9 апрель – Амир Темур таваллуди куни

Буюк давлат арбоби Амир Темур (1336-1405) ўзининг ўткир ақл-заковати, ноёб етакчилик қобилияти, ҳарбий маҳорати билан жаҳон тарихида муносиб ўрин тутади. Саркарданинг ҳаёт йўли, давлат бошқаруви, ўз фаолияти давомида эришган муваффақиятлари бир қатор тарихий асарларда, жумладан, “Темур тузуклари” китобида ҳам яққол аксини топган.

Соҳибқирон китоб ёзганми?

Мазкур шоҳ асар олти асрдан бери дунё жамоатчилиги эътиборини тортиб келмоқда. Айни пайтда унинг турли қўлёзма нусхалари ва таржималари дунёнинг турли нуқталарида, бир қатор нуфузли кутубхона,  музейлар ва шахсий тўпламларда сақланмоқда. Кўплаб таниқли олимлар “Темур тузуклари” устида тадқиқотлар олиб боришган.

Ўтган давр ичида мазкур асар Амир Темур томонидан ёзилмаган, унинг вафотидан анча кейин яратилган, деган тахминлар ҳам илгари сурилди. Аммо, асарнинг  тили ва услуби,  панд-насиҳатларнинг Амир Темур сийратига мослиги, чуқур идрок, ўткир зеҳн ва донишмандлик билан ёзилгани, асардаги воқеалар соҳибқирон ҳаёти ҳақида ҳикоя қилувчи бир қатор ишончли манбалар (Низомиддин Шомийнинг “Зафарнома”си, Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарнома”си, Ибн Арабшоҳнинг “Ажойиб ат-тақдур фи ахбори Таймур” асари ва ҳоказо)даги маълумотларга мос келиши ва бошқа бир қатор тарихий фактлар асар бевосита Амир Темур томонидан ёзилганини тасдиқлайди.

Тарихий маълумотларга кўра, асар даставвал Амир Темурнинг она тили –эски ўзбек тилида ёзилган. Шарафиддин Али Яздий ҳам юқорида номи тилга олинган асарида Амир Темур даврида унинг ҳаётидаги муҳим воқеаларни ўз ичига олган туркий ва форсий асарлар мавжуд бўлганини айтади. Шу пайтга қадар Амир  Темур фаолияти ҳақида унинг ҳаётлигида битилган туркий тилдаги асар бизгача етиб келмаганидан, бу ўринда сўз “Темур тузуклари” ҳақида бораётгани тахмин қилиш мумкин.

Ушбу китоб асрлар давомида бир қатор ҳукмдорлар учун дастуриламал вазифасини ўтаган. Эҳтимол, Заҳириддин Муҳаммад Бобур “Бобурнома”, Абулғози Баҳодурхон “Шажари турк” сингари асарларини ёзишларига ҳам айнан соҳибқироннинг мазкур “Тузуклар”и туртки берган бўлиши мумкин. Аммо, афсуски, асарнинг туркий тилда битилган илк қўлёзмаси ҳанузгача топилгани йўқ. Бу дурдона асар топилганида, тарихимизнинг бизга маълум бўлмаган саҳифалари очилиши баробарида, ўзбек мумтоз адабиёти ҳам яна бир гўзал дурдона билан бойиган бўлар эди.

Ямандан топилган “Тузуклар”

Бугун бизгача етиб келган хилма-хил қўлёзмалар  ҳажми, таркиби, услуби нуқтаи назаридан бир-биридан фарқланади. Бизга етиб келган қўлёзмаларнинг энг қадимгиси XVII асрга мансуб бўлиб, у Бобурийлар ҳукмронлиги даврида, Ҳиндистонда кўчирилган. Китоб муқаддимасида битилишича, Аграда Бобурийлар саройида хизмат қилган шоир ва таржимон Абу Толиб ал-Ҳусайний ал-Оризий ат-Турбатий Маккаи мукаррамада ҳаж амалларини бажариб, ортга қайтаётганида Яман ҳукмдори Жаъфар Пошонинг кутубхонасида туркий тилда битилган бир ноёб қўлёзмага дуч келади. Таржимоннинг ёзишича, бу асарда Соҳибқирон Амир Темурнинг етти ёшдан етмиш ёшгача бўлган даврида бошидан кечирган саргузаштлари, давлат бошқаруви усуллари, вазир ва амирлари, фарзандларига ҳукмронлик борасида берган маслаҳатлари ва йўл-йўриқлари ўрин олган.

