigan erkak qarindoshlaridan biri tushuniladi. Uning qarindoshligi nasab yo emikdoshlik, yoki qudachilik jihatidan bo‘lishi mumkin. Musulmon bo‘lishi shart emas. Oqil, bolig‘, ishonchli bo‘lsa, kifoya. Nikohning farqiga bormaydigan majusiy mahramlikka yaramaydi.

 «Olamgiriya», «Xulosa», «Qozixon», «Muhit».

 

22-FATVO

Mahram bo‘lib hajga hamroh sifatida borib keluvchi kishining ovqat va yo‘l xarajatlari ayolning zimmasidadir. Ayol kishida yo‘lga qodirlik va mahram mavjud bo‘lsa, farz sanaluvchi hajga erining ruxsatisiz ham borishi joiz. Ammo nafl sanaluvchi haj safariga erining ruxsatisiz borishi joiz emas. Ayolga mahram topilmagani uchun erga tegib, uni olib ketishi vojib emas.

 «Olamgiriya», «Qozixon».

 

23-FATVO

Ayol kishiga qo‘yilgan shartlardan yana biri – iddada o‘tirganlardan bo‘lmasligidir. Iddasi eri o‘lgani yoki taloq qilingani sababli bo‘lishining farqi yo‘q. Agar haj safari asnosida eri o‘lib yoki taloq bilan idda o‘tirishga to‘g‘ri kelib qolsa, yetgan joyidagi shahardan iddasi tugaguncha chiqmasligi lozim.

«Olamgiriya», «Qozixon».

 

24-FATVO

Hajni ado etish uchun ham uchta shart mavjud. Ular – ehrom, makon va zamon. Hajning rukn (farz)lari – Arafotda bo‘lish, «ziyorat tavofi» (Ka’ba tavofi) va ehromga niyat bilan kirish. Vojiblari – Muzdalifada turish, Safo bilan Marva orasida (yetti bor) yurish, shaytonga tosh otish, sadr (qaytish) tavofi va soch oldirish yoki qisqartirish. Sunnatlari – qudum tavofi, unda yoki farz tavofida «raml» (kerilib yurish), ikki ko‘k mil (yashil belgi) orasida shitob yurish, Minoda tunash (nahr kunlari), Minodan Arafotga quyosh chiqqandan keyin jo‘nash, Muzdalifadan Minoga tong otmasdan burun jo‘nash, Muzdalifada tunash, tosh otiladigan uchta jamarotda belgilangan tartibda tosh otish ham sunnat amallardandir.

«Olamgiriya», «Fathul-Qadir»,
«Muxtasar», «al-Bahrur-roiq».

 

25-FATVO

Hajning odoblari – hajga otlangan odam avvalo, qarzlarini ado etsin. Hajga borish xu­susida aqlli, dono kishilarga maslahat solsin. Istixora qilsa, yanada yaxshi. So‘ngra tavba-tazarru bilan niyatni xolis qilsin. Birovning omonati bo‘lsa, egasiga topshirsin. Rozi-rizolik so‘rasin. Namoz va ro‘zalarining qazosi bo‘lsa, ado etsin. Xato va kamchiliklari uchun nadomat chekib, qayta takrorlamaslikka azmu qaror qilsin. Faxrlanish, riyokorlik, maqtanishdan saqlansin. Faqat haloldan yiqqan puliga hajga borishga harakat qilsin. Shubhali yo harom yo‘l bilan topilgan mablag‘ga haj qilgani uchun gunohkor bo‘lsa-da, hajning farzi zimmasidan soqitdir, degan so‘z ham manbalarda kelgan. Hajda tijorat bilan ham shug‘ullansa, savobi kamayib qolmaydi. Lekin savdoni aralashtirmagani avlo.

«Olamgiriya», «Fathul-Qadir», «Qozixon».

 

26-FATVO

Modomiki hajda ehromli ekan, behuda, fahsh so‘zlardan, fisqu fujur ishlardan, janjalu nizolardan, ov qilishdan, xushbo‘y narsalar sepish, tirnoq olish, yuzini yopish, bosh kiyim kiyish, boshni shampun bilan yuvish, soch oldirish yoki qisqartirish, tikilgan kiyim, salla kiyish kabilardan saqlanish vojibdir. Cho‘milish, salqin joyda dam olish, beliga hamyon bog‘lash kabi ishlar joiz.

