Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Xudoning o‘lgani va Uning qayta tirilmasligi haqidagi Fridrix Nitsshening solgan jari kimlargadir juda ham yoqib tushdi. Bu jarchi kim ekani, uning shaxsiyati, ruhiy xasta ekani va boshqa olmillar bilan hech kim qiziqmadi. O‘sha vaqtdagi oqim shunday edi. Uzoq yillar davomida o‘zlariga zulm o‘tkazib kelgan cherkovga qarshi har bir so‘z ko‘pchilikka ayni haqiqat bo‘lib ko‘rinar edi. Xudoning o‘lganiga ishonch hosil qilganlaridan keyin xudosizlik mafkurasini joriy qilishni boshladilar. Mazkur mafkura Din Xalverzonning ta’biri bilan aytgandan quyidagi ko‘rinishni oldi:

Xudoni inkor qilish

Xudosizlikning fundamental (tamal) qoidasi barcha g‘ayritabiiy narsalarni, shu jumladan, Xudoni ham inkor qilishdir. Ular uchun faqat moddiyat mavjud.

Xudosizlarlarning fikricha, Xudoga ishonish insonning o‘z fikr-xayollari va istak-xohishlarining intiqosidir. Xudo insonning o‘z shaklu shamoiliga ko‘ra yaratmagan, aksincha, inson Xudoni o‘z shaklu shamoyiliga ko‘ra yaratib olgan (Injilda «o‘z suratidek qilib» deyilgan).

Mo‘jizalarni inkor qilish

Xudoning borligi haqidagi fikrni inkor qilgandan keyin mo‘jizalar – ilohiy aralashuv mahsuli – yuz berishi mumkin emas, degan xulosa chiqarish mantiqqa muvofiq bo‘ladi. Xudosizlarning fikricha, Injilda bayon qilingan mo‘jizalar uning mualliflari muayyan diniy maqsadlardan kelib chiqqan holda to‘qib chiqargan uydirmalardir.

Evolyutsiya

Xudosizlarning ta’kidlashicha, koinotning borligi va uning murakkabligini evolyutsiya nazariyasi ilgari surgan tamoyillardan kelib chiqqan holda to‘liq izohlash mumkin. Shaxsiyat va ong (aql) ham evolyutsion jarayonning mahsuli bo‘lib, ularni kimyoviy va biologik elementlarning o‘zaro ta’sirlashuvi nuqtayi nazaridan qoniqarli darajada izohlash mumkin. Shunday qilib, hech qanday «mashinaning ruhi» yo‘q.

Inson

Xudosizlar dinga ahloqiy taqiqlar majmuasi va real voqelikdan qochish usuli deb qaraydilar. Din omi odamlarni qo‘rquvdan xalos qiladi, xolos. Xudosizlarning fikricha, insoniyat hayot uchun kurashish va qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun din tushovlaridan qutulib, muammolarga tik qarashi va yechimni o‘zidan, aql va ilm-fandan izlamog‘i darkor.

Ilm-fan

Xudosizlar ilmiy anglash usuli haqiqat va bilim tomon olib boruvchi yagona ishonchli yo‘ldir, deb qat’iy ishonadilar. Xudosizlarning fikricha, ong va iymon, ilm-fan va din, empirik tajriba va vahiy o‘rtasida murosasiz ziddiyat, adovat, qarama-qarshilik bor bo‘lib, haqiqat va bilim tomon olib boruvchi bu ikki yo‘l bir-birini inkor qiladi.

Hamma narsa haqida

Xudosizlar insondan tashqarida ahloqning mutlaq etaloni, andozasi (masalan, muqaddas Xudo) borligini inkor qiladilar. Ularning ta’kidlashicha, insoniyat ahloqiy fe’l-atvorga rioya qilish uchun yetarli sababga ega bo‘lish uchun o‘zidan tashqaridagi mutlaq ahloq me’yorlariga muhtoj emas. Inson azaldan ezgulik, yaxshilikka moyil, bu tug‘ma mehr-oqibatni ro‘yobga chiqarish uchun diniy evrilish emas, balki ta’lim, maorif kerak.

O‘lim

Inson o‘lgach, yaxlit va ongli shakldagi mavjudlikdan to‘xtaydi. «Ikkinchi Gumanistik manifest» (1973 y.) mualliflarining yozishicha, «tana o‘lgandan keyin yashashda davom etishining hech qanday ishonchli dalolati yo‘q».

«Olam va odam, din va ilm» kitobi asosida tayyorlandi