Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Xudoning o‘lgani va Uning qayta tirilmasligi haqidagi Fridrix Nitsshening solgan jari kimlargadir juda ham yoqib tushdi. Bu jarchi kim ekani, uning shaxsiyati, ruhiy xasta ekani va boshqa olmillar bilan hech kim qiziqmadi. O‘sha vaqtdagi oqim shunday edi. Uzoq yillar davomida o‘zlariga zulm o‘tkazib kelgan cherkovga qarshi har bir so‘z ko‘pchilikka ayni haqiqat bo‘lib ko‘rinar edi. Xudoning o‘lganiga ishonch hosil qilganlaridan keyin xudosizlik mafkurasini joriy qilishni boshladilar. Mazkur mafkura Din Xalverzonning ta’biri bilan aytgandan quyidagi ko‘rinishni oldi:
Xudoni inkor qilish
Xudosizlikning fundamental (tamal) qoidasi barcha g‘ayritabiiy narsalarni, shu jumladan, Xudoni ham inkor qilishdir. Ular uchun faqat moddiyat mavjud.
Xudosizlarlarning fikricha, Xudoga ishonish insonning o‘z fikr-xayollari va istak-xohishlarining intiqosidir. Xudo insonning o‘z shaklu shamoiliga ko‘ra yaratmagan, aksincha, inson Xudoni o‘z shaklu shamoyiliga ko‘ra yaratib olgan (Injilda «o‘z suratidek qilib» deyilgan).
Mo‘jizalarni inkor qilish
Xudoning borligi haqidagi fikrni inkor qilgandan keyin mo‘jizalar – ilohiy aralashuv mahsuli – yuz berishi mumkin emas, degan xulosa chiqarish mantiqqa muvofiq bo‘ladi. Xudosizlarning fikricha, Injilda bayon qilingan mo‘jizalar uning mualliflari muayyan diniy maqsadlardan kelib chiqqan holda to‘qib chiqargan uydirmalardir.
Evolyutsiya
Xudosizlarning ta’kidlashicha, koinotning borligi va uning murakkabligini evolyutsiya nazariyasi ilgari surgan tamoyillardan kelib chiqqan holda to‘liq izohlash mumkin. Shaxsiyat va ong (aql) ham evolyutsion jarayonning mahsuli bo‘lib, ularni kimyoviy va biologik elementlarning o‘zaro ta’sirlashuvi nuqtayi nazaridan qoniqarli darajada izohlash mumkin. Shunday qilib, hech qanday «mashinaning ruhi» yo‘q.
Inson
Xudosizlar dinga ahloqiy taqiqlar majmuasi va real voqelikdan qochish usuli deb qaraydilar. Din omi odamlarni qo‘rquvdan xalos qiladi, xolos. Xudosizlarning fikricha, insoniyat hayot uchun kurashish va qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun din tushovlaridan qutulib, muammolarga tik qarashi va yechimni o‘zidan, aql va ilm-fandan izlamog‘i darkor.
Ilm-fan
Xudosizlar ilmiy anglash usuli haqiqat va bilim tomon olib boruvchi yagona ishonchli yo‘ldir, deb qat’iy ishonadilar. Xudosizlarning fikricha, ong va iymon, ilm-fan va din, empirik tajriba va vahiy o‘rtasida murosasiz ziddiyat, adovat, qarama-qarshilik bor bo‘lib, haqiqat va bilim tomon olib boruvchi bu ikki yo‘l bir-birini inkor qiladi.
Hamma narsa haqida
Xudosizlar insondan tashqarida ahloqning mutlaq etaloni, andozasi (masalan, muqaddas Xudo) borligini inkor qiladilar. Ularning ta’kidlashicha, insoniyat ahloqiy fe’l-atvorga rioya qilish uchun yetarli sababga ega bo‘lish uchun o‘zidan tashqaridagi mutlaq ahloq me’yorlariga muhtoj emas. Inson azaldan ezgulik, yaxshilikka moyil, bu tug‘ma mehr-oqibatni ro‘yobga chiqarish uchun diniy evrilish emas, balki ta’lim, maorif kerak.
O‘lim
Inson o‘lgach, yaxlit va ongli shakldagi mavjudlikdan to‘xtaydi. «Ikkinchi Gumanistik manifest» (1973 y.) mualliflarining yozishicha, «tana o‘lgandan keyin yashashda davom etishining hech qanday ishonchli dalolati yo‘q».