Ат-Турбатий бу бебаҳо қўлёзмани ўзи билан олиб келган ва уни секин-асталик билан форсий тилга таржима қила бошлаган. 1637 йилда асар таржимасини тўла-

тўкис битказиб, уни Бобурий ҳукмдор Шоҳжаҳонга (1628-1659) туҳфа этган.

Шоҳжаҳон асар билан танишиб чиққач, ундаги воқеаларни Шарафиддин Али Яздийнинг “Зафарномаси” билан таққослаб чиқишни Декан музофоти фавждори Муҳаммад Афзал Бухорийга топшириб, хаттот ва муаррихлар ўзларидан қўшган ортиқча тафсилотларин ўчириб ташлашни буюради.

Мазкур асарнинг шу пайтгача етиб келган барча қўлёзма ва тошбосма нусхалари учун айнан Абу Толиб ал-Ҳусайний ат-Турбатийнинг таржимаси асос бўлиб хизмат қилган.

Қайта-қайта ўгирилган

Марказий  Осиёда ҳукм сурган хонликлар даврида ҳам бу асарга жуда катта қизиқиш билдирилган. Шу боис, мазкур асарнинг форсча қўлёзмаси бир неча бор кўчирилган. Асли ўзбек тилида битилган бу асарни тақдир тақозоси билан яна шу тилга таржима қилишга эҳтиёж туғилган. Сўнгги икки аср давомида “Темур тузуклари” бир неча бор тилимизга ўгирилган. 1836 йилда Қўқон хони Муҳаммад Алихон (1822-1841)нинг буйруғига кўра, Хўжанд қозиси Набижон Маҳдум Ҳотиф мазкур асарни қисман таржима қилган. 1856-1857 йилларда Хива хонлигида мазкур асарни Муҳаммад Юсуф Рожий қисқартирилган ҳолда ўзбекчалаштирган. Орадан бир йил ўтиб, Хивада яна  бир таржимон Паҳлавон Ниёз Девон – Комил Хоразмий асар асосида, Муҳаммад Ризо Огаҳий тавсиясига кўра, янги асар яратган. Мазкур асарларнинг қўлёмалари бугунги кунда Россия Фанлар академияси Шарқ қўлёзмалари  институтида сақланмоқда.

1967 йил таниқли аллома Алихонтўра Соғуний (1885-1976) асарнинг  Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари бош идорасининг кутубхонасида сақланаётган форсий қўлёзмасидан ўзбек тилига таржима қилиб, унинг бир қисмини   «Гулистон» журналида эълон қилган.

Истиқлол йилларида Амир Темур шахсига  бўлга муносабат тубдан ўзгарди. 1996 йилда буюк саркарданинг 660 йиллиги халқаро миқёсда кенг нишонланди. Тошкент, Самарқанд ва Шаҳрисабз шаҳарларида Амир Темурга муҳташам ҳайкаллар ўрнатилди. Ўзбекистонда улуғ саркарда номи билан аталадиган “Амир Темур ордени” таъсис  этилди. Буларнинг бари ўзбек халқининг буюк Соҳибқиронга бўлган сўнмас эҳтироми намунаси бўлди.

“Темур тузуклари” бир неча бор нашр қилинди. Асарнинг турли факсимиле нусхалари ҳам ўқувчилар эътиборига ҳавола этилди.

Рустам Жабборов.

ЎзА

2018 йил 15 июнь, Рамазон ҳайити куни Президентимиз Ислом цивилизацияси маркази пойдеворига тамал тоши қўйган эди. Бугунги муборак Рамазон кунларида давлатимиз раҳбари ушбу мажмуага яна ташриф буюрди.

Бу марказ ҳам маҳобати, ҳам моҳияти жиҳатидан улкан лойиҳа. Унинг қурилиши қарийб тўрт йилдирки давом этмоқда. Мажмуа уч қаватли бўлиб, қадимий обидаларимиз шаклида барпо этилган. Бино марказида улкан гумбаз, тўрт томонида симметрик пештоқлар қурилган. Бугунги кунда пардозлаш ишлари олиб борилмоқда.

Президент Шавкат Мирзиёев шу ишларни кўздан кечирди. Бинони пардозлашда қадимий мадрасаларимиздаги белгилар ва иссиқ ранглардан фойдаланилмоқда.

Давлатимиз раҳбари мажмуани чиройли ва сифатли қилиб қуриш билан бирга мазмунига алоҳида эътибор қаратиш зарурлигини таъкидлади.

