muslim.uz
Динда ғулувга кетишнинг айрим сабаблари
Динда ғулувга кетиш, яъни ҳаддан ошишга бир қатор сабаблар мавжуд бўлиб. Уларнинг барчаси шариатга хилоф бўлган ҳолатлардир. Қуйида ғулувга сабаб бўладиган нарсалар ҳақида мухтасар сўз юритамиз:
Биринчи сабаб. Барча иллатларнинг боши бўлган жаҳолат, яъни билимсизлик. Аллоҳ таолонинг Қуръони карими ва Пайғамбар алайҳиссалом Суннатларини, салафи солиҳлар йўлини, шариат мақсадларини, жамият манфаатига доир тартиботларни, ғайридин, мунофиқ, фосиқ, бидъатчи ва мусулмон кишига тааллуқли қоидаларни билмаслик.
Шундан келиб чиқиб, ўз вақтида хаворижлар гуноҳ ва маъсият соҳибларини куфрда айблашган. Хаворижлар маслагининг асл-илдизи мўътадилликдан чиқиб, динда ғулув кетишга бориб тақалади. Уларнинг йўлдан озиб, залолатга кетишларига асосий сабаб илмсизлик, носоғлом онг билан бир қаторда динга нисбатан ҳаддан зиёда жонкуярлик, ортиқ даражадаги ғайрат ва шижоат эди.
Ҳаддидан ошган ҳар бир нарса зиддига айланади, деганларидек, хорижийларнинг динга ўта ҳамиятли ва ғаюрликлари ҳатто ўз йўлларига юрмаган саҳобаи киромларни ўлдиришни савоб деб билишга ва бу ишни Аллоҳга яқинлаштирадиган эзгу амаллардан деб ҳисоблашга олиб келди. Катта гуноҳ содир қилганларни кофирга чиқаришди.
Хорижийларнинг баъзи фирқалари ҳатто кичик гуноҳ туфайли ҳам кишини кофирга ҳукм қилиб юбораверишади. Ҳазрат Алини, Усмонни, Талҳани, Зубайрни ва Муовияни (Аллоҳ улардан рози бўлсин!) ва ҳазрат Али ва Муовия (розияллоҳу анҳумо)га эргашган ёхуд уларни куфрга нисбат бермаган барчани кофир деб эълон қилишди. Сўнгра уларга қарши уруш очиб, молу жонларини ҳалол санашди. Хаворижлар ўзларининг илмсизликлари туфайли Қуръони карим оятларини нотўғри талқин қилишарди. Умумий маънодаги ояти карималарни фақат зоҳири бўйича тушуниб, уларни муайян кимсаларга ҳам тегишли ҳисоблашарди.
Иккинчи сабаб. Уламолардан юз ўгириш, улардан узоқлашиш, улар билан мулоқотда бўлишдан қочиш. Уламолар илмидан фойдаланмаган тоифалар албатта тўғри йўлдан адашиб ҳаддан ошишга мойил бўладилар ва динда ғулувга кетадилар.
Учинчи сабаб. Шариатга доир қонун-қоидаларга тааллуқли маъноларни ўзгартириш ёки уларни нотўғри талқин этиш, барча далилларни жам этмаслик, балки, бир далилни қўллаб, иккинчи далилни инобатга олмаслик. Бу айниқса ғулувга борган хавориж ва муътазилий сингари оқим тарафдорларида яққол кўринади. Улар ваъид, яъни азоб ҳақидаги далилларни қабул қилишади, аммо башорат ва умид борасидаги хужжатлардан батамом юз ўгиришади.
Тўртинчи сабаб. Фаҳму идрок ва фиқҳ илмида камолотга етмаганларнинг етук уламоларга мурожаат қилиш ўрнига ояти карималар ва ҳадиси шарифларнинг зоҳирий маъносига мувофиқ иш тутишлари. Булардан ташқари ижтиҳод қилишга лойиқ бўлмаганлар томонидан ижтиҳод қилиш, ихтилофли масалалар, фитналарга доир ҳадислар билан машғул бўлиш, шахсий ғаразларга мувофиқ фикр юритиш, хавойи нафс ва асоссиз ғоялар атрофида талашиб-тортишиш, тоифагарчилик, миллатчилик, амри маъруф, наҳий мункарни тарк этиш, дин аҳли ва уламоларни ҳурмат қилмаслик, қонун устуворлиги йўқолиши, ахлоқсизлик, беҳаёлик ва андишасизлик кабиларнинг барчаси жамиятда диний ғулувга сабаб бўлиши мумкин.
Ислом шариати осонлик ва енгилликка асосланган бўлиб, улар ҳеч қачон умматни оғир ва машаққатли амалларга ва йўлларга чорламайди, балки енгил ва осон амалларга ундайди. Аллоҳ таоло бу ҳақда марҳамат қилиб шундай дейди: “... Аллоҳ сизларга енгилликни истайди, оғирликни хоҳламайди”. (Бақара сураси, 185-оят).
Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом ҳам башорат бериб бундай деганлар: “Мен (жаҳолат ва ғулувдан пок бўлган) бағрикенглик ва олийжаноблик дини билан юборилдим” (Имом Аҳмад ривояти).
Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, Ислом дини ифрот ва тафритдан холи бўлган мўътадил дин бўлиб, ҳар ишда васатийлик ва мўътадилликка тарғиб қилади, динда ҳаддан ошиш ва ғулувга кетишдан қайтаради. Мусулмонларни ўзаро меҳрибон, шафқатли ва муҳаббатли бўлишга даъват этади.
Одилхон қори Юнусхон ўғли
ТАСС эксклюзив фотохроникаси: Ўзбекистон мусулмонлари Иккинчи жаҳон уруши йилларида
Санкт-Петербургдаги Дин тарихи давлат музейида Ўзбекистоннинг Иккинчи жаҳон уруши давридаги энг нодир фотосуратлари сақланмоқда. Булар 1943 йилда ТАСС фотографлари томонидан суратга олинган Тошкент ва Самарқанддаги мусулмонлар йиғинларидан ноёб кадрлардир.
Суратлардан бирида Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний идораси асосчиларидан бири, илк муфтий Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон ҳам бор.
Шу каби Ўзбекистон тарихига оид архив фотосуратлари “Ўзбекистон маданий мероси Давлат Дин тарихи музейи (Санкт-Петербург) тўпламларида” китоб-альбомидан ўрин олган. @madaniymerosi
Киши Исломининг гўзаллиги нимада?
Бугун оммавий ахборот воситаларию ижтимоий тармоқларни кузата туриб, дунёда кечаётган зилзилаю тўфонлар, касаллигу жиноятлар, одам савдоси, урушлар, коррупция, террорчилигу очарчилик каби нохуш хабарлар тарқатилаётганига гувоҳи бўламиз. “Ҳаёт борган сари ёмонлашиб кетяпти” деган ваҳимага тушасан, киши.
Дунё аслида ҳам шундайми?
Бу ҳақда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти маслаҳатчиси Ҳанс Рослинг бундай ёзади: “Бугун жаҳон ахборот маконида дунёда рўй бераётган нохуш ҳодисалар узлуксиз бериб борилади.Чунки бундай воқеалар нейтрал ва яхши янгиликлардан кўра таъсирлироқ ва омма орасида тез тарқалади. Хабар тайёрловчилар ҳам шу мазмундаги янгиликларни саралайди ва аудиторияни жалб қилиш учун турли усулларни ўйлаб топади.
Яхши хабар – янгилик эмас. Шу боис улар деярли эълон қилинмайди. Агар янгиликларда бирор шов-шувли хабар бўлмаса, ўша дастур эътироф этилмайди. Одатда кишилар ижобий маънодаги ахборотни эшитмайдилар. Ёмон янгиликларнинг кўпайиши баъзида дунёнинг ёмонлашуви билан эмас, балки мусибат ҳақида кўпроқ ахборот берилаётганини англатади”.
Албатта, Ҳанс Рослингнинг гапларида жон бор. Чунки оммабоп сайту ижтимоий тармоқларнинг аксарият янгиликлари нохуш воқеа-ю хабарларга бой. Уларда энг кўп ўқилган ёки кўрилганлари ҳам “ўлдирилди”, “ҳалок бўлди”, “портлатилди” каби шов-шувли янгиликлардир. Ижтимоий тармоқларда ҳам бундай хабарлар тез оммалашади.
Психологларнинг таъкидлашича, ҳар қандай ахборот киши онг остида сақланади. Доимий равишда нохуш хабар ва видеоларни кўриш эса руҳиятга салбий таъсир этади. Оқибатда киши бағритош, жиззаки бўлиб қолади. Демак, бундан ён-атрофимиздаги инсонлар нега бунчалар бемеҳр, худбин ношукр бўлиб кетаётгани англашилади.
Киши нега шов-шувли салбий ахборотларга қизиқади? Бу ҳақда Қуъони каримда: «Нафсимни оқламайман. Зеро, нафс ёмонликка ундовчидир» , деб марҳамат қилинади (Юсуф сураси, 53-оят).
Абу Ҳомид Ғаззолий эса: “Инсон нафси Aллоҳ таоло томонидан ёмонликка етакловчи, унга мойил ҳамда яхшиликдан қочувчи қилиб яратилган” дея таъкидлайди. Демак, инсоннинг ёмонликка қизиқиши ва яхшиликка беъэтибор бўлиши бежиз эмас. Бу унинг тийнатида бор. Нафсни тўғри йўлга солиш, тарбиялаш эса инсоннинг зиммасида.
Бу ҳақда Қуръони каримда «Аммо, кимки Парвардигорининг (ҳузурида) туриши (ва ҳисобот бериши)дан қўрққан ва нафсини ҳаволанишдан қайтарган бўлса, бас, фақат жаннатгина (унга) макон бўлур» деб марҳамат қилинган (Нозиот сураси, 40-41‑оятлар).