«Muxtasarul-Viqoya».

 

27-FATVO

Ota-onadan biri rozilik bermasa ham, hajga borish makruhdir. Ammo ular farzandning xizmatiga muhtoj bo‘lishmasa, hajga borishning zarari yo‘q. Ota-ona yo‘qligida bobo va momolar ularning hukmidadirlar. Shuningdek, nafaqasiga muhtoj xotini, bolalari, qarindoshlari uning hajga borishini yoqtirmasalar ham, borib-kelgunicha moddiy tomondan qiynalib qolmasliklariga aqli yetsa, hajga ravona bo‘lishi joiz. Ota soqoli chiqmagan o‘g‘lini hajga yuborishga rozi bo‘lmasligi mumkin. Ammo farz bo‘lgan hajning adosi ota itoatidan avlo. Otaga bo‘ysunish nafl bo‘lgan hajdan avlodir.

«Olamgiriya», «Muhit».

 

28-FATVO

Ka’bani tavof qilib turganida yoki Safo bilan Marva o‘rtasida yurib sa’y qilayotganida namozga iqomat (takbir) aytilib qolsa, darhol tavof va sa’yni to‘xtatib, namozga keladi. Janoza o‘qish uchun ham sa’yni to‘xtatib keladi. Janozadan keyin qolgan sa’yni davom ettiradi.

«Olamgiriya», «Fathul-Qadir».

 

29-FATVO

Safo bilan Marva o‘rtasida sa’y qilish, ya’ni, yetti bor yurib chiqish tavofdan keyin ijro etiladi. Agar oldin sa’y qilgan bo‘lsa, tavofdan keyin takrorlaydi. Safodan Marvagacha yurishi bir marta, Marvadan Safogacha yurishi ikkinchi martaga o‘tadi. Sa’yni Marvadan boshlasa, Safogacha yurib borgani bir martaga o‘tmaydi. Ehromdan chiqqach, hatto bir necha oydan so‘ng sa’y qilsa ham, bo‘ladi.

«Olamgiriya», «Muhit», «Zaxira».

 

30-FATVO

Safo bilan Marva o‘rtasida sa’y qilishda tahoratciz yoki junub holatida bo‘lsa ham, sa’yi durust hisoblanaveradi. Aslida, Ka’bada qilinmaydigan haj amallari (manosiklari) uchun tahorat shart emas. Masalan, sa’y, Arafotda, Muzdalifada turish, shaytonga tosh otish kabilar Ka’badan tashqaridagi amal bo‘lgani uchun tahoratli bo‘lish shart qilinmagan.

«Olamgiriya», «Sharhut-Tahoviy».

 

31-FATVO

Ka’ba tavofini tugatgach, Ibrohim (a.s.) maqomi oldiga kelib, ikki rakat namoz o‘qiydi. Agar u joyda odam ko‘pligidan o‘qish qiyin bo‘lsa, masjidning xohlagan yeriga borib o‘qishi mumkin. Bu ikki rakat namoz, bizning mazhabimizda, vojib. Shuning uchun uni masjidning tashqarisida bo‘lsa ham, qoldirmay o‘qish kerak. Birinchi rakatiga «Qul yo ayyuhal kofirun» surasini, ikkinchi rakatiga Ixlos surasini zam sura sifatida o‘qiydi. Namozdan so‘ng maqom ortiga kelib, hojatlarini so‘rab, Allohga iltijo qiladi.

«Olamgiriya», «Zahiriya», «Qozixon».

 

32-FATVO

Qora toshni o‘pishda ikki qo‘l kaftlarini unga qo‘yib o‘padi. O‘pishda o‘qiladigan maxsus duoni o‘qiydi. Agar toshni o‘pishda birovga ozor berib qo‘yadigan bo‘lsa, qo‘llari bilan toshni silab, qo‘llarini o‘padi. Buning ham iloji bo‘lmasa, hassaga o‘xshash kaltak uchini uzoqdan toshga tekkizib, shu joyini o‘padi. Tosh oldida izdihom katta ekanidan yaqinlashishning iloji bo‘lmasa, uzoqdan ikki qo‘lining kaftlarini tosh tomon cho‘zib, takbir, tahlil, hamd va salavot aytadi.