- Бугун, муборак Рамазон ойида, жума кунида бу ерга келишимиз бежиз эмас. Бундай улуғ айём кунларида қилинган ниятлар амалга ошади. Охирги йилларда оғир-оғир синовлардан ўтдик. Лекин бу ерда иш тўхтагани йўқ. Нима учун буни қураяпмиз? Халқимизнинг дунёқарашини, ғурурини кўтариш, қандай буюк эл эканимизни ашёвий далиллар билан намоён этиш учун, - деди Шавкат Мирзиёев.

Ислом цивилизацияси маркази халқимизнинг маънавий қудратини кўрсатиши қайд этилди.

- Ўтган йили Қашқадарёда “Ўзбекистон GTL” заводини очиб, бутун дунёга мамлакатимизнинг  иқтисодий қудратини кўрсатдик. Бу марказ халқимизнинг маънавий ва маърифий қудрати тимсоли бўлиб қолади, - дея таъкидлади Президент.

Давлатимиз раҳбари деворлардаги равоқларнинг безак ва ёзувлари намуналари билан танишди. Дарвозалар тепасига тинчлик, илм, одобга чорловчи оятлардан ёзиш мақсадга мувофиқлигини айтди.

Ислом цивилизацияси марказининг таркибий қисмлари тўғрисида маълумот берилди. Биринчи қаватда музей омбори, қадимий қўлёзма ва осори-атиқаларни сақлаш ҳамда реставрация қилиш хоналари, нашриёт ва китоб дўконлари жойлашади.

Иккинчи қават мажмуанинг асосий кўргазма майдони бўлади. Бу ердаги Ислом тарихи музейи 9 та бўлимдан ташкил топади. Бинонинг марказида, 65 метр баландликдаги гумбаз остида Ислом оламининг дурдонаси ҳисобланган Усмон мусҳафи қўйилади. Бу зал атрофида яна 8 та – “Исломдан аввалги даврда Марказий Осиё”, “Исломнинг Марказий Осиёга ёйилиши”, “Таълим”, “Илм-фан”, “Меъморчилик ва шаҳарсозлик”, “Санъат ва бадиий ҳунармандчилик”, “Анъаналар” ҳамда “Учинчи Ренессанс – Янги Ўзбекистон” бўлимлари жойлашади.

Шунингдек, бу қаватда 550 кишига мўлжалланган конференция зали бўлади.

Президентимиз “Илм-фан” бўлимини кўздан кечирди. Аллома боболаримиз меросини кенг ва таъсирчан тарғиб этиш бўйича тавсиялар берди.

Давлатимиз раҳбари учинчи қаватга чиқиб, кутубхона, Ислом академияси илмий кафедралари ва маъмурий хоналар намуналарини ҳам кўрди.

president.uz

Муборак Рамазон ойи бутун дунё мусулмонлари учун кўтаринки кайфиятда ўтмоқда. Анъанага кўра ифторлик дастурхони оилаларни бирлаштиради. Ой давомида қариндошлари ва дўстларини зиёрат қилишади, биргаликда рўза тутиш қувончини баҳам кўришади.

Бангладешдаги қадимий “Чавкбазар” бозори Рамазон ойида анъанавий кечки йиғилиш маркази бўлиб, у ерда кечқурун анъанавий грилда пиширилган гўшт ва ширинликлар сотилади.

Коронавирус пандемияси катта жамоат йиғилишларини тугатгандан бери биринчи марта якшанба куни катта оломон ҳудудга қайтиб келди. “Бу ерда одамларни кўрганимдан жуда хурсандман”, дейди қарийб қирқ йилдан бери бозорда панжарада пиширилган бедана сотган Рамзан Али.

Покистонлик мусулмонлар ҳам рўза тутишдан бир неча ҳафта олдин ҳукумат жамоат йиғилишларига қўйилган чекловларни бекор қилгани сабабли, яна бирга рўза тутиш имкониятидан баҳраманд бўлмоқда.
Ҳиндистонда оломон Нью-Делидаги энг йирик ибодатхоналардан бири бўлган муҳташам “Жума” масжиди соясида жойлашган савдо расталари томон тўпланиб, кечқурун ажинланган хурмо ва мавсумий Ҳиндистон ёнғоғи ёки гилосли ширинликларни татиб кўришади.
Афғонистонда кўпроқ кечки йиғинлар бўлиб ўтмоқда. Энг машҳур маҳаллий таом - кабули пулао - заъфарон сепилган ва қуритилган мевалар, айниқса қора майиз билан аралаштирилган гуруч саналади. Аммо кўпчилик бу йил мамлакатдаги озиқ-овқат тақчиллиги туфайли харидларини минимал даражада ушлаб туришга мажбур бўлди.
“Рамазон ойида озиқ-овқат нархи бунчалик кўтарилганини биринчи марта кўришим”, - дейди қобуллик Шоҳбуддин.

