Savol: Qazo namozlarni o‘qishdan oldin ham azon aytiladi, deb eshitgandim. Bir kunlik namozlar qazo bo‘lgan bo‘lsa, ularni ado etishda har bir namoz uchun alohida azon aytiladimi?
Javob: Qazo namozlarida ham xuddi vaqtida o‘qilayotgan namozdagi kabi azon va iqomat aytiladi. Zimmasida birdan ortiq qazo namozlari bo‘lgan odam ularni bir vaqtda o‘qimoqchi bo‘lsa, birinchi namozga azon aytadi, qolganlarini iqomat bilan o‘qiyveradi. Bu qoida yolg‘iz yoki jamoat bilan o‘qiganga barobardir. Payg‘ambarimiz (a.s.) va sahobalar Uhud g‘azotida ketma-ket to‘rt vaqt – peshin, asr, shom va xufton namozini o‘qiy olmaganlar. U paytlar hali qo‘rquv namozi haqidagi oyatlar nozil bo‘lmagandi. Keyin hazrat Bilol (r.a.) azon aytganlar va Rasululloh (s.a.v.) imomliklarida avval peshin, ke-yin asr, so‘ng shom va xufton namozlarini har biriga alohida iqomat bilan ado etishgan. Ulamolarimiz ushbu voqeadan birdan ortiq qazo namozlarini bitta azon va alohida iqomatlar bilan ado etish hukmini olishgan (“Raddul muhtor”).
Savol: O‘n besh-yigirma yillik qazo namozlarini o‘qish tartibi, vaqtlari qanday?
Javob: O‘z vaqtida o‘qilmagan namoz faqat qazosini o‘tash bilan zimmadan soqit bo‘ladi.
Ko‘p yil o‘qilmagan namozlarning qazosini o‘tashda tartib shart emas, lekin shunda ham tartibga rioya qilish (ya’ni, oldin bomdod, keyin peshin, so‘ng asrni o‘qish) mustahabdir (“Fatovoyi Hindiyya”).
Namozlar qay suratda o‘talmay qolgan bo‘lsa, qazosi shu suratda o‘taladi. Ya’ni, safarda o‘qilmay qolgan namoz hazarda ham qasr qilib o‘qiladi. Hazarda o‘talmagan namozni safarda qazosini o‘qimoqchi bo‘lgan odam to‘liq o‘taydi.
Qazo namozlarni kunning istalgan paytida o‘tasa bo‘ladi. Uch mahal mustasno. Ular: quyosh chiqayotgan payt, kun qiyomga (tikkaga) kelganda va quyosh botayotganda. Mana shu uchta vaqtda qazo namozlarini o‘qib bo‘lmaydi (“Bahrur roiq”).
Savol: Uch-to‘rt kunlik qazo namozlarini birdaniga o‘qisa bo‘ladimi?
Javob: Makruh vaqtlardan boshqa paytda bir urinishda quvvat yetganicha uch-to‘rt kunlik qazo namozlarni o‘tash mumkin.
Savol: Ba’zi namozlarda uzunroq, ba’zi namozlarda qisqaroq qiroat qilgan yaxshi, deb eshitdim. Shu haqda kengroq ma’lumot bersangiz.
Javob: Farz namozlarning avvalgi ikki rakatida, boshqa namozlarning barcha rakatida qiroat qilish farz bo‘lib, uning eng oz miqdori bitta uzun yoki uchta qisqa oyatni o‘qishdir.
Qiroatning sunnat bo‘lgan miqdori safarda, vaqtning ziqligida, fotihadan so‘ng istalgan surani o‘qishdir. Hazarda (uyda) va bemalol vaqtlarda esa bomdod namozida Fotiha surasidan keyin ikki rakatda qirq yoki ellik oyat o‘qish sunnat. Peshin namozi (farzi)da ham shu miqdorda qiroat qilish sunnatdir (“Jomi’us sag‘ir”). Asr va xufton namozlarida qiroatning sunnat miqdori Fotiha surasidan tashqari yigirma oyatdir. Shom namozida esa Fotihadan keyin ikki rakatga ham bittadan qisqa sura o‘qish sunnat (“Muhiyt”).