«Olamgiriya», «Muhit», «Fathul-Qadir».

 

33-FATVO

Makkalik hojilarning haj uchun Miyqoti Ka’baning haramidir. Umra uchun esa haramdan tashqarida ehromga kiriladi. «Tan’im» degan joy ular uchun afzaldir. Boshqa mamlakatlardan Makkaga keluvchilar xoh ibodat uchun bo‘lsin, xoh boshqa ish uchun bo‘lsin, ehromsiz kirishlari joiz emas. Agar ehromsiz kirsa, zimmasiga haj yoki umra tushadi.

«Olamgiriya», «Muhit», «Hidoya».

 

34-FATVO

Ehromga kirish niyati bilan «talbiya» («Labbaykallohumma labbayk...») aytishi kerak. «Talbiya» o‘rniga tasbeh, hamd, tahlil, tamjid kabi kalimalarni o‘qisa, joiz. «Talbiya»ni arabchasiga yaxshi aytolmasa ham, o‘taveradi. Agar boshqa tilda aytsa ham, joiz. Lekin arabchasi afzal. Niyat, ehrom va talbiya birga bo‘lishi shart.

«Olamgiriya», «Muhit», «Qozixon».

 

35-FATVO

Miyqotdan uzoqroq boshqa joydan o‘tishga to‘g‘ri kelib qolsa, uning qarshisidagi yerdan boshlab ehromga kirish joizdir. Dengiz orqali Makkaga boruvchi hojilar ham Miyqot barobariga kelganlarida ehromga kirishlari lozim. Agar ikki Miyqot oralig‘idan o‘tishga to‘g‘ri kelsa, Makkadan uzoqrog‘i barobariga kelganda ehromga kirgani avlodir.

«Olamgiriya», «Muhit», «as-Sirojul-vahhoj».

 

36-FATVO

Miyqotlardan faqat ehrom bilan o‘tiladi. Miyqotga yaqinlashmasdan oldin ehromga kirish joiz. Faqat taqiqlangan ishlarni qilmaslik shart bo‘ladi. Agar bu qo‘lidan kelmaydigan bo‘lsa, Miyqotga yaqinlashganda ehromga kirgani avlo.

«Olamgiriya», «Javhara».

 

 

 

 

RO'ZA
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Makkada toshkentlik shayxdan izlagan kitobimni topdim

7.01.2025   104   8 min.
Makkada toshkentlik shayxdan izlagan kitobimni topdim

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Shayx Abu G‘uddaning birgina kitobni uzoq izlab, nihoyat, Makkai mukarrammada Toshkentlik shayxdan topganlari xususida ajib hikoya

Shayx rahmatullohi alayh «Sahifalar» kitobida o‘zlarining hayotlaridan bir lavhani quyidagicha zikr etadilar: «Ba’zan biron kitobga yetishadigan bo‘lsam, Alloh taolo uchun falon-falon rakat namoz o‘qiyman deb nazr qilar edim. Bir kitobni qo‘lga kiritaman deb, qiziq voqeani boshimdan kechirganman. Uni shu o‘rinda keltirishni maqsadga muvofiq deb bildim:

«Qohiradagi al-Azhar universitetining shariat fakultetida o‘qib yurgan paytlarimda doimo shayximiz, alloma imom Muhammad Zohid Kavsariy rahimahullohning huzurlarida bo‘lardim. U zot alloma Shayx Aliy Qorining «Fathu bobil inoya bisharhi kitobin niqoya» kitobini olishni tavsiya qildilar. Foydali, nodir, durdona kitoblarni qo‘lga kiritishga ishqiboz ekanimligimni bilganliklari sabab, o‘sha kitobni topishga bir necha bor jiddiy tarzda qiziqtirgan edilar.

U kitob Hindistonda chop etilgan bo‘lsa kerak, deb yurardim. Qohirada olti yil yashagan bo‘lsam, to o‘qishni tugatgunimcha o‘sha kitobni izlab yurdim.

Topilishi mumkin deb faraz qilgan barcha kutubxonalarimdan so‘rab-surishtirdim, lekin u haqida biror ma’lumotga ega bo‘la olmadim. O‘z yurtimga qaytganimda ham Halabning qaysi shahrini ziyorat qilmay yoki qaysi kutubxonasiga kirmay, o‘sha kitobni izlashda davom etardim.

