Бурун ажойиб тарзда яратилган аъзо бўлиб, ичида устма-уст жойлашган мугуз пластинкалар бор. Ҳаво ўша пластинкалар орасидан узоқ масофани босиб ўтади. Нега?

Маълумки, инсоннинг тана ҳарорати 37 даража бўлиб, қиш кунларида ҳарорати 0° бўлган ҳаводан нафас олади. Ушбу совуқ ҳаво бурун ичидаги пластинкалардан айланиб ўтиб, ўпкага илиқ ҳаво тарзида етиб боради.

Инсоннинг саломатлигида бурундаги ушбу мугуз пластинкаларнинг катта ўрни мавжуд. Чунки уларда мушакларга бириккан қон томирлари бор. Бу мушаклар кенгайса, ундаги қоннинг миқдори ортади. Инсоннинг бурни совуқ кунларда қизил рангда кўринади. Бу ранг қаердан келди? Бу ўша буруннинг ичидаги қон томирлари кенгайганидан далолат. Илиқ қон бу томирларга келгач, пластинкаларни илитади. Пластинкалар илигач, уларнинг орасидан ўтаётган совуқ ҳаво ҳам илийди.

Агар инсон оғзи орқали нафас олса, жуда кўп касалликларга чалинади. Бурундан нафас олганда эса, совуқ ҳаво илиши натижасида касалликлардан қутулади. Шунингдек, мазкур пластинкалар шилимшиқ ва ёпишқоқ модда билан қопланган. Бу модда бурунга ҳаво орқали кирадиган чанг ва бошқа зарарли микробларни тутиб қолади. Гоҳида инсон чангли ҳавода нафас олганда, бурнидаги шилимлиқ моддага ўша чанглар ёпишади. Бурнини ювганда ўша чангларни қорамтир рангда кўради. Бу ердаги улкан ҳикматни қаранг!

Агар чанг ҳавода нафас олганимизда, баъзи чанг заррачалари ёпишқоқ моддадан қутулиб қолди. Энди уларни нима тутиб қолади? Энди уларни бурун ичидаги туклар тўсиб қолади!

Пластинкалар ҳам шилимшиқ модда билан, ҳам тук билан қопланган.

Шундай қилиб бурун орқали ўтаётган совуқ ҳаво илийди. Чанглар ёпишқоқ моддага ёпишиб қолади. Улардан ўтгани тукларга илинади. Хуллас, зарарли модда ичкарига, ўпкага ўтмаслиги учун бурун мукаммал аъзо қилиб яртилган.

Соғлом ақлли инсон бу ишлар ўз-ўзидан бўлган деб ўйламайди! Бу ерда улкан ҳикмат, буюк раҳмат борлигини бутун вужуди билан ҳис қилади!  

Инсон шу бурни билан турли ифорларни ҳидлайди. Унда нечта ҳид билувчи асаб толалари бор? 20 миллионта!

Ҳар бир ҳид билувчи асаб толасининг учи еттита попук билан тугайди. Бу попуклар ҳам шилимшиқ моддалар билан ўралган. Попуклар ва шилимшиқ модда ташқаридан кирган ҳид билан реакцияга киришади ва попуклар геометрик шаклга киради. Бу геометрик шакл ўша ҳиднинг белгиси ҳисобланади. Кейин ушбу шакл мияга юборилади ва миядаги ҳид билиш бўлимига қайд этилади. Кейинчалик сиз истеъмол қилаётган таомингизга ялпиз солинганини ёки фалон модда қўшилганини сезиб қоласиз. Қандай сезасиз? Гап шундаки, ялпиз ҳиди бурнингиздаги ҳид билиш рецепторларида муайян шаклни ҳосил қилади. Кейин ўша шакл миядаги ҳидлар марказига юборилади. Олимларнинг айтишича, миядаги ҳид билиш марказида ўнг минглаб пунктлар бор экан. Ҳиднинг белгиси бўлган шакл шу пунктларга бирма-бир кўрсатиб чиқилар экан. Кейин мия ўша марказда қайд этилган ҳидлар орасидан ялпиз ҳидини топади. Ана шунда сиз овқатингизга қўшилган нарсанинг ялпиз эканини сезасиз.  

