Sayt test holatida ishlamoqda!
26 Dekabr, 2024   |   25 Jumadul soni, 1446

Toshkent shahri
Tong
06:22
Quyosh
07:48
Peshin
12:29
Asr
15:19
Shom
17:03
Xufton
18:23
Bismillah
26 Dekabr, 2024, 25 Jumadul soni, 1446

11.02.2022 y. Qur'oni karimdagi eng buyuk oyat

9.02.2022   5138   23 min.
11.02.2022 y. Qur'oni karimdagi eng buyuk oyat

 QUR_''ONI KARIMDAGI ENG BUYuK OYaT

(Oyatal kursining fazilati)

 

Hurmatli jamoa! Bugungi ma'ruzamizda Qur'oni karim oyatlari ichida eng buyugi va ulug'i deb ta'riflangan, Payg'ambarimiz alayhissalom ertayu kech o'qib yurishni tavsiya qilgan, hadisi shariflarda bir qancha fazilatlari bayon qilingan, Baqara surasining 255-oyati bo'lmish, Oyatal kursi haqida suhbatlashamiz. Barchamizga ma'lum bo'lgan Oyatal kursi quyidagichadir:

 اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ وَسِعَ كُرْسِيُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَا يَئُودُهُ حِفْظُهُمَا وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ

ya'ni: “Allohdan o'zga hech qanday iloh yo'q, faqat Uning o'zi bordir! U tirik va abadiy turuvchidir. Uni mudroq ham, uyqu ham olmaydi. Osmonlar va Yerdagi (barcha) narsalar Unikidir. (Qiyomat kuni) Uning huzurida kim ham (gunohkorlarni) Uning ruxsatisiz shafoat qila olardi?! Allohodamlarning oldilaridagi va ortlaridagi bor narsani biladi. (Odamlar) Uning ilmidan faqat (U) istagan miqdoricha o'zlashtirurlar. Uning Kursiysi osmonlar va Yerni (ham) o'z ichiga sig'dira olur. U ikkisini muhofaza etish Uni toliqtirmas. U Oliy va Buyukdir(Baqara surasi 255-oyat).

Endi ushbu “Oyatal kursi”ni qisqa tafsiri bilan tanishsak:

“Allohdan o'zga hech qanday iloh yo'q, faqat Uning o'zi bordir!” Alloh yakkayu-yagona, faqatgina Allohga  ibodat qilinadi. Ungagina iltijo qilib, hojatlar so'raladi. Allohdan boshqaga ibodat qilish esa, katta adashish va Allohga shirk keltirishdir. 

U tirik va abadiy turuvchidir. Allohning tirikligi azaliy va abadiy bo'lib, uni boshlanishi ham, tugashi ham yo'q. Alloh barcha borliqdagi narsani boshqaruvchi va yaratuvchidir. Allohning izni va yordamisiz biror-bir ko'kat o'smas, biror-bir barg to'kilmas, hech kim rizq topa olmas va biror-bir jonzot harakat qila olmas hatto nafas ham ololmaydi. Demak, Alloh taolo eru osmondagi barcha narsani boshqarib, ularni harakatga keltirib turadigan Zotdir. Ushbu “Al-Hay va Al-Qayyum” ismlarini ba'zi ulamolarimiz Ismi A'zam deb, bu ismlar bilan duo qilinsa ijobat bo'ladi deganlar. Bunga Payg'ambarlar alahissalomlarning quyidagi duolarini misol keltirganlar:

كَانَ دُعَاءُ عِيْسَى عَلَيْهِ السَّلاَمُ عِنْدَ إِحْيَاءِ الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللهِ: (يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ)،

وَلمَّاَ أَرَادَ سُلَيْمَانُ عَلَيْهِ السَّلاَمِ عَرْشَ بِلْقِيْسِ، دَعَا قَائِلاً: (يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ)،

ya'ni: “Iso alayhissalom Allohning izni bilan o'liklarni tiriltirishda “Yo Hayyu, yo Qoyyum” deb duo qilganlar. Sulaymon alayhissalom Bilqisning taxtini Allohning izni bilan oldilarida hozir bo'lishini xohlaganlarida “Yo Hayyu, yo Qoyyum” deb duo qilganlar”.

Demak, biz ham duolarimizda Alloh taoloning ushbu ikki ism-sifatini aytib, hojatlarimizni so'rashimiz ayni muddao bo'lar ekan.