Men kitob Hindistonda chop etilgan deb o‘ylaganim va u hanafiy fiqhi borasida yozilgani bois, shoyad maqsadimga erishsam deb, kitobfurushlardan Hindistonda chop etilgan hanafiy mazhabiga oid barcha fiqhiy kitoblar haqida surishtirar edim. Lekin ular bu kitobning hatto nomini ham bilishmas edi. Damashqdagi qadimgi durdona kitoblardan xabardor bo‘lgan eski kitobfurushlar bor edi. Ularda juda ko‘plab qadimgi va qimmatbaho kitoblar bo‘lsa-da, ularni sotish masalasida juda ham qattiq turishar va anchagina qimmat narx belgilashardi.

Ular Sayyid Izzat Qusaybotiy va uning otasi, shuningdek, Shayx Hamdiy Safarjaloniy va Sayyid Ahmad Ubaydlar edi. Bir kuni Sayyid Izzat Qusaybotiydan Hindistonda chop etilgan «Fathul bobil inoya...» kitobi haqida so‘rasam, ul zot kitob unda borligini aytdi va Imom Ayniyning 1293 hijriy yilda Hindistonda chop etilgan juda katta – olti mujalladdan iborat «Al- Binoya bi sharhi Hidoya» kitobini olib chiqdi. Ushbu kitob ham men izlab yurgan qimmatbaho, nodir kitoblardan edi, ammo men u zotdan so‘ragan kitob emasdi.

Shuning uchun bu kitobni uncha qimmat bo‘lmagan narxda sotib oldim. Keyin men Shayx Hamdiy Safarjaloniy rahimahullohdan qidirib yurgan kitobim haqida so‘radim. Bilsam, kitob Rossiyada, Qozonda chop etilgan ekan. Aytishlaricha, kitob qizil gugurtdan ham nodirroq ekan. U kishi umri davomida qancha-qancha kitoblar bilan shug‘ullangan bo‘lsa-da, o‘sha kitobdan faqat bir nusxasi qo‘liga tushgani va uni alloma Imom Kavsariyga aql bovar qilmaydigan darajada qimmat narxga sotib yuborganini aytdi.

Kitob chop etilgan joyni aniq bilib olgan bo‘lsamda, unga yetishishga bo‘lgan umidim susaydi. Alloh taolo meni 1376/1957 yilda birinchi marotaba Baytullohni haj qilishga muvaffaq qilganida Makkai mukarramaga kirib, kitob bosilgan o‘lkalardan Allohning muborak shahriga ko‘chib kelgan kishilardan birontasi o‘zi bilan o‘sha kitobni olib kelgandir, degan umidda Makkadagi kutubxonalardan kitobni surishtira boshladim, lekin topa olmadim. Alloh taoloning inoyati bilan Makkai mukarramadagi bozorlardan birida odamlardan chekkaroqdagi bir eski kitobfurushning oldiga borib qoldim.

U zot shayx Mustafo ibn Muhammad Shinqitiy hafizahulloh ekan. U zotdan bir necha kitoblar sotib oldim. So‘ng noumid bo‘lgan holda haligi kitob haqida so‘rasam, bir haftacha oldin menda bor edi, deb qoldi. Kitobni buxorolik olimlardan birining merosidan sotib olgan ekan. Bir necha kun oldin uni asli buxorolik Toshkent ulamolaridan biriga qimmat narxga sotib yuborgan ekan. Ishonqiramay turgan edim u o‘sha kitobni menga sifatlay boshladi. Haqiqatdan ham o‘sha men anchadan beri izlab yurgan kitob edi. Shundan keyin kitobni sotib olgan toshkentlik olim kimligini so‘radim.

