Haj Islom arkonlaridan biridir. Qodir bo‘lgan kishilarga bu ibodatni umri davomida bir marta ado etish farzdir. Uning farzligiga dalil bu oyati karimadir:
وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا
“Yo‘lga qodir bo‘lgan odamlar zimmasida Alloh uchun Baytni haj qilish (farzi) bordir” (Oli Imron surasi 97-oyat).
“Haj” so‘zi, lug‘atda qasd qilish ma’nosini anglatadi. Ulamolar ta’rifida esa, maxsus vaqtda, maxsus makonda, niyat bilan maxsus ibodatlarni ado etishga “haj” deyiladi.
Maxsus vaqt deyilganida, zulhijja oyining to‘qqizinchi kuni Arafotda turish, Nahr (qurbonlik qilinadigan kun)ning tongidan boshlab Baytullohni tavof qilish tushuniladi. Maxsus makon deyilganida, Ka’ba va Arafot anglanadi. Maxsus ibodatlar deyilganida esa, haj va uning arkonlarini bajarish niyatida ehromga kirish anglanadi.
Bu ibodat, ko‘pchilik ulamolar fikricha, hijriy to‘qqizinchi yilning oxirida farz qilingan. Har yili zulhijja oyida butun yer yuzidagi qodir bo‘lgan musulmonlar bu joyga ham moliyaviy, ham jismoniy, ruhoniy amal hisoblanuvchi shu ibodatni ado etish uchun to‘planadilar.
Namoz, ro‘za va zakotning farzligini inkor qilgan kishi dindan chiqqanidek, bu hajning farzligini inkor qilish ham dindan chiqishga olib keladi.
Haj amali o‘zining ehtiyoji va qaramog‘idagilarning nafaqasidan tashqari oshiqcha – Baytullohga borib kelishga yetarli mablag‘i bor har bir aqli raso, bolig‘ (balog‘atga yetgan), ozod, sog‘lom musulmonga (ayollar iddada bo‘lmasligi va ularga mahram-yo‘ldosh ham bo‘lishi lozim) yo‘llar xatarsiz bo‘lsa, haj ibodatini keyingi yilga qoldirmay, ado etish farzdir. Bunday sharoitlarda kechiktirsa, gunohkor bo‘ladi. Haj ibodati umrda bir marta ado etiladigan farz amaldir. Undan ortig‘i nafl hisoblanadi.
Haj ibodati davomida gunoh qilmagan, fahsh so‘zlar aytmagan hoji, onadan yangi tug‘ilgandek gunohlaridan pok bo‘ladi. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday deganlar:
من حج البيت ولم يرفث ولم يفسق خرج من ذنوبه كيوم ولدته أمه
«Kim Baytullohni haj qilsa, (unda) axloqsiz so‘zlarni gapirmasa va fisq-fujur ishlarni qilmasa, xuddi onasi uni tuqqan kundagi kabi (barcha) gunohlardan poklanib qaytadi» (Imom Buxoriy va Muslim rivoyati).
Buning uchun hoji quyidagilarga amal qilishi zarur:
– eng avvalo, xolis niyat qilishi. Zero, hadisi sharifda aytilganidek, amallar natijasi niyatga bog‘liqdir. Har bir kishi niyatiga yarasha savob oladi.
– hajning arkon va amallarini to‘la-to‘kis bajarishi;
– musulmon uchun eng muhim ishlardan yana biri topgan va to‘plagan mablag‘ining halol, pok bo‘lishidir. Bu uning barcha yaxshi amallari, jumladan, haj ibodati ham maqbul bo‘lish shartlaridan sanaladi. Zotan, Alloh taolo pokdir. Faqat pokiza amalnigina qabul qiladi;
– agar zimmasida qarzi bo‘lsa, ularni uzishi. Zero, bandaning boshqa kishi zimmasidagi haqini o‘sha odam kechmagunicha Alloh taolo kechmaydi;
– olgan omonatini qaytarishi;
– o‘zidan ranjiganlar ko‘nglini olishi;
– qaytib kelgunicha qaramog‘idagilarga yetadigan nafaqani hozirlashi;
– haj yo‘liga tushgan mo‘min o‘tgan gunohlariga chin dildan tavba qilishi, o‘zini go‘yo dunyodan oxiratga safar qilayotgandek his etishi;
– solih amallarni ko‘paytirishi;
– Alloh taoloning roziligidan boshqa o‘y-xayollarni qalbidan chiqarishi;
– muborak haj safarida yo‘ldoshlari bilan go‘zal munosabatda bo‘lishi. Ular bilan tortishmasligi, e’tirozlariga sabab bo‘ladigan ishlarni qilmasligi, ularga ozor yetkazmasligi va ulardan yetgan aziyatlarga sabr qilishi;
– safar davomida gunohdan, behuda ishlardan va buzuq so‘zlardan yiroq bo‘lishi va qolgan hayotida ham bunga doimo qat’iy amal qilishi;
– ehromda bo‘lganida birinchi Aqobada tosh otgunicha har namozdan so‘ng, tepalik va pastlik yerga chiqib tushayotganida, hojilar guruhiga yo‘liqqanda talbiya (“Labbaykallohumma labbayk, labbayka la sharika laka labbayk, innal hamda van-ne’mata laka, valmulka la sharika lak” – labbay, Parvardigorim labbay. Labbay Sening sheriging yo‘q, labbay. Albatta, hamd va ne’mat Seniki, mulkingda sheriging yo‘qdir) aytishi;
– Haram hurmatiga rioya etishi;
– Haramdagi giyohlarni yulmasligi, daraxt shoxlarini sindirmasligi, hayvonlarni ovlamasligi va o‘ldirmasligi;
– zamzam suvidan to‘yib-to‘yib ichishi. Zotan, zamzam suvidan to‘yib ichish nifoqdan qutulishdir. Janob Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): «Zamzam suvi va do‘zax o‘ti kishining ichida jam bo‘lmaydi», deb marhamat qilganlar. Bu zamzam suvi haqidagi bashoratlardandir;
– boshi va tanasi ustidan zamzam suvini quyishi.
– Madinai munavvarani ham Makkai mukarrama kabi e’zozlashi;
– Rasululloh (sollalllohu alayhi va sallam)ning qabrlarini ziyorat etishni g‘animat bilishi. Zero, bu ishi Rasululloh (sollalllohu alayhi va sallam)ni tirik chog‘larida ziyorat qilish bilan barobardir. Zotan, u zoti bobarakotni ziyorat qilish shafoatlariga yetishuvga sabab bo‘ladi.
Alloh taolo barchamizga bu ulug‘ ibodatni to‘la-to‘kis ado etishni va uning fayzu barakotlariga erishishni nasib aylasin. Omin!
Tolibjon QODIROV
tayyorladi.
Alloh taolo bizga bir sadaqamizni yetti yuz barobar ko‘paytirib berishini va’da qildi. Shunday ekan, nega endi muhtojlarga ehson qilishga ikkilanamiz?!
Rivoyatlarda kelishicha, Muhallabiy degan bir vazir o‘tgan bo‘lib, avvalboshda kambag‘al bo‘lgan ekan. Dunyo matohlaridan biror narsasi bo‘lmagan ham ekan. Shu holida u safar qiladi. Borgan joyida ham yeyishga biror narsa topa olmaydi. Go‘sht yeyishni qattiq ishtaha qilsa-da, go‘shtga yetgulik pul topa olmaydi va:
Ayo, xarid qilsam o‘lim sotilurmu,
Bul maiyshat xayrsiz bo‘ldi manga,
Vooh, bu hayotdin o‘lim totli bo‘lurmu,
Bu xushsiz hayotdin kelib mani xalos etsa…
U kishining hamsafari bo‘lib, ismi Abu Abdulloh So‘fiy edi. U baytni eshitib, bir dirhamga go‘sht sotib olib, pishirib Muhallabiyning qo‘liga tutqazadi. Keyin esa ular o‘z yo‘nalishlari bo‘yicha ajralib ketishadi.
Kunlar o‘tib Muhallabiy Bag‘dodda vazir darajasiga ko‘tariladi. Bu yoqda Abu Abdulloh So‘fiyning sharoiti og‘irlashib, qiynalib qoladi. U vazirning huzuriga boradi va bir parcha qog‘oz berib, uni soqchidan kirgizib yuboradi. Qog‘ozda quyidagilar yozilgan edi:
Ayo vaziringga yetkaz, unga jonimni fido ayladim,
Yigit hech zamon gapin yoddan chiqarmas.
Yodingdamu yo‘qchilikdan qiynalib aytgan gaping,
“Ayo, xarid qilsam o‘lim sotilurmu” deganing…
Vazir Muhallabiy xatni o‘qigach, o‘tgan kunlari yodiga tushib, go‘sht yegisi kelganida go‘sht olib pishirib bergan hamsafarini eslaydi. Ko‘zlari yoshga to‘lib, Allohning ne’matlari ichida yayrab yashayotganini, qanday qilib bu martabalarga erishib, xalifaning vaziri bo‘lib qolgani haqida tafakkur qiladi. Keyin esa: “Bu xatni yozgan kishiga yetti yuz dirham berib yuboringlar”, deb buyuradi va xat ostiga javob tariqasida mana bu oyatni yozib qo‘yadi:
«Alloh yo‘lida mollarini ehson qiluvchi kishilarning (savobining) misoli xuddi har bir boshog‘ida yuztadan doni bo‘lgan yettita boshoqni undirib chiqargan bir dona donga o‘xshaydi...»[1] (ya’ni, qilingan bir yaxshilik yetti yuz barobar bo‘lib qaytishiga ishora qilinmoqda).
Bu orqali vazir hamsafariga “Menga bir dirham evaziga olib bergan go‘shting haqqini Alloh taolo yetmish barobar ko‘paytirib berdi”, demoqchi edi.
Shoir aytadi:
Yaxshilik o‘gurganning mukofoti yo‘qolmagay hech,
Xoliqu xalq orasindagi sunnat zoil o‘lmagay hech.
Hech bir kishidan minnatdorchilik kutmang!
Hakimlardan biri aytadi: “Kim qilgan yaxshiligi uchun minnatdorchilik, rahmat kutsa, shubhasiz, u oxirat savobini dunyoda olishga shoshilibdi”.
Yaxshilik qilish maqtovga arzirli xarajatdir
Amr ibn Os roziyallohu anhu aytadi: “Har narsada isrof bor, illoki husni xulqni qo‘lga kiritishda, yaxshilik qilishda, odamgarchilikni yuzaga chiqarishda isrof yo‘q”.
Bir hakim zotning gapini doimo yodingizda tuting: “Yaxshilik qiluvchi kishi hech chohga tushmaydi. Mabodo tushgan taqdirda ham, bir tirgak topadi”.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Baqara surasi, 261-oyat.