Нафсимиз вақтни беҳуда сарфлашга, телефонимизда келаётган турли видео ва хабарни соатлаб кўришга ундайди. Лекин вақтдан унумли фойдаланиш, кераксиз нарсаларга вақт сарфламаслик ихтиёримиздадир. Мусулмон киши одамларга манфаат берадиган илмларни тарқатишга интилиши керак.
Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сенга манфаат берадиган нарсага иштиёқманд бўл ва Аллоҳдан ёрдам сўра!” деганлар. (Имом Муслим ривояти).
Демак, мўмин киши ўзига ва бошқаларга манфаат келтирадиган ишларга иштиёқманд бўлиши зарур.
Зеро, Али ибн Ҳусайн розийаллоҳу анҳумодан ривоят қилган ҳадисда Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Албатта, беҳуда нарсаларни тарк этиши киши Исломининг гўзаллигидандир”, деганлар». (Имом Термизий ривояти).
Бобур МУҲАММАД
Энг яхши китобхон танлови ғолиблари аниқланди
Аввал хабар берганимиздек «Энг яхши китобхон» танловининг саралаш босқичига старт берилган эди. Ушбу танловимиз ўз ниҳоясига етди. Танлов юқори ва кўтаринки кайфиятда ўтиб, йиғилганларда ажойиб таассуротлар қолдирди. Ҳакамлар талабаларнинг ўткир, аниқ ва сермулоҳазали тезкор жавобларидан мамнун бўлишди.
Бир оятнинг тўғри талқини
Ислом умматини залолат йўлига бошлаётган “Ҳизб ут-таҳрир” сиёсий гуруҳининг раҳнамолари ўзларининг ботил ғояларини далил билан қўллаб-қувватлаш учун Қуръони карим ва ҳадиси шарифларни нотўғри талқин қилишади.
Жумладан, “Ҳизб ут-таҳрир” нашрларидан бири бўлган “Сиёсий фикрлар” китобида, “Ҳизб ут-таҳрир”ни ташкил этиш, аслида, Ислом умматига Қуръони каримнинг Оли Имрон сураси 104-оятининг қатъий талаби билан фарз деб, даъво қилишади.
وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
“Сизлардан яхшиликка даъват этадиган, амри маъруф ва наҳий мункар ишларини олиб борадиган (бир) уммат бўлсин!”
Мазкур оятда келган “Уммат” лафзи, жамоат маъносида келган бўлиб, “Ҳизб ут-таҳрир” раҳнамолари ўзларига нисбат беришади. Оятда мажҳул (номаълум) сийғада “бир уммат” дейилган, уша уммат бизмиз дейишади. Ваҳоланки, Ҳизб ут-таҳрир фирқаси ҳаммага маълум бўлган сиёсий радикал жамоа. Ушбу оят нозил бўлганига 1400 йил бўлган, бу адашган фирқанинг ташкил этилганига ҳали 100 йил ҳам бўлгани йўқ. Улар бу оят айнан бизга нозил бўлган, дея ноҳақ даъво қилишади.
Демак, уларнинг даъвоси рост бўлса 1400 йил давомида Ислом уммати бу оятга амал қилмай “Ҳизб ут-таҳрир” жамоасини ташкил топишини кутиб ётган эканда! Қолаверса, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврида ҳам, саҳобалар даврида ҳам, кейинроқ, уммавийлару аббосийлар даврида ҳам, қўйингки, усмонийлар даврида ҳам, ҳеч бир замонда мусулмон олимлар тарафидан ушбу оятга амал қилиш мақсадида, алоҳида бир жамоа тузилиб, унга амир сайлаш масаласи кўтарилмаган.
Тафсир китобларига назар ташлар эканмиз, муфассирлар бу оятни қуйидагича тафсир қилишган:
Имом Табарий ўзининг “Тафсири Табарий” асарида мазкур оят хусусида Заҳҳокдан: “Улар (уша ояда зикри келган жамоа) Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг хос саҳобалари, хос ровийларидир” деб ривоят қилган.
Бу оят, ровийлар томонидан ривоят қилинган саҳиҳ ҳадислар орқали тафсир қилинган. Оят тафсирларини жамлаб умумий таҳлил қилиб айтиш мумкинки, саҳоба ва ровийлардан иборат бўлган, Ислом умматининг илм аҳлидан бўлган хос даъватчилари, ҳамда уларнинг давомчиси бўлган уламолар жамоаси. Кўриниб турибдики, ўтмишда ўтган салафи солиҳларимиз оятдаги “Уммат” лафзини келажакда пайдо бўлиши мумкин бўлган ботил фирқаларнинг бирортасига нисбат бермаган.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, “Ҳизб ут-таҳрир” каби адашган фирқалар ўзларининг жирканч ғояларини кенг ёйиш мақсадида Қуръони карим ва ҳадиси шарифларни нотўғри талқин қилиш орқали ёлғон даъво билан чиқмоқдалар. Уларнинг ботил даъволарига қарши чиқиб, Ислом умматини бу хавфдан огоҳлантириш, ҳар бир илм аҳли зиммасидаги долзарб вазифадир.
Ўлжаев Умарали - Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот маркази илмий ходими
Видеолавҳалар