Ҳа, азизлар, инсондаги ҳар бир аъзо ана шундай бетакрор ва ажойиб қилиб яратилган. Инсон учун энг яқин нарсалар унинг тана аъзоларидир. Улар ҳақида тафаккур қилиш, тузилишини, ишлаш жараёнини ўрганиш Аллоҳ таоло ҳақида маърифат ҳосил қилишнинг энг қисқа йўлидир. Зеро, Аллоҳ таоло Қуръони Каримда шундай марҳамат қилган: 

وَفِي الْأَرْضِ آيَاتٌ لِّلْمُوقِنِينَ وَفِي أَنفُسِكُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ

“Ва ер юзида чуқур ишонувчилар учун белгилар бордир. Ва ўзларингизда ҳам. Ёки кўрмаяпсизларми?!” (Зарият сураси, 20-21-оятлар).

Муҳаммад Ротиб Набулсийнинг мавъизасидан

Нозимжон Иминжонов таржимаси

Подшоҳ аъёнлари қуршовида кўчадан дабдаба билан ўтиб борарди. Қаршисидан абгор ҳолдаги гадо чиқиб, баланд овозда деди:

• Ассалому-алайкум қариндош!
• Эй нодон, - деди подшоҳ ғазабланиб. – Қандай қилиб сенга қариндош бўлай?! Сен ким-у, мен ким?
• Қариндошмиз, олампаноҳ. Ҳаммамиз бир ота-она – Одам Ато ва Момо Ҳаввонинг фарзандларимиз-ку.

         Нима ҳам дердик, ўша гадо ҳақ. Инсоннинг инсондан фарқи (“афзаллиги”, “устунлиги” ва ҳоказо)ни ташқи кўриниши, кийими, терисининг ранги, моддий имкониятлари, ижтимоий мавқеи, мансаби... кабилар билан ажратиш ўта нисбий тушунча. Дейлик, бири – “фуқаро”, иккинчиси – “зодагон”. Нима бўпти? Яна, бек ким-у, хожа ким, фақир ким? Ҳаммаси – ҳазрати Инсон эмасми? Масалан, “оқсуяк”-зодагонга бир умр бахтли-саодатли бўлмоқ, дорилбақога қайтгач, тўппа-тўғри жаннатга тушмоқ кафолати берилганида, бошқа гап эди! Ёки, куч-қудратда тенгсиз паҳлавонлар, заифлардан кўра узоқроқ умр кўрадими-йўқми – буни ҳеч ким билмайди! Баъзан, бошқаларга нисбатан зоҳирий устунлик – инсон ўзининг чексиз орзу-истаклари-ю, ақли воситасида ўйлаб топган “кашфиёти” холос, дейиш мумкин.

Ҳадиси шарифда шундай дейилади: “Инсонларнинг ҳаммаси тароқнинг тишидек баробардур”. Фақат, гоҳо бу ҳақиқатни ё билмаймиз, ёки билишни истамаймиз...

Чексиз оламда Инсон – ким ўзи?

Бу саволга ўтмиш мутафаккирлари турли-туман жавоблар топишган. Умар Хайём инсонни “табиатнинг гултожи”, “оламнинг меҳвари” дея улуғласа, фаранг мутафаккири Блез Паскаль камтарона, ҳатто тушкун кайфиятда: “атом зарраси каби адашган”, “бир дақиқа ялт этиб кўриниб, абадий йўқолган соя”га  ўхшатади. “Коинот ичра инсон нима? – дея савол қўяди Б.Паскаль ва бундай жавоб беради: – чексизлик билан қиёслаганда йўқлик, йўқлик билан қиёслаганда борлиқ, ҳамма нарса ва ҳеч нарса орасидаги ўрталикдир.

Инсоннинг улуғлиги унинг фикрлаш қобилиятида. Ёлғиз тафаккургина бизни юксакка кўтаради, макон ва замон бундай имконга эга эмас, чунки улар ичра биз ҳеч нарсамиз”.