Uni mudroq ham, uyqu ham olmaydi. Alloh doimo uyg'oq. Uni bir lahza ham uyqu olmaydi. “Solihlar gulshani” nomli kitobda ajoyib voqea keltirilgan: Bir kishi bir begona ayolga ko'ngil qo'ydi. O'sha ayol bir kecha o'z ehtiyoji uchun bir joyga ketgan edi, erkak uning ortidan ergashdi. Ikkisi xoli joyga borganda erkak ayolga fahsh ishni taklif qildi. Ayol unga: “Qara-chi, hamma uxlayaptimikan?” dedi. Haligi kishi ayol zinoga rozi bo'ldi deb o'ylab, tashqariga chiqdi, odamlar yashaydigan joylarni aylanib chiqdi. Hamma uxlayotganini ko'rib, xursand bo'lib, ortiga qaytdi. Kelib, ayolga hamma uxlayotganini aytdi. Ayol: “Alloh tabaroka va taolo-chi? U Zot ham uxlayaptimi?” dedi. Kishi: “Alloh taolo uxlamaydi, Uni mudroq ham tutmaydi”, dedi. Ayol: “Ha, Alloh uxlamagan va hech qachon uxlamaydi ham. Uning yaratgan maxluqotlari bizni ko'rmasa ham, Uning O'zi bizni ko'rib turadi. Mana shundan qo'rqish kerak”, dedi. Erkak bu so'zlardan larzaga tushib, ayoldan uzoqlashdi. Qilgan ishi uchun Alloh taolodan qo'rqib, astoydil tavba qildi. U vafot etgach, bir kishi uni tushida ko'rib, “Alloh taolo senga qanday muomalada bo'ldi?” deb so'radi. U: “Allohdan qo'rqib, tavba qilganim uchun gunohimni kechirdi”, dedi.

Osmonlar va Yerdagi barcha narsalar Unikidir. Osmonu erda nimaki bo'lsa, hammasining egasi Allohdir. Bu egalik umumiy bo'lib, hech narsani chetda qolirmaydi. Bu egalikni hech bir narsa chegaralay olmaydi.

(Qiyomat kuni) Uning huzurida kim ham (gunohkorlarni) Uning ruxsatisiz shafoat qila olardi?! Darhaqiqat, Alloh izn bergan zotlargina gunohkorlarni shafoat qiladi. Bu haqda Imom Qurtubiy rahmatullohi alayh bunday deganlar:

أَذِنَ اللهُ تَعَالَى لِلْأَنْبِيَاءِ وَالْأَوْلِيَاءِ وَالْعُلَمَاءِ وَالْقُرَّاءِ وَالصَّالِحِيْنَ باِلشَّفَاعَةِ لِمَنْ اِرْتَضَى لَهُمْ الشَّفَاعَةُ، فَيَشْفَعُونَ لِمَنْ أدخلوا النار

ya'ni: “Payg'ambarlar, avliyolar, ulamolar, qorilar va taqvodorlardan iborat Alloh O'zi rozi bo'lgan zotlarga shafoat qilishga ruxsat beradi. Natijada, ular do'zaxga kiruvchilarni shafoat qiladilar”.

Demak, hech kim birovni o'rtasiga tushib shafoatchilik qilishga jur'at qila olmaydi. Faqat Allohning O'zining izni bilangina, U bergan izn chegarasidagina shafoat qila oladi.

Alloh odamlarning oldilaridagi va ortlaridagi bor narsani biladi. Alloh taolo bandalarning avval qilgan, hozir qilayotgan va kejlajakda qiladigan ishlarini ham bilidi. Demak, banda har bir ishini Alloh ko'rib turganini his qilgan holatda qilishi va Qiyomat kuni har bir qilmishidan savol-javob bo'lishini his qilib turishi lozim.

(Odamlar) Uning ilmidan faqat (U) istagan miqdoricha o'zlashtirurlar. Demak, inson, ilmning cho'qqisiga chiqdim, deb jar solganda ham, Alloh izn bergan ozgina ilmga erishgan bo'ladi, xolos. Shuning uchun ham Hizr alayhissalom Muso alayhissalomga:

مَا عِلْمِي وَلاَ عِلْمُكَ مِنْ عِلْمِ اللهِ إِلاَّ  كَمَا نَقَصَ هَذَا الْعُصْفُورُ مِنَ الْبَحْرِ

ya'ni: “Men bilan seni ilming Allohning ilmini oldida xuddi dengizdan chumchuq tumshug'ida suv olgandekdir”.

Demak, qaysi sohaning ilmini egallagan bo'lishimizdan qat'iy nazar, ilmimiz qanchaligidan aslo g'ururlanmasligimiz kerak.

Uning Kursiysi osmonlar va Yerni (ham) o'z ichiga sig'dira olur. Mazkur oyati karimani bunday nom olishiga sabab “Kursiy” so'zining oyat ichida zikri kelganidir. “Kursiy”ning lug'aviy ma'nosi o'rindiq, taxt, tayanch va kursidir. Oyatdagi “Kursiy” so'zini tafsir ilmi olimlari turli xil ma'nolarda tafsir qilganlar. Hasan Basriy rahmatullohi alayh: “Kursiydan murod Arshdir”, deganlar. Ibn Kasir rahmatullohi alayh esa: “Kursiydan murod Arsh emas. Arsh kursiydan kattadir”, degan. Abdulloh ibn Abbos raziyallohu anhu: “Kursiydan murod Alloh taoloning ilmidir”, – deganlar.

Aqida ulamolari: “Biz Allohning Arshi va Kursisi borligiga iymon keltiramiz. Bu ikki narsa, odamlarning arshi-taxti va kursisiga o'xshamaydi. U ikkisining hajmi, kayfiyati va sifatini faqat Alloh taoloning O'zi biladi. Bizning esa, ularni bilishga hojatimiz yo'q. Agar hojatimiz bo'lganida, Allohning O'zi bayon qilib bergan bo'lardi”, deydilar.

U ikkisini muhofaza etish Uni toliqtirmas. Ya'ni, Alloh taolo osmonlaru erni  va ular ichidagi narsalarni saqlashdan va ularni to'xtovsiz boshqarib turishdan charchamaydi. Bu ish Unga hech qanday og'irlik qilmaydi. Bu sifat Allohning qudrati komil va cheksiz ekanligini ko'rsatadi.

U Oliy va Buyukdir. Alloh hamma narsadan yuqori va oliydir, Alloh hamma narsadan ulug'dir.

Imom Navaviy rahmatullohi alayh bu oyati karima haqida shunday deganlar:

"إِنَّمَا تَمَيَّزْتْ آيَةُ الْكُرْسِيِّ بِكَوْنِهَا أَعْظَمَ آيَةٍ لِمَا جَمَعَتْ مِنْ أُصُولِ الْأَسْمَاءِ وَالصِّفَاتِ مِنَ الْإِلاَهِيَّةِ وَالْوَحْدَانِيَّةِ وَالْحَيَاةِ وَالْعِلْمِ وَالْمُلْكِ وَالْقُدْرَةِ وَالْإِرَادَةِ، وَهَذِهِ السَّبْعَةُ أُصُولُ الْأَسْمَاءِ وَالصِّفَاتِ"

ya'ni:  “Oyatal kursini eng ulug' oyat bo'lishining sababi – u o'zida Alloh taoloning ism-sifatlarining eng asosiylarini jamlagandir. Ular, Allohning ilohligi, yakkayu yagonaligi, tirik-barhayotligi, barcha narsani bilishi, barcha narsa Uni mulki ekani, barsa narsaga qodirligi va U xohlagan narsagina bo'lishidir. Mana shu ettisi Alloh taoloning eng asosiy ism-sifatlaridir”.

Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam Qur'oni karimdagi eng buyuk oyat qaysi ekanini bildirish maqsadida sahobalar ichida katta qorilardan bo'lgan Ubay ibn Ka'b raziyallohu anhuga savol bilan murojaat qilganlar:

 يَا أَبَا الْمُنْذِرِ، أَتَدْرِي أَيُّ آيَةٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ مَعَكَ أَعْظَمُ"؟ قَالَ: قُلْتُ: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ. قَالَ: "يَا أَبَا الْمُنْذِرِ، أَتَدْرِي أَيُّ آيَةٍ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ مَعَكَ أَعْظَمُ"؟ قَالَ: قُلْتُ:{اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ}. قَالَ: فَضَرَبَ فِي صَدْرِي وَقَالَ: "وَاللَّهِ لِيَهْنِكَ الْعِلْمُ أَبَا الْمُنْذِرِ

(رواه الإمام مسلم عنْ أُبَيِّ بْنِ كَعْبٍ رضي الله عنه)

ya'ni: “Ey Abu Munzir! Allohning kitobidagi eng ulug' oyat qaysi ekanini bilasizmi?” – dedilar. “Alloh va Uning Rasuli biluvchiroq”, – dedim. U zot yana: “Ey Abu Munzir! Allohning kitobidagi eng ulug' oyat qaysi ekanini bilasizmi?” – dedilar. Men “Allohu laa ilaha illa Huval Hayyul Qayyum”, – dedim. Shunda U zot qo'llarini ko'ksimga qo'yib: “Allohga qasam, ey, Abu Munzir, senga ilm muborak bo'lsin”, – dedilar” (Imom Muslim rivoyatlari).

Bu hadisi sharifdan Qur'oni karimdagi eng ulug' oyat “Oyatal kursi” ekanini bilib olamiz.

“Oyatal kursi”ning bir qancha fazilat va foydalari mavjud bo'lib, quyida ulardan ba'zisini keltiramiz:

Abu Hurayra raziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, “Rasululloh sallallohu alayhi vasallam meni Ramazon zakotini qo'riqlashga vakil qildilar. Birov kelib to'plangan egulikdan hovuchlab ola boshladi. Uni ushlab: “Hozir seni Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning huzurlariga olib boraman”, dedim. U: “Meni qo'yib yubor, bola-chaqam bor, juda ham muhtojman”, dedi. Uni qo'yib yubordim. Tong otganda Payg'ambarimiz alayhissalom: “Hoy, Abu Hurayra! Kechagi asiring nima qildi?” – dedilar. “Ey Allohning Rasuli, juda ham muhtojligidan, bola-chaqasining ko'pligidan shikoyat qilgan edi, rahmim kelib, qo'yib yubordim”, dedim. U zot: “Senga yolg'on gapirgan bo'lib, qaytib kelsa-chi?” – dedilar. Rasululloh alayhissalomning, “qaytib kelsa-chi”, deganlaridan uning yana kelishini bildim va poylab turdim. U kelib, yana egulikdan hovuchlab ola boshladi. Uni tutib oldim va: “Seni Rasulullohning oldilariga olib boraman”, dedim. U yana: “Meni qo'yib yubor, bola-chaqam bor, juda ham muhtojman”, dedi. Rahmim kelib, uni qo'yib yubordim. Tong otganda Payg'ambarimiz alayhissalom: “Hoy, Abu Hurayra, kechagi asiring nima qildi?” – dedilar. “Ey Allohning Rasuli, juda ham muhtojligidan, bola-chaqasining ko'pligidan shikoyat qilgan edi, rahmim kelib, qo'yib yubordim”, dedim. U zot: “Senga yolg'on gapirgan bo'lib, qaytib kelsa-chi?” – dedilar. Uchinchi marta poylab turib, yana ushlab oldim va: “Endi uch marta bo'ldi, seni, albatta, Rasulullohning huzurlariga olib boraman. Har safar qaytib kelmayman, deb yana kelasan”, dedim. U: “Meni qo'yib yuborsang, Alloh senga manfaat beradigan so'zlarni o'rgatib qo'yaman”, dedi. “Ular qanday so'zlar?” – dedim. “Ko'rpangga kirib yotganingda, “Oyatal Kursiy”ni o'qisang, Alloh tarafidan seni qo'riqchi qo'rib turadigan bo'ladi. Tong otguncha senga jinu shayton yaqinlashmaydi”, dedi. Ertasiga ushbu holatni Rasululloh sallallohu alayhi vasallamga aytsam, U Zot: “O'zi yolg'onchi bo'lsa ham, senga rost gapiribdi, dedilar va: “Uch kundan beri kim bilan gaplashayotganingni bilasanmi, ey Abu Hurayra?” – dedilar. Men “Yo'q”, dedim. U Zot alayhissalom: “O'sha Shayton edi”, dedilar” (Imom Buxoriy rivoyatlari).

Demak, Oyatal kursi o'qilgan uydan jinu shaytolar qochadi va o'qiguvchini Alloh taolo O'z hifzu himoyasida saqlaydi.

Har bir farz namozdan keyin Oyatal kursini o'qish – kishini jannatga kirishiga sababdir. Bu haqda Rasulimiz alayhissalom shunday marhamat qilganlar:

 مَنْ قَرَأَ آيَةَ الْكُرْسِيِّ دُبُرَ كُلِّ صَلاَةٍ مَكْتُوبةٍ ، لَمْ يَمْنَعْهُ مِنْ دُخُولِ الْجَنَّةِ ، إلَّا الْمَوتُ

 (رواه الامام النسائي عن أبي أمامة رضي الله عنه)

ya'ni: “Kim har bir farz namozning ortidan Oyatal kursini o'qisa, uni jannatga kirishdan faqatgina o'lim to'sib turadi” (Imom Nasoiy rivoyatlari).

Namozdan keyin Oyatal kursini o'qish fazilati haqida boshqa hadisi sharifda shunday deyilgan:

 مَنْ قَرَأَ آيَةَ الْكُرْسِيِّ دُبُرَ كُلِّ صَلاَةٍ مَكْتُوبةٍ كَانَ فِي ذِمَّةِ اللهِ إِلَى الصَّلاَةِ الْأُخْرَى

(رواه الامام الطبراني عن الحسن بن علي رضي الله عنه)

ya'ni: “Kim har bir farz namozidan keyin Oyatal kursini o'qisa, keyingi namozgacha Alloh taoloning zimmasida bo'ladi” (Imom Tabaroniy rivoyatlari).

Demak, har bir farz namozidan keyin “Oyatal kursi”ni o'qishni odat qilgan kishini jannatga kirishi umid qilinadi. Shunday ekan, namozdan keyin o'qiladigan Oyatal kursi va tasbihlarga alohida e'tibor berib, Ularga doimiy amal qilib yurish katta ajrlar hosil bo'lishiga sabab bo'ladi.

Namozdan keyingi tasbehlar haqida Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam quyidagicha marhamat qilganlar: “Kim har namozdan keyin o'ttiz uch marta “Subhanalloh”, o'ttiz uch marta “Alhamdulillah”, o'ttiz uch marta “Allohu akbar”, desa bu to'qson to'qqizta bo'ladi, yuzinchisida “Laa ilaha illallohu vahdahu laa sharika lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ala kulli shayin qodir” ya'ni, “Allohdan o'zga iloh yo'q, u yakkayu yagonadir, uning sherigi yo'q, mulk unikidir, maqtov ungadir, u hamma narsaga qodirdir”, desa, garchi gunohlari dengiz ko'pigicha bo'lsa ham kechiriladi” (Imom Muslim rivoyatlari).

Namozdan keyin o'qiladigan Oyatal kursi va zikrlar Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning bizga qilgan tavsiyalari bo'lib, mustahab amaldir.

Hanafiy mazhabimiz ulamolari namozdan keyingi zikrlarni farz va sunnat o'rtasida emas, balki namozning oxirida o'qish sunnatga muvofiq bo'lishini ta'kidlaydilar. Bunga Oisha onamizdan naql qilingan quyidagi hadisni dalil qilib keltirishgan:

كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَا يَقْعُدُ إلَّا بِمِقْدَارِ مَا يَقُولُ: "اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَمِنْك السَّلَامُ

تَبَارَكْت يَا ذَا الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ" (رَوَاهُ الامام مُسْلِمٌ وَالامام التِّرْمِذِيُّ)

ya'ni: “Nabiy sallallohu alayhi vasallam (farz namozining oxirida) salom berganlaridan keyin faqat “Ey Alloh! Sen salomsan, salom sendandir, Sen muborak bo'lding, ey jalol va ikrom egasi!” deydigan miqdoricha o'tirardilar” (Imom Muslim va Imom Termiziy rivoyatlari).

Bu mavzuda Alloma ibn Obidin rahmatullohi alayh shunday deydilar:

وَأَمَّا مَا وَرَدَ مِنْ الْأَحَادِيثِ فِي الْأَذْكَارِ عَقِيبَ الصَّلَاةِ فَلَا دَلَالَةَ فِيهِ عَلَى الْإِتْيَانِ بِهَا قَبْلَ السُّنَّةِ بَلْ يُحْمَلُ عَلَى الْإِتْيَانِ بِهَا بَعْدَهَا لِأَنَّ السُّنَّةَ مِنْ لَوَاحِقِ الْفَرِيضَةِ وَتَوَابِعِهَا وَمُكَمِّلَاتِهَا فَلَمْ تَكُنْ أَجْنَبِيَّةً عَنْهَا فَمَا يُفْعَلُ بَعْدَهَا يُطْلَقُ عَلَيْهِ أَنَّهُ عَقِيبَ الْفَرِيضَة

ya'ni: “Namozdan keyingi zikrlar haqidagi hadislarda ularni sunnatdan avval qilish kerakligiga dalolat yo'q. Balki u hadislarni sunnatdan keyin zikr qilish deb tushuniladi. Chunki sunnatlar farzlarga qo'shiluvchi, ergashuvchi va ularni mukammal qiluvchidir. Sunnatlar farzlardan ayro emas. Sunnatdan keyin qilingan zikrlarni ham, farzdan keyin bajarilgan hisoblanadi” (“Raddul muhtor” kitobi).

Shuningdek, namozdan keyingi tilovati Qur'on va jamoat bo'lib duo qilishlar ham fazilatli amallardan bo'lib, dinimiz ko'rsatmalarida bu amallarga targ'iblar bordi. Sahobai kiromlar “Ey Rasululloh, qaysi duo eng qabul bo'lguvchi bo'ladi?”, deb so'rashganda, Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallam mana bunday javob berganlar:

جَوْفُ الَّيْلِ وَدُبُرُ الصَّلَوَاتِ الْمَكْتُوبَةِ

(رواه الترمذي عن ابي امامة رضي الله عنه)

ya'ni: “(Eng ijobatga yaqin duo) kechaning oxiri va farz namozlaridan keyingi duolardir” (Imom Termiziy rivoyatlari).

Shunday ekan, farzu sunnatlarni tugatgandan keyin Oyatal kursi, zikrlar, tilovati Qur'on va duo qilishlar ham Payg'ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning so'zlariyu fe'llariga mos kelib turganda, odamlardan ajralib qolib, ular sunnat namozini o'qishga turganda anchagina o'tirib qolish, natijada turli tushunmovchiliklar, ixtiloflar keltirib chiqarish ibodatning savobini ketkazib qo'yadi. Bu masalada nafsu xohishimiz bilan emas, balki sunnatga muvofiq yo'l tutsak, ayni muddao bo'lar edi.

Hulosa qilib aytganda zikru tasbehlar hech qanday xarajat talab qilmaydigan, insonga mashaqqat yuklamaydigan amallardir. Lekin ular tilga oson bo'lishiga qaramay, Qiyomat kuni amallar tarozusini to'ldirib, og'ir bosadi. Bu Alloh taoloning biz Islom ummatiga bergan katta imtiyozi va marhamatidir. Diyorimizda qadimdan ushbu go'zal Nabaviy tavsiyalarga amal qilib kelinmoqda va buning ba'zilar da'vo qilgani kabi shariatimizga zid keladigan joyi yo'q.

Alloh taolo barchamizni imon, islomda bardavom qilib, zikru tasbehlarga bo'lgan muhabbatlarimizni bunda-da ziyoda aylasin! O'qiladigan Oyatal kursi va zikru duolarimizning barakotidan Alloh taolo elu yurtimizni turli balo va ofatlardan saqlasin! Omin!

 

Juma mav'izalari
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik oiladan boshlanadi

26.12.2024   238   11 min.
Isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik oiladan boshlanadi

HIDOYAT

Isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik oiladan boshlanadi

Har qanday ishda o‘rtahollik, mo‘tadillik va me’yor hamisha ma’qullanib kelingan. Haddan oshishlik, isrofgarchilik, manmanlik va riyokorlik kabi illatlar ham aqlan, ham shar’an qoralanib, ulardan hazar qilishga buyurilgan.

Taassuflar bo‘lsinki, bugun aksariyat hollarda isrofdan saqlanishga e’tibor bermaymiz, isrofgarga aylanib qolayotganimizni sezmaymiz. Deyarli ko‘p narsa, u qimmatmi yoki arzon, ahamiyatlimi yoki ahamiyatsiz, nodirmi yoki serob, oldi-ketiga qaramay, birvarakayiga isrof qilinishini kuzatish mumkin.

Xo‘sh, isrof nima? Bugun har bir inson isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik uchun tejamkorlikni nimadan boshlashi kerak? Bu borada dinimizda nima deyilgan?

Alloh taolo isrofning yomon illat ekanligi haqida Qur’oni karimda marhamat qilgan. Jumladan, “A’rof” surasi, 31-oyat mazmunida: “...Yeb-iching va isrof qilmang. Chunki U zot isrof qiluvchilarni sevmas”, deyiladi.

Isrof dinimizda qattiq qoralangan. “Isrof” deganda keraksiz narsalarga behuda pul sarf etish, foydasiz sarf-xarajatlar va harakatlar tushuniladi. Isrofning katta-kichigi yo‘q. Nom chiqarish, obro‘ qozonish, boshqalardan ustun yoki puldor ekanini ko‘rsatish, ziyofat va marosimlarni boshqalarnikidan bir necha barobar dabdabali, serchiqim qilish ham maqtanishning yuqori ko‘rinishlaridandir. Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hadislarida ham, jumladan, bunday deyilgan: “Allohning nozu ne’matlaridan xohlagancha yeb-ichinglar, xayru ehson qilinglar, kiyinib yasaninglar, lekin isrofgarchilik va manmanlikka yo‘l qo‘ymangizlar!” (Imom Ahmad rivoyati).

OQAR DARYO BO‘LSA HAMKI, SUVNI TЕJANG

Har bir inson isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslikni o‘z oilasidan boshlashi kerak. Bu borada o‘zlari namuna bo‘lib, farzandlariga to‘g‘ri tarbiya berishi lozim. Dastlabki tejamkorlikni suvdan boshlash zarur. Alloh bandalariga bergan ne’matlaridan unumli foydalanib, isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslikka buyuradi. Biroq ko‘pchilik ertalab suv jo‘mragini to‘liq ochgan holda yuz-qo‘lni yuvishadi.

Afsuski, ayrim yurtdoshlarimiz qovun-tarvuz, ichimliklarni salqinlatish yoki mashinalarni yuvish uchun ko‘p miqdorda toza ichimlik suvini ishlatadi. Bu – isrofdir. O‘sha meva yoki ichimliklarni boshqa yo‘l bilan ham sovutish, mashina yuvayotganda bir chelakka suv olib, uvol qilmasdan yuvish mumkin-ku, axir. Alloh taolo Qur’oni karimda butun insoniyatga qarata shunday marhamat qiladi: “Sizlar o‘zlaringiz ichadigan suv haqida hech o‘ylab ko‘rdingizmi? Uni bulutlardan sizlar yog‘dirdingizmi yoki Biz yog‘dirguvchimizmi? Agar Biz xohlasak, uni sho‘r qilib qo‘ygan bo‘lar edik. Bas, shukr qilmaysizlarmi?” (“Voqea”, 68-70).

Suv nafaqat iste’mol, balki poklanishimiz uchun ham muhimdir. Anas ibn Molik roziyallohu anhudan qilingan rivoyatda aytilishicha, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bir so’dan besh muddgacha bo‘lgan suv bilan g‘usl qilar va bir mudd suv bilan tahorat olar edilar (Muttafaqun alayh). Ya’ni, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam taxminan, 0,688 litr suv bilan tahorat qilardilar. Bu narsa hammamizga o‘rnak bo‘lishi lozim.

Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhu rivoyat qiladi: Bir kuni Sa’d tahorat qilayotgan chog‘ida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning oldidan o‘tib qoldilar va unga qarata: “Bu qanday isrofgarchilik, ey Sa’d?!”, dedilar. Shunda Sa’d roziyallohu anhu: “Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?” deya ajablandi. Nabiy  sollallohu alayhi vasallam: “Garchi oqar daryoda bo‘lsang ham, tahoratda suvni ortiqcha ishlatish isrofdir”, deya  unga tanbeh berdilar (Imom Ahmad va Ibn Moja rivoyati).