Muqimlikda bomdod va peshin namozlari farzlarida uzun suralar o‘qiladi (“Viqoya”). Uzun suralar Hujurotdan Burujgacha bo‘lgan suralardir.
Asr va xufton namozlariga o‘rtacha uzunlikdagi suralar o‘qiladi. Bu turga Burujdan Bayyinagacha bo‘lgan suralar kiradi.
Shom namozida esa qisqa suralar o‘qiladi. Bayyinadan Qur’onning oxirigacha bo‘lgan suralar qisqa suralar hisoblanadi (“Viqoya”, “Muhiyt”).
Savol: Sunnat namozlaridagi qiroatlarda ham suralar tartibiga rioya qilish kerakmi?
Javob: Farz namozlarining ikkinchi rakatida birinchi rakatda o‘qigan sura yoki oyatdan yuqoridagisini o‘qish makruhdir. Ammo sunnat namozlarda makruh emas (“Muhiyt”).
Savol: Salla bilan hojatxonaga kirsa bo‘ladimi?
Javob: Salla bilan namoz o‘qilgani va u mo‘minning toji bo‘lgani uchun, u bilan nopok yerlarga, jumladan, hojatxonaga kirish makruh hisoblanadi (“Fatovoyi Hindiyya”).
1. Uch marta “Astag‘firulloh” deb, so‘ngra ushbu duoni o‘qish:
اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ وَمِنْكَ السَّلامُ تَبَارَكْتَ ذَا الْجَلالِ وَالإِكْرَام
“Allohumma antas salaam va minkas salaam. Tabaarokta yaa zal Jalaali val Ikrom”
“Yo Alloh! Sen Salomsan. Omonlik Sendandir. Ey, buyuklik va ikrom Sohibi bo‘lgan Zot, Sen ulug‘san”.
2. Oyatal – kursiyni o‘qish. Har farz namozidan so‘ng Oyatal-kursiyni o‘qib yurgan kishini jannatdan faqatgina o‘lim to‘sib turadi.
3. “Subhanalloh”, “Alhamdulillah” va “Allohu akbar”ni o‘ttiz uch martadan aytib, bir marotaba “Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu. Lahul mulku va lahul hamdu va huva a’la kulli shayin qodiyr”ni o‘qish.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim har namozdan keyin o‘ttiz uch marta (Subhanalloh) Allohga tasbeh aytsa, o‘ttiz uch marta (Alhamdulillah) Allohga hamd aytsa, o‘ttiz uch marta “Allohu akbar” desa, jami to‘qson to‘qqiz bo‘ladi. Yuzta bo‘lishi uchun – “Laa ilaaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’ala kulli shayin qodiyr” deb aytsa, gunohlari dengiz ko‘pigi kabi ko‘p bo‘lsa ham mag‘firat qilinadi» (Imom Muslim rivoyati) dedilar.
4. Quyidagi zikrni o‘qish:
لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير. اللهم لا مانع لما أعطيت ولا معطي لما منعت ولا ينفع ذا الجد منك الجد
“Laa ilaaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr. Allohumma laa maania’ lima a’toyta va laa muti’a lima mana’ta va laa”.
“Allohdan o‘zga iloh yo‘q. U Yolg‘izdir. Uning sherigi yo‘q. Mulk va maqtov Unga xosdir. U barcha narsaga qodirdir.”
Abu Ayyub Ansoriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim «Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr», deb o‘n marta aytsa, Ismoil zurriyotidan to‘rt kishini ozod qilgandek bo‘ladi”, dedilar (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim: «Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr», deb bir kunda yuz marta aytsa, o‘nta qul ozod qilgan barobarida bo‘libdi. Unga yuzta hasanot yozilib, yuzta yomonligi o‘chiriladi, kech kirgunicha shaytondan omonda bo‘ladi. Uning bu amalidan afzalroq ishni hech kim qila olmaydi. Faqat shu kalimalarni ko‘proq aytgan kishi o‘zib ketishi mumkin”, dedilar.