Дарҳақиқат, инсон бу чексиз оламда имкониятлари ниҳоятда чекланган мавжудот, десак, ўзимизга мос баҳо берган бўламизми? Мисол учун, жуда паст овозни эшитмаймиз, ўта баланд овоздан эса қулоқ ёрилиб кетади. Кичик зарраларни кўролмаймиз, шунингдек, ўта узоқ масофани ҳам кўзимиз илғамайди. Ҳатто,  “энг учқур” деб таърифланувчи ақл-идрокимиз имкониятлари ҳам албатта, чегараланган. Қадимги ҳинд ҳикматида айтилганидек, “Биз олам, одам ва жамият ҳақида жуда-жуда оз нарса билишимизни билиш учун ниҳоятда кўп нарса билишимиз кераклигини камдан-кам одам билади”. Бинобарин, Инсон ўз ақл кучи билан “ҳамма нарсани” билувчи эмас, балки Аллоҳ истаган нарсанигина билгувчидир.

Инсоннинг феъл-атвори жуда ҳам қизиқ. Ўта мураккаб. Унинг баъзи  қирралари шундай кутилмаган ҳолатда намоён бўладики, буни аввалдан айтиш, башорат қилиш, “режага киритиш” ва ҳатто тасаввур қилиш ниҳоятда мушкул...

“Араб тафаккури хазинаси”дан: “Хасталик тўшагида ўзига заифлик билан бирга орзу-умид, жангу-жадал майдонида эса бузғунчилик билан бирга куч-қувват топиб, ўзида иккала зиддиятни жамлай олган мавжудот – инсондир”. Баайни, Инсон жисмида сув ва олов бирлашган. Тупроқдек хокисорлик ҳам, тенгсиз бунёдкорлик, бузғунчилик, қайноқ меҳр-муҳаббат, ваҳшийлик, ҳавойилик (масалан, кибр), йиртқичлик... ҳам инсонга хос. “Инсон ҳар доим беозор бўлмасдан, баъзан дунёдаги энг ваҳший махлуққа айланиши мумкинлигини гоҳо тан олгимиз келмайди”.

Юқоридаги фикрлар инсон зотига нисбатан инсонлар томонидан айтилган ва кимдир бунга қарши чиқиши ҳам мумкин. Агар бирор бир буюмни ясасангиз унинг қандайлигини сиздан бошқа ҳеч ким аниқ ва батафсил билмайди. Одам зотини ҳам уни яратган Аллоҳ таолодан бошқа ҳеч ким заррасигача, қалбидаги ҳисларигача билиши мутлақо мумкин эмас. Шу сабаб биз ҳақимизда Аллоҳ таолонинг Каломида келтирилган оятларга назар солсак:

“Эсланг, (эй Муҳаммад!) Раббингиз фаришталарга: “Мен Ерда халифа (Одам) яратмоқчиман”, – деганида, (улар) айтдилар: “Унда (Ерда) бузғунчилик қиладиган, (ноҳақ равишда) қонлар тўкадиган кимсани яратмоқчимисан? Ҳолбуки, биз Сенга ҳамдинг билан тасбеҳлар айтамиз ва Сени муқаддас деб биламиз”. (Аллоҳ) айтди: “Албатта, Мен сизлар билмаган нарсаларни билурман”. (Бақара сураси, 30)

“(Ҳар бир) инсон зиёнда (бахтсизликда)дир! Фақат имон келтирган ва солиҳ амалларни қилган, бир-бирларига ҳақиқатпарвар бўлишни тавсия этган ва бир-бирларига сабрли бўлишни тавсия этган зотларгина бундан мустаснодирлар”. (Аср сураси, 2-3)

Ахир, инсон заиф яратилган-да! (Нисо сураси, 28)

Нима бўлганда ҳам инсон эканлигини, бандани Аллоҳ таоло яратганлигини, ҳаётга келишдан мақсад ва юклатилган вазифаларни унутмасдан яшаш ҳар бир ўзини ОДАМ деб билган мавжудот учун унутилмас ва исбот талаб қилмас ҳақиқатдир!

“Инсоннома” китоби асосида Саидаброр Умаров тайёрлади

Қуйида келтириладиган фикрлар, ҳикматлар ижтимоий тармоқлардаги турли саҳифалардан олиб таржима қилинган.

*****

Аллоҳ таоло бир ишни кечиктирса, бу яхшиликкадир. Аллоҳ таоло сени бир ишдан маҳрум этса, бу ҳам яхшиликкадир. устингга келган бало ҳам яхшиликка. Маҳзун бўлма, Меҳрибон Зот фақат яхшилик ато қилади.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

*****

Иши юриб турган одамнинг дўстлари кўп бўлади. Иши орқага кетганнинг дўстлари эса ҳақиқий бўлади.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Ўсимликларда ақл йўқ. Агар уларни тешиги бор сандиққа солиб қўйсанг, улар нурга эргашиб ўша тешикдан ўсиб чиқади. Биз ақлга эга бўла туриб, нега нурга (илм-маърифатга) эргашмаймиз?!

Нажиб Маҳфуз

*****

Жирканчлик – қилган ёмон ишингни унутиб, ўша ишингга кўрсатган реакциямни ҳисоб-китоб қилишингдир.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Муваффақиятга эришган шахсга ҳужум қилиш ўрнига ўзинг ундан ўзиб кетишга шошил. Аввалгиси ҳасад, кейингиси ҳавасдир.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Йўқотадигани нарсаси йўқ одамни курашга чорлама.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

*****

Агар енгилган одам табассум қилса, ғолиб ғалаба лаззатини йўқотади.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

*****

Табассум –ҳарфларсиз ҳам тушуниладиган сўздир.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

*****

Ғам қушлари бошинг узра учишини таъқиқлаб қўя олмайсан. Лекин ўша қушлар бошингда ин қуриб олишини ман эта оласан.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

*****

Пасткаш табиатли кимсалар бошқаларнинг хатоларини излаб топишдан лаззатланадилар.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

*****

Агар мол-дунё эркакларнинг ўрнини босганида эди, подшоҳларнинг қизлари турмушга чиқмаган бўларди.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

*****

Либосингни ўзингдаги энг қиммат нарсага айлантириб қўйма. Тағин ўзинг кийган кийимингдан арзон бўлиб қолмагин.

“Тарих муҳрлаган сўзлар”

*****

Уч нарса сенга айтмасдан келади:

1. Муҳаббат.
2. Насиба.
3. Ўлим.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

Уч киши тўйиш нималигини билмайди:

1. Илм истовчи.
2. Мол истовчи.
3. Машҳурлик истовчи.

“Ҳаётнинг нариги юзи”

*****

Интернет материалларидан тўплаб, таржима қилувчи

Нозимжон Иминжонов

Ёмон, норасо эътиқод билан қилинган эзгу иш сароб ва

 кул каби ҳеч қандай фойда бермайди.

Абулқосим Замахшарий.

Халқимиз инсоний қадриятлар акс этган Ислом дини таълимотларидан тўлақонли баҳраманд бўлаётган бир вақтда, эришилаётган муваффақиятларимизга соя соладиган  ҳолатлар борки, булар  халқимизнинг урф-одатлари билан уйғунлашиб кетган.

Мамлакатимизнинг турли шаҳар ва вилоятларида халқимизнинг шевалари, тўю-тантаналари, кийиниши бир-биридан фарқ қилади. Маросимлардаги урф-одатлар ҳам турлича бўлиб, аксари ҳолларда ота-боболарининг урфларига бориб тақалади.

Аллоҳ таоло Қуръони каримда марҳамат қилади:

“Уларга (мушрикларга): «Аллоҳ нозил этган нарсага (оятларга) эргашингиз!» – дейилса, улар: «Йўқ, биз ота-боболаримизни не узра топган бўлсак, ўшанга эргашамиз», – дейдилар. Ота-боболари борди-ю, ҳеч нарсага ақллари етмайдиган ва тўғри йўлдан юрмайдиган бўлган эсалар-чи?!” (Бақара, 170).

Ҳозирги вақтда мусибатхоналарда турли бидъат-хурофотларнинг авж олиши, инсонларнинг  таъзия одобларига риоя қилмасликлари натижасида ўзларини ҳам,  мусибат етган хонадон аҳлини ҳам қийин аҳволга солиб қўйишлари,  гуноҳга сабаб бўлиш ҳоллари учрамоқда. Шариат аҳкомларига риоя қилмаслик, Қуръонга ва Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам суннатларига эргашмаслик  инсонларни залолатга етаклайди. Инсонларнинг етарли илмга эга эмасликлари натижасида турли маросимларда яқинлар, қариндошлар ва атрофдагилар орасида  бир қатор нохуш ҳолатларни келтириб чиқармоқда.

Бундай ҳолатлар таъзия маросимларида авж олиши, бидъат-хурофотларга кўр-кўрона эргашиш  мусибат етган хонадон эгаларини  ҳам руҳан, ҳам  моддий томондан  изтироб чекишига олиб келмоқда.

Ҳанафий мазҳабига оид Ибни Обидийнинг “Раддул-мухтор ала дуррил-мухтор” китобида  (1жуз, 663-664 бетлар) баён қилинишича, таъзияни уч кун қилиб белгиланиши аслида таъзия билдирувчилар учундир. Жанозада иштирок эта олмаган киши уч кун ичида кўнгил сўраб, ҳамдардлик билдирсин. Кейин келиб маййит соҳибларининг ярасини янгиламасин. Шундагина ваъда қилинган савобга эга бўлади, дейилган. Шундан келиб чиқиб, ҳайит кунлари яна келиб таъзия билдириш жоиз эмас, чунки таъзия бир маротаба бўлади.

Аксари ҳолларда бўладиган таъзия маросимларидаги бидъат-хурофотларни кўпчилик “Ота-боболаримиздан қолган урф-одат”, “Ўтганларни руҳи норози бўлади” ва бундай маросимларни ўтказиш “Фарзанднинг ота-онаси олдидаги бурчи” деб қаралади. Айнан мана шундай маросимларни ўтказиш билан марҳумнинг яқинлари учун “Фарзандлик бурчини ўташ” деб, нотўғри тушунчага борилади.

Таъзиядаги бидъат-хурфотлар урф-одат кўринишида бўлса ҳам, инсонларни ҳам маънавий, ҳам моддий томондан қийин аҳволга солиб қўяди.                                   

Таъзиядаги бундай маросимлар асосан, таъзияхонадаги исрофгарчилик, инсонларнинг кўзи учун қилиниши ва ачинарлиси мусибатхона эгаларини бундай маросимларни ўтказаман деб, қарз бўлиб қолиши мусибат устига мусибатдир.

Баъзи вилоятларимизда мусибатхонада узоқ қариндошларни, таниш-билишларни кутиб, маййитни 3-4 кунлаб сақлаш одати бор. Бунинг оқибатида, айниқса иссиқ кунларда турли нохушликларни келиб чиқишига сабаб бўлади.  Маййитни сақлаш эса  атрофдаги инсонлар соғлигига ҳам хавф солиши мумкинлигини тушунтириш лозим.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:

 “Жанозани тезлатинглар. Агар аҳли солиҳ бўлса, яхши. Уни (яхшиликка) тақдим қиласизлар. Агар ундан  бошқача бўлса, ёмон. Уни елкангиздан (тезроқ) қўясиз”, - дедилар (Бухорий, Муслим  Абу Довуд, Термизий ва Насаий ривоят қилганлар).

Марҳумга атаб қилинадиган “Кир ювди”, “Гул”, “Ток“, “Ошқовоқ”, “Туршак”, “Қор ёғди”, “Қовун”, “Лайлак келди” каби одатлар шариатда йўқ нарсалардан. Яқин  қариндошларнинг, қўшниларнинг  таъзия бўлган хонадонга келиб  тасалли беришлари, марҳум ҳақида чиройли дуода бўлишлари хонадон эгаларига далда бўлади, лекин аёллар йиғилиб, уларга  зиёфат қилиниб, 4-5 хил таомлар тарқатилиши  шариатимизда йўқ.

Ўтган ота-оналаримиз, яқинларимизга дуо, истиғфор, садақа ва ҳаж каби баданий–молиявий ибодатлардан манфаат олишлиги кўпчиликка маълумдир. Имконият даражасида маййитнинг яқинлари, ўзлари бўлмаса илмли инсонлардан хатми Қуръон қилдиришлари, маййит ҳақига қилинган дуолар ўтганларга ҳам,  маййитнинг яқинларига ҳам  ажру савоблар келтиради. Чунки Қуръон қироати бўлган жойга Аллоҳнинг раҳмати ва баракаси нозил бўлади.

Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:

“Саъд ибн Убоданинг онаси у йўқлигида вафот этди. Шунда у:

“Эй Аллоҳнинг Расули, онам менинг йўқлигимда вафот этди. Агар унинг номидан бирор нарса садақа қилсам, унга манфаати бўладими?” деди.

“Ҳа” дедилар у зот.

“Сизни гувоҳ қилиб айтаманки, мевали боғим унга садақа бўлсин”, деди”.

(Бухорий, Термизий, ва Насаий ривоят қилганлар).

Мусибатхона эгаларидан қарз бўлиб, қарзини қайтара олмаётган кимсалар бўлса, марҳумга савоби етиши учун қарзларидан кечиб юбориши, солиқларини тўлай олмаётган қўшниси борми, шартнома тўловини тўлай олмаётган толиби илмлар борми, кўп фарзандли оилаларга,  бемор бўлиб, дори-дармонларга пул топа олмаётган инсонларга ёрдам берилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди.

«Эл-юрт нима дейди”, “Халқимиз маросимларида қатнашганмиз”, “Ота-боболаримиздан қолган удум”, деб одамлар гапига қараб эмас, балки шариат ҳукмига қараб, амал қилиш керак. Ўтган яқинларимизга эса энг савобли амал, уларнинг ҳаққига дуо қилишликдир.

Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васаллам:

“Замон охирида бир хил қавмлар пайдо бўладики, улар ҳамма амалларни барчага кўрсатиб, ошкора қилишни ўзларига дўст тутадилар ва махфий равишда сир тутиб қилишни ёқтирмайдилар”, дедилар. Саҳобалар сўрадилар: “Ё, Расулуллоҳ, буни қандай тушунайлик?” Шунда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам изоҳ бердилар: “Одам бир-бирини кўролмаслигидан, яъни фалончи ундай қилибди, мен ундан ҳам ўтказиб қиламан дейишидан ёки бир-биридан қўрққанидан шундай қилишади” (Имом Муслим ривояти).

Уч кундан кейин қилинадиган ҳар қандай эҳсонни  ҳар ким ўз оила шароитидан келиб чиқиб, ҳохлаган вақтда, қарз ҳаволасиз қилса бўлади. Имкони бўлмаганлар эса эҳсон қилишлари шарт эмас.

Шуни яхши билмоқ керакки, хайр-эҳсон қилиш мустаҳаб амал бўлиб, у шариат  таълимотига мувофиқ ўтказилгандагина ажру-савобга эга бўлади.

Аслида эҳсон бирорта муҳтож оилага берилиб, унга алоҳида саховат кўрсатилса, нур устига нур бўлади. Оламдан ўтиб кетганларни фақат қилинадиган эҳсон кунлари эмас, балки ҳар доим эслаб туришимиз лозим. Ибратли ҳаёт йўллари, қилган савобли амаллари ҳақида яқинларимизга, фарзандларимизга ўгит сифатида айтишнинг тарбиявий аҳамияти каттадир.

Муҳтожларга ҳам моддий ҳам маънавий мадад беришимиз ўтган яқинларимиз учун ҳам, ўзимиз учун ҳам ажру-савоблар етадиган амаллардир.

Мунира Абубакирова

Ўзбекистон мусулмонлари идораси мутахассиси

ЎМИ Матбуот хизмати