Avvalgi paytlarda tahorat uchun suv alohida idishga olinib, oz-ozdan quyib amalga oshirilgan. Hozirda maxsus quvur va jo‘mraklari orqali suv o‘tkazilib, suvdan foydalanishda qulaylik paydo bo‘lgan. Ammo bu, suvdan xohlaganicha foydalanish, uni isrof qilish mumkin, degani emas. Balki, bu ne’mat uchun Allohga shukr qilib, tejamkorlik yo‘liga o‘tishimiz hammamiz uchun birdek zarur.

Qolaversa, bugun aholini ichimlik suv bilan ta’minlash dunyoviy muammo darajasiga ko‘tarilgan bir pallada qo‘ni-qo‘shni, yoru do‘stlarimizni suvni tejashga chaqirsak, dunyoda yutuqlarga, oxiratda esa Allohning roziligiga sazovor bo‘lamiz.

Shunday ekan, har birimiz suvni isrof qilmasdan, tejamkorlik bilan ishlatishni o‘rganaylik!

QANCHA TAOM TANOVUL QILMOQ KЕRAK?

Kim isrofgarchilikka yo‘l qo‘yadi? Albatta, uvol-savobning farqiga bormagan odam. Shunday oilalar bor, vaqti kelsa qolipli nonga pul topolmaydi. Shunday oilalar bor, faqat biron yig‘in sabab yopgan non sotib oladi.

Taassufki, bugun ayrim chiqindixonalarda turli nonlar, shirinliklarni, hatto ovqat qoldiqlarining tashlab yuborilayotganini ko‘rib, aqlingiz shoshadi. Uni bir odam isrof qilmagani aniq. “Tanasi boshqa dard bilmas”, deganlaridek, atrofdagilarning hayoti unday odamlarni qiziqtirmasligi aniq. Agar qiziqtirganida, qo‘shnisining yashash sharoiti o‘ylantirganida edi, bugun bunday nonlar, turli taomlar chiqindixonalardan joy olmas edi.

Aytishingiz mumkin, ko‘p qavatli uylarda turadigan odamlarning moli bo‘lmagach nima qilsin, deb. Ammo me’yor degan narsa bor-ku! Nahotki bir kunlik me’yor qanchaligini anglash qiyin bo‘lsa?!

Aynan mana shu me’yorni har bir oila ertalabki nonushta oldidan bir kunda qancha non, ovqat va boshqa taomlar zarurligini bilishi kerak. Kindiy roziyallohu anhu Nabiy  sollallohu alayhi vasallamdan rivoyat qiladi: “Odam bolasi to‘ldiradigan idishlarning eng yomoni – qorindir. Kishiga harakat qilishi uchun kerak bo‘lgan miqdordagi taom kifoya qiladi, yoki  bo‘lmasa qornini uch qismga bo‘lsin, bir qismi taom uchun, bir qismi suv uchun, yana bir qismi nafasi uchundir” (Imom Ahmad rivoyati). Alloh taolo  aytadi: “Yenglar, ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Zero, U isrof qilguvchilarni sevmas” (A’rof, 31).

Nonning uvog‘i yoki bir burda non ham aslida butun nonning kichkina bo‘lagidir. Ko‘zimizga ilmagan ushoq ham yig‘ilsa, butun non bo‘ladi. Shunday ekan, bizlar barcha ne’matlarning qadriga yetib, ularni kichik sanamasligimiz lozim. Aks holda, kishi ne’matlarga nonko‘rlik qilgan bo‘ladi. Ne’matlarni qadrlashni, ularni kichik sanamay barchasiga birdek yaxshi muomalada bo‘lishni Payg‘ambarimizdan o‘rganishimiz kerak.

MЕ’YORDAN OSHSA, ISROFGAR BO‘LADI

Muhtoj kishilarga sadaqa va ehsonlar qilish dinimiz talabi va buning uchun bandaga ulug‘ savoblar va’da qilingan. Ammo bu sohada ham me’yordan oshsa, isrofgarchilikka yo‘l qo‘yilgan bo‘ladi.

Saxovat – yaxshi fazilat. Saxovat xasislik va isrof o‘rtasidagi me’yoriy bir bosqichdir. Sadaqa va ehsonlarda isrofgarchilik qilish ko‘pincha kimo‘zarga to‘ylar qilish, o‘zini ko‘z-ko‘z qilish va shu kabi ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Unutmaylikki, xoh amali, xoh molu davlati bilan bo‘lsin, riyokorlik qilish bandaning oxiratdagi ahvolini yomonlashtiradi.

Shuni bilingki, kiyimda ham isrofgarchilik bo‘ladi. Inson o‘ziga kerakli, faqat hojatiga yetarli libos kiyishi kerak. Moda ortidan quvib, son-sanoqsiz kiyim-kechak va turli liboslarni sotib olish isrof va bu takabburlikka olib boradi.

NЕ’MATLARNI QADRLASHIMIZ KЕRAK

Bizda bir tushuncha bor: qaysi ne’mat arzon bo‘lsa, uni xohlagancha ishlatish mumkin, narxi qimmat narsalarni tejash kerak. Bu noto‘g‘ri. Sababi, Alloh bergan ne’matlarning qadri uning insonlar nazdidagi bahosi, qiymati bilan o‘lchanmaydi.

Gaz va shu kabi ne’matlar, odatda, tejab ishlatiladi. Sababi, ertaga uning pulini to‘lab qo‘yishni o‘ylaymiz. Yo‘q, biz ne’matlarni katta-kichikka ajratmasdan, barini qadrlashimiz kerak. Kim biladi, biz hozir qadriga yetmayotgan narsa vaqti kelib, eng qimmatbaho narsaga aylanar. Ne’matlar bardavom bo‘lsin, zavolga uchramasin, desak, vaqtida ularning qadriga yetaylik.

Biz yuqorida moddiy ne’matlar isrofi haqida gapirdik. Lekin isrofning eng yomon ko‘rinishi – ma’naviy sohadagi isrofgarchilikdir. Bularga, asosan, quyidagi ikki narsa kiradi:

birinchisi, umrni isrof qilish. Alloh taolo bandasiga bergan eng qadrli ne’matlardan biri aynan umrdir. Uning qadri shundaki, boshqa barcha ne’matlarni qayta tiklash, qo‘ldan chiqargach, yana unga erishish mumkin, ammo umr bunday emas. Shu sabab umrni isrof qilishdan uzoq bo‘laylik;

ikkinchisi, ilm va iste’dodni isrof qilish. Ilm egallash – ulug‘ fazilat. Ilm sohibi bo‘lgach, uni hayotga tatbiq etish – ilmiga amal qilish va o‘zgalarga ilm o‘rgatish har bir ziyo ahlining burchidir. Aks holda, o‘rgatilmagan yoki amal qilinmagan ilm isrofdir. Buning uchun banda oxiratda javob beradi.

***

Biz Allohga suyukli xalqlardan, mahbub ummatlardan bo‘lishni xohlasak, isrofdan saqlanaylik! Alloh bergan har bir ne’matni katta-kichik demasdan, qadriga yetaylik. Shunda rizqimiz yanada ziyoda bo‘ladi.

Homidjon domla ISHMATBЕKOV,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisining birinchi o‘rinbosari.

 

QO‘LLANMA

HAR BIR OILA BILISHI SHART!

Ulamolar isrofga yo‘l qo‘yadigan kishilarning holatlarini tahlil qilish orqali, isrofga yo‘l qo‘yishga sabab bo‘ladigan omillarni, isrofgarlikning zararli oqibat va asoratlaridan qutulish yo‘llarini aniqlaganlar.

ISROFGA YO‘L QO‘YISHGA SABAB BO‘LADIGAN OMILLAR:

– avvalo, tarbiya o‘chog‘i bo‘lmish oilada farzandlarni sabrli va qanoatli qilib tarbiyalash o‘rniga, ular tomonidan bo‘ladigan barcha talablarni me’yoridan oshirib ta’minlab berish;

– maishatparast, dunyoparast kishilar bilan ulfat va suhbatdosh bo‘lish, ularning holatlaridan ta’sirlanish;

– tezlikda, mashaqqat chekmay tanglikdan keyin kenglikka, faqirlikdan keyin boylikka erishish;

– nafsning xohish va istaklariga so‘zsiz itoat etish;

– bu dunyo hayoti oxirat uchun tayyorgarlik ko‘rish davri ekanligi, oxiratda esa bu dunyoda qilingan amallar uchun hisob-kitob bor ekanini unutish yoki tushunmaslik;

– umuman, inson hayotida mo‘tadillik va me’yor degan tushunchalardan yiroq bo‘lishi.

ISROFGARLIKNING ZARARLI OQIBAT VA ASORATLARI:

Allohning muhabbatidan mosuvo bo‘lib, Uning g‘azabi va qahriga mubtalo bo‘lish;

shaytonni xursand qilib, uning sherigiga aylanish;

– hayotdagi qiyinchilik va mashaqqatlarni ko‘tara olmaslik, ojizlik va notavonlikka mahkum bo‘lish;

– tanada turli kasalliklarning paydo bo‘lishi, qalb qotishi, fikrning o‘tmaslashuvi;

– jamiyatda yalqovlik, tekinxo‘rlikning avj olishi, qashshoqlik va tilanchilikning ko‘payishi.

ISROFGARLIKDAN QUTULISH YO‘LLARI:

– har ishda Alloh taolo buyurgan mo‘tadil yo‘lni tutib, haddan oshish va isrofgarlikdan o‘zni saqlash;

– Payg‘ambar alayhissalom, sahoba va tobeinlar hamda ulug‘ zotlarning hayot tarzlarini o‘rganib, ularga ergashish;

– dunyodagi faqir va miskinlar, uysiz-joysiz, och-nahor yurgan xalqlarning holatini ko‘z oldiga keltirish;

– isrofgar, dunyoparast odamlardan uzoqlashib, qalbi siniq, xokisor kishilarga yaqin yurish;

– oila va farzandlarni sabr va qanoat kabi go‘zal fazilatlar sohibi qilib tarbiyalash.

 

Maqolalar