5. Quyidagi zikrni o‘qish:
لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير لا حول ولا قوة إلا بالله، لا إله إلا الله ولا نعبد إلا إياه له النعمة وله الفضل وله الثناء الحسن ولا إله إلا الله مخلصين له الدين ولو كره الكافرون
“Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu lahul mulku va lahul hamdu va huva a’la kulli shayin qodiyr. Laa havla va laa quvvata illa billah. Laa ilaha illallohu va laa na’budu illa iyyahu lahun nimatu va lahul fazlu va lahus sanaul husna. Va laa ilaha illallohu muxlisiyna lahud diyn va lav karihal kaafiriyn”
6. Ushbu duoni o‘qish:
اللهم أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك
“Allohumma a’inniy ’alaa zikrika va shukrika va husni ’ibaadatik”
“Allohim! O‘zingni zikr qilish, shukr qilish va Senga chiroyli ibodat qilishimda madad ber”.
Muoz ibn Jabal roziyallohu anhu aytadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qo‘limdan tutib, “Ey Muoz, Allohga qasamki, men seni yaxshi ko‘raman”, dedilar. “Ota-onam sizga fido bo‘lsin! Allohga qasamki, men ham sizni yaxshi ko‘raman”, dedim. U zot alayhissalom: “Ey Muoz, har (farz) namozdan so‘ng: “Allohumma, a’inniy ’alaa zikrika va shukrika va husni ’ibaadatik” deb aytgin”, dedilar (Imom Abu Dovud rivoyati).
Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam namozdan keyin bunday duo qilar edilar:
“Allohumma, inniy a’uuzu bika minal jubni val buxl va a’uuzu bika min fitnatid dunya va a’uzu bika min fitnatil qobr”
“Allohim, qo‘rqoqlikdan, baxillikdan panoh so‘rayman. Dunyo fitnasidan panoh so‘rayman. Qabr fitnasi (qabrda ikki farishtaning savollariga javob bera olmay qiynalish)dan panoh so‘rayman” (Imom Buxoriy rivoyati).
7. Ixlos, Falaq va Nas suralarini o‘qish: Bomdod va Shom namozlaridan so‘ng uch martadan o‘qiladi.
8. Quyidagi zikrni Bomdod va Shom namozlaridan so‘ng o‘n martadan o‘qish:
لا إله إلا الله وحده لا شريك له له الملك وله الحمد يحيي ويميت وهو على كل شيء قدير
“Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu yuhyii va yumiytu va huva a’laa kulli shayin qodiyr”.
“Allohdan o‘zga iloh yo‘q. U Yolg‘izdir. Uning sherigi yo‘q. Mulk va maqtov Unga xosdir. U barcha narsaga qodirdir”.
9. Tasbehlarni o‘ng qo‘l bilan sanash. O‘ng qo‘l bilan sanash afzaldir.
10. Mazkur zikrlarni namoz o‘qigan joyda qilish.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Har bir tasbeh (Subhanalloh) sadaqadir[1]. Har bir takbir (Allohu akbar) sadaqadir. Har bir tahmid (Alhamdulillah) sadaqadir. Har bir tahlil (Laa ilaha illalloh) sadaqadir”, deganlar (Imom Muslim rivoyati).
Abu Hurayra roziyallohu anhu ko‘chat o‘tkazayotganlarida yonlaridan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘tib qoldilar va aytdilar: “Ey Abu Hurayra, seni sening uchun bundan-da yaxshi narsaga dalolat qilaymi?”.
U kishi: “Ha, ayting, yo Rasululloh”, dedilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Subhanalloh, Allohu akbar, Alhamdulillah, Laa ilaha illalloh degin, har biriga sening uchun jannatda bir daraxt o‘tkaziladi”, dedilar (Imom Ibn Moja rivoyati).
Ushbu zikrlar namozda bo‘lgan nuqson, kamchiliklarning o‘rnini to‘ldiradi.