Ma’naviy yangilanish yo‘lidan dadil odimlab borayotgan yurtimizda muqaddas dinimizga alohida e’tibor berila boshlandi. Jumladan, islom bilim yurtlari faoliyati tubdan yaxshilandi. Buning zamirida islom dinini asl holatida o‘rganishga bo‘lgan ehtiyojni qondirish, diyorimiz allomalarining dinimizga oid boy ma’naviy me’rosini tadqiq etib, ularni xalqimizga sodda va ravon uslubda yetkazish, zamon talablari darajasidagi malakali diniy mutaxassislarni tayyorlash maqsad qilib qo‘yilgan.
Alloh taologa beadad shukrlar bo‘lsinki, jamiyatimizda ro‘y bergan ijobiy o‘zgarishlar mamlakatimiz musulmonlari hayotida ham ulkan burilishlarga sabab bo‘ldi. Respublikamiz xalqaro maydonda o‘z o‘rnini topdi. Har yili turli mamlakatlarda o‘tkaziladigan Xalqaro Qur’on musobaqalarida diyorimizda yetishib chiqayotgan qorilarimiz ham qatnashib, nufuzli o‘rinlarni egallashmoqda.
Bugun poytaxtdagi “Xoja Alambardor” jome masjidida O‘zbekiston musulmonlari idorasi tasarrufidagi Toshkent islom instituti, Islom universiteti va o‘rta maxsus islom bilim yurtlari talabalari ishtirokida “Qorilar musobaqasi” ko‘rik-tanlovining Respublika bosqichi o‘tkazildi. An’anaviy tarzda o‘tkazilayotgan bunday ko‘rik-tanlov yurtdoshlarimizning Qur’oni karimni o‘qib-o‘rganish, yodlash, tinglash hamda tajvid qoidalarini yanada puxta o‘rganishga bo‘lgan mehr-muhabbatining oshishiga sabab bo‘lmoqda.
Qur’oni karimni yodlagan iqtidorli talabalarni aniqlash, qo‘llab-quvvatlash, ulardagi noyob fazilatlarni yanada rivojlantirish maqsadida tashkil etilgan “Qorilar musobaqasi”ning Respublika bosqichi ikki yo‘nalishda o‘tkazildi. Birinchi yo‘nalish murattab qorilar, ikkinchi yo‘nalish mujavvid qorilar o‘rtasida bo‘lib o‘tdi.
Ko‘rik-tanlov natijalari quyidagicha bo‘ldi:
Murattab qori yigitlardan:
1-oliy o‘ringa Toshkent islom instituti talabasi Rahmonberdi Abdulaziz qori;
1-o‘ringa Sayyid Muhyiddin Maxdum madrasasi talabasi Abdumalikov Sirojiddin qori;
2-o‘ringa Ko‘kaldosh madrasasi talabasi Abdumalikov Nizomiddin qori;
3-o‘ringa Mir Arab madrasasi talabasi Mirboboyev Mirabbos;
Mujavvid qori yigitlardan:
1-o‘ringa Faxriddin ar-Roziy madrasasi talabasi Homidov Muhammadyusuf;
2-o‘ringa Muhammad al-Beruniy madrasasi talabasi Pirxonov Nasibilloh qori;
3-o‘ringa Mir Arab madrasasi talabasi Ahmadjonov Qodirali;
Murattab qoriya qizlardan:
1-o‘ringa Xadichai Kubro madrasasi talabasi Is'hoqjonova Muhsina;
2-o‘ringa Toshkent islom instituti talabasi Nurmatova Shohistaxon;
3-o‘ringa Jo‘ybori Kalon madrasasi talabasi Yahyoyeva Shahnoza;
Mujavvid qoriya qizlardan:
1-oliy o‘ringa Toshkent islom instituti talabasi Najmiddinova Robiya;
1-o‘ringa Xadichai Kubro madrasasi talabasi Umaraliyeva Dilnozaxon;
2-o‘ringa Jo‘ybori Kalon madrasasi talabasi O‘rinova Lutfiya;
3-o‘ringa Toshkent islom universiteti talabasi Jaloliddinova Mahfuza munosib deb topildi.
Ko‘rik-tanlov g‘oliblari O‘zbekiston musulmonlari idorasi hamda homiylar tomonidan tashkil etilgan diplom va qimmatbaho sovg‘alar bilan taqdirlandilar.
Ta’lim va kadrlar tayyorlash bo‘limi
Hazrat Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Qur’oni karimning sharhlovchisi sifatida hukm chiqarish vakolatiga ega edilar. Shunga binoan hadis hukm chiqarish bo‘yicha ikki asosiy sohani qamrab oladi.
Birinchi soha: Qur’oni karimda zikr etilgan hukmlarni yoritib berish.
Ikkinchi soha: Qur’oni karimda ko‘rsatilmagan masalalarni hukm shaklida belgilash.
Birinchi sohada hadis Qur’oni karim oyatlarini tafsir qiladi. Umumiy ma’noga ega bo‘lganini xoslashtiradi, ya’ni unga xususiy ma’no beradi, mutloq, ya’ni, qayd va shartsiz oyatlarni qaydlaydi.
Shu o‘rinda ba’zi bir misollar keltirib o‘tamiz. Qur’oni karimda “Namoz o‘qinglar” deb amr qilingan. Lekin namozlarning soni, sifati, rak’atlarining soni Payg‘ambarimiz alayxissalom tomonidan belgilangan va amalda ko‘rsatib berilgan. Bu esa mujmal iborani izohlash misoli.
Umumiy mazmunni xos qilish uchun misol. Qur’oni karimda meros tizimi umumiy ma’noda kelgan. Ya’ni meros qoldirish va meros olish huquqi berilgan. Lekin Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam meros olish uchun din birligi, qotil bo‘lmaslik va qul bo‘lmaslikni shart qilib qo‘yib uni xoslashtirganlar. Masalan, o‘z otasini o‘ldirgan yoki nohaq yo‘l bilan uning o‘limiga sabab bo‘lgan farzand otasidan meros olish xuquqidan mahrum bo‘ladi.
Ikkinchi soha bo‘yicha hadisga tegishli masalalar. Zarurat chog‘ida Qur’oni karimda aytilmagan biron bir yangi hukmni hadis hukm qilib belgilab beradi. Bu o‘rinda ayrim hukmlar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamdan maxfiy vahiy yoki ilhom orqali sodir bo‘lgan va ba’zilari u zotning ijtihodlari va shaxsiy fikrlaridan kelib chiqqan. Albatta, Payg‘ambarimiz alayhissalom ijtihod qilishda ham islom ruhi va falsafasini nazarda tutar edilar.
Bu o‘rinda ko‘p misollar berish mumkin. Masalan, momoga merosdan oltidan bir hissa berish, nikoh bitimining to‘g‘ri bo‘lishi uchun guvohlar shartligi, badan a’zolari xun bahosini belgilash kabi hukmlar kiradi.
Islom shariatida hadislarning o‘rni ahamiyatli ekani ko‘rinib turibdi. Hukmlar faqatgina Qur’oni karimning o‘zidan olinmaydi. Qur’oni karimda kelgan ko‘pgina hukmlar tafsilotini bilish uchun hadislar muhim ahamiyat kasb etadi. Balki shar’iy hukmlarning bir qanchasi hadislar orqali kelib chiqqan ekan.
Oybek Hoshimov,
Hadis ilmi maktabi o‘qituvchisi.