U zot o‘ylab turib shayx Inoyatulloh Toshkandiyning nomini aytdi. Undan o‘sha shayxning yashaydigan, ishlaydigan manzilini, uni qanday topish mumkinligini so‘radim. U bu haqda bilmasligini aytdi. Yana u kishi haqida kimdan so‘rab-surishtirishim mumkinligi haqida so‘ragan edim, buni ham bilmasligini aytdi. Shundan so‘ng o‘sha kitobni qo‘lga kiritish yoki uni sotib olgan kishi bilan uchrashishdan yanada umidim uzildi. Shunday bo‘lsa-da, Masjidul Haram yoki Makka bozorlarida uchratgan barcha buxorolik kishilardan shayx Inoyatulloh haqida surishtirib yuraverdim. Buxoroliklar bor deb aytilgan hech qaysi madrasa yoki karvonsaroy qolmadi, hammasidan o‘sha shayxni surishtirib chiqdim. Hatto Makka tashqarisidagi mahallalargacha bordim. Chunki ayrimlar u yerda ham buxoroliklar bor deyishgandi.

Lekin izlayotgan odamim bilan uchrashish qayoqda deysiz? Axir Makkai mukarramada Inoyatulloh ismli qanchadan-qancha buxoroliklar bordir. To‘xtovsiz so‘rab-surishtirishlar meni shayx Abdulqodir Toshkandiy Buxoriy Saotiyning huzuriga olib bordi. U zot Makka atrofidagi Jarval mahallasida istiqomat qilar ekan. U zotdan shayx Toshkandiy haqida so‘ragan edim, shayxni tanidi va menga uning asl ismini aytdi. Ismi shayx Mir Inoyat Toshkandiy ekan. Lekin u ham shayxning manzilini u bilan uchrashish mumkin bo‘lgan joylarni bilmas ekan.

Yana «Fathul bobil inoya...» kitobini olgan o‘sha shayx bilan uchrashishdan noumid bo‘lib qoldim. Oradan bir oz vaqt o‘tdi. Bir kuni Ka’bai muazzamani tavof qilib Alloh taolodan meni o‘sha insonga yo‘liqtirishini va o‘sha kitobni qo‘lga kiritishga muyassar etishini so‘radim. Ushbu duo va nolani bi necha bor takrorlayverdim. Oradan bir haftacha vaqt o‘tdi. Bu muddat ichida kitob va uning egasini qidiraverib, fikru hayolim parishon bo‘lib qolgan edi. Bu Allohga ayon.

Bir kuni (masjid kengayishidan oldin) Masjidul Haram eshiklaridan biri- «Bobu ziyoda»ning oldidagi bozorda aylanib yursam, Abu Arab degan eski damashqlik tijoratchi meni ko‘rib, ko‘rinishim va kiyimlarimdan shomlikka o‘xshatib oldiga chaqirdi. Shom o‘lkasi va Shom aholisi haqida so‘radi. Kitobga bo‘lgan ishtiyoqim kuchliligidan u kishidan birinchi bo‘lib haligi buxorolik shayx haqida so‘radim. U oldidagi do‘konda o‘sha shayxning kuyovi savdo qilishini, shayxni hammadan ko‘ra u yaxshi bo‘lishini aytdi. Bu gaplarni eshitib, shu qadar xursand bo‘ldimki, quloqlarimga ishonmay qoldim.

Darhol kuyovining oldiga borib, shayx haqida so‘radim. Savdogar hayron bo‘lib, «Nima uchun u kishi haqida so‘rab-surishtirib, u zot bilan uchrashishga harakat qilyapsiz?» – deb so‘radi. Men: «Bir haftadan beri Makka bo‘ylab u kishini tinmay izlayman, Xudo xayringizni bersin, uning qayerdaligini menga ayting», - dedim. U shayx Misfala mahallasida Saqif qahvaxonasida aytib, manzilini aniq tushuntirib berdi.

Shundan so‘ng men tunu kun u yerga qatnab, oxiri u kishi bilan uchrashishga muvaffaq bo‘ldim. U zot kitobni menga o‘zlari istagan narxda arzonga sotdilar. O‘sha kun umrimda eng xursand bo‘lgan onlarimdan biri edi. Darhaqiqat, Alloh taolo menga o‘sha kitobni birinchi juzini tahqiq qilib, nashr qilishni nasib etdi. Alloh taolodan o‘z fazli va karami ila kitobning qolgan qismlarini ham nashr qilishga muvaffaq bo‘lishini so‘rab qolaman!».


Shayx Abdulfattoh Abu G‘udda rahmatullohi alayhning
«Sahifalar» kitobidan. 

Maqolalar