«Olam va odam, din va ilm» kitobi asosida tayyorlandi
Avvalambor, biz bu mavzuda gap boshlar ekanmiz, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi” mavzusidagi ma’ruzasida aytgan: “Mamlakatimizda yoshlarning ma’naviy qiyofasini mustaqillik mafkurasi, uning insoniy tamoyillari asosida shakllantirishga bosh vazifa sifatida qaralayotgani bejiz emas. Yoshlar jamiyatda sodir bo‘ladigan har qanday voqeliklarga o‘zgacha, ruhiy his kechinmalar doirasida munosabat bildiradilar. Qiyinchiliklar vujudga kelganda esa ehtiroslarga beriladilar. Shuning uchun bizning oldimizda turgan muhim masala — yoshlarni to‘g‘ri yo‘lga boshlashdir” - deya ta’kidlagan ushbu nutqlariga e’tiborimizni qaratishimiz o‘rinlidir.
Demak, mafkuraviy tahdid tushunchasi nimaligi haqida bir mulohaza: mafkuraviy tahdid - ijtimoiy-siyosiy harakat, oqim yoki siyosiy kuch o‘z manfaatini ifodalovchi mafkurasini qo‘rqituv, zo‘rlik yo‘li bilan boshqalarga singdirishdir. Mafkuraviy tahdid jamiyat, davlat yoki xalq taqdiriga xavf soluvchi, oqibati fojeali oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan xatar hisoblanadi. Ha, bu kabi tahdidlarning ayrim ko‘rinishlari bugun mintaqamizdagi tinchlik va barqarorlik uchun katta xavf xatar sifatida namoyon bo‘lib turibdi.
Mafkuraviy tahdid o‘z mohiyatidan kelib chiqib, eng avvalo, inson ongiga, tafakkuri va xulq-atvoriga xavf-xatar solmoqda. Inson ongi va qalbini vayronkor va buzg‘unchi g‘oyalar bilan izdan chiqarishga harakat qilish mafkuraviy tahdidning eng asosiy belgilaridan hisoblanadi. Mafkuraviy tahdidning o‘ta xavfli jihati shundan iboratki, u, birinchi navbatda, jamiyatning ma’naviy sohasini barbod etishga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Chunki, aynan ma’naviy soha har qanday jamiyatning mavjudligini, uning yashovchanligini ta’minlaydigan asosiy o‘zagi hisoblanadi. Bugun mafkuraviy tahdidlarning turli xil usul va vositalari ishlab chiqilmoqda. Jumladan: ommaviy axborot vositalaridagi turli xildagi milliy mintalitetimizga to‘g‘ri kelmaydigan kino va multfilimlar, ko‘rsatuv va kliplar qo‘yish bilan xalqimizning ongini sekin astalik bilan buzishga qaratilgan harakatlar shular jumlasidandir.
Bugungi kunda bizlar mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashishligimizda nimalarga alohida e’tibor qaratishligimiz kerak:
Shu va shunga o‘xshagan bir qancha usullar bilan ma’naviy-ma’rifiy ishlarni keng qamrovli, izchil tartibda olib borishimiz lozim. Bu kabi ma’naviyat va ma’rifat ishlarini hayotga tatbiq etish jarayonida nafaqat ta’lim-tarbiya soha vakillari, balki, barcha boshqaruv tizimida o‘tirgan mutasaddilar ham masalaga nihoyatda yuksak mas’uliyat bilan yondashishlari lozim.
Ha, men yuqorida tarbiya qismiga aloxila to‘xtalib o‘tdim. Chunki biz kelajak avlodlarimizni bugun go‘zal tarbiya bilan tarbiyalay olsak, ertangi kunimizdan xavotir olmasak ham bo‘ladi. Agarda loqayd, poraxo‘r, ertasi bilan qiziqmaydigan, faqatgina buguni bilan yashaydigan, mustaqil fikri bo‘lmagan, o‘zgalar nima desa, ularning fikriga ko‘ra ish qilib ketaveradigan manqurt kimsalar ko‘paysa, ertamizni o‘zgalar qo‘liga berib qo‘yamiz. Biz bunga butkul qarshimiz, aslo bunga rozi bo‘lolmaymiz. Shuning uchun ham biz barchamiz bu yo‘lda birlashishimiz kerak bo‘ladi.
Rahmonqul Aliqulov,
Mir Arab oliy madrasasi o‘qituvchisi