ЎМИ Халқаро алоқалар бўлими

Ислом санъати ва маданияти ҳақидаги «Bayt Al Fann» онлайн платформасида Ўзбекистон туризм соҳасининг Буюк Британиядаги элчиси Софи Ибботсоннинг" Бухорои Шариф ва Ўзбекистоннинг муқаддас жойлари "сарлавҳаси остида мақоласи чоп этилди, деб хабар бермоқда "Дунё" ахборот агентлиги.
Материал Ўзбекистонга зиёратчилар ва сайёҳларни жалб этишда давом этаётган Ўзбекистоннинг бой тарихий меросига бағишланган.
Муаллифнинг фикрича, бундан минг йил муқаддам Бухоро ислом дунёсининг йирик марказларидан бири бўлиб, ўша даврда Бағдод ва Қоҳира билан рақобатлашган. Имом Бухорий, Абу Али ибн Сино (Авиценна) ва унинг устози Ал-Қумрий, Садриддин Муҳаммад Ауфий, Баҳоуддин Нақшбанд ва Амир Кулол (Шамс уд-Дин) – Шарқ Ренессанси олимлари Бухоро мадрасасида таҳсил олганлар. Би-би-си хабарида Ўзбекистонни "Минг қадамжолар мамлакати" деб атагани қайд этилган мақолада зиёратгоҳ учун энг муҳим беш жой кўрсатилади.
Имом Ал-Бухорийнинг Самарқанддаги ёдгорлик мажмуасини таърифлаб, муаллиф 810 йилда туғилган Муҳаммад Исмоил Бухорий болалигидан ҳадисларни ўрганиб, 16 ёшида Ҳаж қилганлигини қайд этади. 30 ёшида у ўзининг "Ал-Жомий ас-Саҳиҳ" ("Саҳиҳ Ал-Бухорий" номи билан ҳам танилган) асарида энг саҳиҳ ҳадислардан 7272 тасини тўплади, ҳали ҳам бу суннийлар томонидан энг муҳим ҳадис тўплами саналади.
"Бухородаги Баҳоуддин Нақшбанд мақбараси XVI аср ўрталарига бориб тақалади, жаҳон мероси мақомини олиш учун ЮНЕСКОнинг тахминий рўйхатига киритилган", - дейди муаллиф. - Айни пайтда у Марказий Осиё мусулмонлари, шунингдек, Жанубий Осиё ва Буюк Британиядан келган Нақшбандия издошлари учун муқаддас маскан ҳисобланади.
Ўнлаб мақбаралар жойлашган Самарқанддаги Шоҳи-Зинда кўпчилик томонидан Темурийларнинг шоҳ мақбарси деб аталади ва мафтункор фируза ранг кошинлари билан ажралиб туради. Мажмуа ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси рўйхатига киритилган бўлиб, шубҳасиз Ўзбекистоннинг энг диққатга сазовор жойларидан бири ҳисобланади, деб ёзади муаллиф.
Термиз шаҳрида ташриф буюрувчилар (шунингдек, Кампир Тепа деб номланувчи) Оксус устида қурилган Искандария йўқолган шаҳари, Фаёз Тепа ва Қора Тепада буддавийлар монастирлари, шунингдек, яхши сақланиб ўрта аср ёдгорликларининг муҳим коллекцияси, шу жумладан, бир қатор археологик ёдгорликларни кўришлари мумкин.
Ислом меросига қизиқувчиларга X-XVII X-XVII асрларга оид мақбаралар ва масжидни ўз ичига олган Султон Саодат мажмуасини зиёрат қилиш тавсия этилади. Мажмуадаги илк қабрда Термиз саййидлари хонадонининг асосчиси Ҳасан ал-Амирнинг ҳоки ётибди. Унинг Ислом дунёсида эътироф этилган шажараси Ҳазрат Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бориб тақалади.
Милоддан аввалги IV асрда ташкил этилган Миздахон мақбараси Нукусда сақланиб қолганлиги ҳам қайд этилади.
Хулоса қилиб айтганда, муаллиф Ўзбекистон бугунги кунда ўзининг бой меросини қайта кашф этиш ва улуғлаш билан бир қаторда зиёрат туризмини ҳам ривожлантираётганини алоҳида таъкидлайди.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати