Самъонийнинг “Ал-ансоб” китобида ва Заҳабийнинг “Тазкиратул ҳуффоз” китобида сайёҳ, ҳофиз Абул Фитён  — Умар ибн Абдулкарим ибн Саъдувайҳ Диҳистоний Раввосий (427/1036−503/1110) раҳматуллоҳи алайҳ ҳақида қуйидаги маълумотлар келади:

“Ўз асрининг ҳофизларидан эди. Илм йўлида Хуросон, Ироқ, Шом, Ҳижоз, Миср, Арабистонга сафар қилиб, илм ўрганиб уларни китобларга битган олимлардан эди. Уни  каллапуруш, деб ҳам номлашарди. Чунки, отаси Диҳистонда чорва ҳайвонларининг каллаларини сотар эди. Бир куни Абу Масъуд Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Абдуллоҳ Бажалий, Розий Диҳистонга келиб, Абул Фитённинг отаси Абул Ҳасандан ейиш учун калла сотиб олади. Абул Ҳасан Абу Масъудга қараб: “Кўринишингиздан олим инсонга ўхшайсиз, сиздек инсон учун дўконда ўтириб нарса ейишингиз маъқул эмас, масжидга кирсангиз каллани ўзимиз олиб бориб берар эдик”, деди.

Шунда Абу Масъуд масжидга кириб ўтиргач, Абул Ҳасан ўғли Абул Фитёндан қовурилган чиройли калла, сирка, пиёз ва ширмой нонни бериб юборди. Абул Фитён ўшанда ҳали ёшгина бола эди. Абу Масъуд мазкур ишдан мамнун бўлиб, Абул Ҳасаннинг қилган ишига тасанно айтди. Каллани еб бўлгач, унга ташаккурлар айтдида ва менга жуда ҳам чиройли муомала қилдинг. Менда бунинг эвазига сенга берадиган ҳеч нарсам йўқ. Агар хоҳласанг, ўғлингни олдимга жўнат, унга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадисларидан айтиб бераман.

Отаси бундан жуда ҳурсанд бўлди. Шу билан Абу Масъуд Абул Фитённи ўзи билан Диҳистон шайхларининг олдиларига олиб борар ва унга ҳадис айтиб берар ва уларнинг баъзиларини ўзгаларга айтишини буюрарди. Шундан сўнг Абул Фитёнга бу иш жуда ёқиб, унда илмга бўлган муҳаббат пайдо бўлди. Кейинчалик ўзи ҳам сафар қилиб, жуда кўп ҳадис тўплади. Ҳатто тенгдошлари билмайдиган ҳадисларни эшитиб жамлади.

Ибн Нуқта айтадики: Аҳли илмларни жуда кўпидан эшитдим, уларнинг айтишича, Абул Фитён 3600 та шайхдан илм ўрганган экан. Адиб Хузайма ибн Али Марвазий айтади: “Умар Раввосийнинг бармоқлари сафарда юрганида совуқ сабабли узилиб тушган.

Ҳофиз Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Али Ҳамадоний айтди: Бу диёрда Абул Фитёндан кўра зеҳни ўткир инсонни кўрмадим, балки бутун дунёда ҳам унга ўхшаши йўқ. Гўё саёҳатчи китоб эди. Дунёни ҳадис ўрганиб айланиб чиқди. Уни Маккада учратиб қолдим. Барча шайхлар уни мақташарди, у ҳақда гўзал сўзларни айтишарди. Сўнг Журжонда учратиб қолдим, шу ерда у билан қадирдон бўлиб қолдик.

Бу фанда (ҳадис) кўзга кўринган пешволардан эди. Ҳаттоки устози Абу Бакр Хатиб Бағдодий ва Абу Ҳомид Ғаззолий ундан ҳадис ривоят қилган. Хусусан, Абу Ҳомид Ғаззолий бу зотдан икки саҳиҳ китобини ўтказиб олган. Шунингдек, Абу Ҳафс Умар ибн Муҳаммад Журжоний ва жуда кўп муҳаддису фақиҳлар ундан ҳадис ўрганганлар.

Ибн Макуло айтади: Раввосий мендан ҳадис ёзиб олди ва айни пайтда мен ҳам ундан ҳадис ёзиб олдим. Уни заковатли эканини билдим. Самъоний айтади: “Аҳмад ибн Муҳаммад Сарахсийдан эшитдим: “Умар Раввосий Сарахсга келган пайтда у жойда ҳадис айтиб, талабаларга ёздирар эди. Унинг дарсига жуда ҳам кўп одамлар келар эди. Умар Раввосий дарслари ҳақида шундай дер эди: “Мен дарсимга келган талабаларнинг барчасини исмини биринчи бор келганларида ёзиб қўяман ва улар иккинчи бор дарсга келганларида уларнинг исмларини ёддан айтиб бераман. Улардан сўрашимнинг ҳам ҳожати бўлмайди”. Айтишларича: “У кишининг дарсига келган жамоат етмиш кишидан иборат бўлар экан”.

Абдулғофур ибн Исмоил айтди: Умар Раввосий ҳадис санадларини яхши биладиган машҳур инсон эди. Кўп китоблар ёзган ва кўп маълумотларни бобларга ажратиб жамлаган, тез ёзадиган киши эди. Ҳаёти салафлар ҳаётига ўхшаш камбағал ва кўп фарзандли эди. Найсобурдан Тусга қараб йўл олди. У ерда Имом Ғаззолий у зотга кўп ҳурмат кўрсатиб ўзининг уйига туширди ва У зотдан “Саҳиҳул Муслим”ни эшитди. Шундан сўнгина кетишга рухсат берди.

Сўнг Тусдан чиқиб Марвга Имом Абу Бакр Самъоний (“Ансоб” китоби муаллифининг отаси)ни зиёрат қилиш учун йўлга тушади. Зеро, Абу Бакр Самъоний у зотни чорлаган эди. Бундан мақсади у зотнинг илми-у ирфонларидан олиш эди. Умар Раввосий Марв томонига юрар экан ўзига ўзи: “Мен Марвга кетмоқдаман-у, лекин айтишларича йўлим устида бўлган Сарахс шаҳри “илмнинг қабристони” экан. Иш қилиб, менга ҳам бирор нарса бўлмасайди”, дейди ва йўлида давом этади. Ҳақиқатдан ҳам у зот қўрққан нарса бўлади. У зот 503 йил робиъул охир ойида, Сарахсга келганида ажали етади”. Бу маълумот Умар Раввосийнинг қабртошига ёзиб қўйилган. Аллоҳ ўз раҳматига олсин!

Фахриддин МАМАНОСИРОВ

 ТИИ «Тиллар» кафедраси мудири

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ва Туркия Республикаси Президенти Режеп Таййип Эрдўған музокараларни расмий делегациялар иштирокида давом эттирдилар.

Азалий қадриятларимизга асосланган кўп қиррали муносабатлар сифат жиҳатидан мутлақо янги босқичга кўтарилаётгани бизни қувонтиради, деди Шавкат Мирзиёев. Тор доирадаги мулоқотимиз мамлакатларимиз ўртасидаги ҳамкорликни ривожлантириш учун катта сиёсий ирода мавжуд эканини яна бир бор тасдиқлади. Халқларимиз ва давлатларимиз манфаатига бевосита дахлдор бўлган барча масалаларни, нафақат бугунги кундаги, балки келгусидаги режаларимизни очиқ ва атрофлича келишиб олдик.

Қадим тупроқларимиз бўлмиш Ўзбекистонга келганимдан, азиз қардошим Шавкат Мирзиёев билан яна кўришганимдан мамнун бўлдим, деди Режеп Таййип Эрдўған. Кейинги йиллардаги мулоқотларимиздан сўнг иқтисодий алоқалардаги кўрсаткичлар ошгани биз тўғри йўлда эканимиздан далолатдир. Натижалар яққол сезиляпти. Туркиялик иш одамлари Ўзбекистонга интиляпти. Ўзбекистонда Туркия фирма ва компаниялари учун, сайёҳлар ҳаракати учун кенг имкониятлар яратиляпти.

Президентимизнинг ўтган йили октябрь ойида Туркияга амалга оширган давлат ташрифи тарихий аҳамиятга эга бўлди. 2017 йилда мамлакатларимиз ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 30 фоизга ортди. Жорий йилнинг биринчи чорагида бу кўрсаткич яна 20 фоизга ўсди.

Музокарада яқин йилларда савдо айланмасини 5 миллиард долларга етказиш учун барча имконият мавжудлиги таъкидланди. Томонлар ҳамкорлик учун истиқболли тармоқлар ва лойиҳаларни илгари сурди.

Ўзбекистон Туркия бозорига енгил саноат, кимё, металлургия, машинасозлик, электротехника, чарм-пойабзал ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари экспорт қилишни кенгайтиришга тайёр. Бу борада Истанбул шаҳрида таъсис этилган Ўзбек – Турк савдо уйи имкониятларидан кенг фойдаланиш мумкин. Бу ҳақда Ўзбекистон Президенти Матбуот хизмати хабар берди.

Транспорт коммуникациялари ва транзит соҳасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлашга ҳам алоҳида эътибор қаратилди. Баку – Тбилиси – Карс темир йўли савдо алоқалари учун улкан имкониятлар яратиши қайд этилди. Шу жиҳатдан транзит тарифларини янада мақбуллаштириш муҳимлиги таъкидланди.

Музокарада инвестициявий ва молиявий-техник ҳамкорликни мустаҳкамлаш, туризм, соғлиқни сақлаш, маданият ва бошқа соҳалардаги алоқаларни ривожлантириш масалалари муҳокама қилинди.

ЎМИ Матбуот хизмати

Кўксаройда ўтган самарали музокаралар якунида икки томонлама ҳужжатларни имзолаш маросими бўлди, бу ҳақда давлат раҳбари матбуот хизмати хабар қилмоқда.

Президент Шавкат Мирзиёев ва президент Ражаб Тоййиб Эрдўған Ўзбекистон билан Туркия ўртасидаги стратегик ҳамкорликни янги босқичга кўтаришга қаратилган Қўшма баёнотни имзоладилар.

Икки мамлакат ҳукуматлари, вазирлик ва идоралари ўртасида иқтисодиёт, савдо-сотиқ, транспорт-логистика, саноат, энергетика, илм-фан, таълим, туризм ва бошқа соҳаларга доир 24та ҳужжат имзоланди.

ЎМИ Матбуот хизмати

Албатта, эр-хотин бахтиёр яшашни истайди. Аммо истаса-истамаса, улар орасида келишмовчиликлар бўлиб туради. Яқинлари билан аҳил-иноқ яшаш – тушунмовчиликлардан безган руҳиятга энг керакли озиқдир. Ушбу муаммони ижобий ҳал қилиш оила аъзоларининг саодатига хизмат қилади. Бунинг учун аввало икки тараф ҳам бир-бирини тушунмоғи аёл ва эр ўз ҳақларини адо этмоғи лозим.

Оиладаги тинч-тотувлик, осойишталик кўп жиҳатдан аёл кишига боғлиқ. Келишмовчиликлар юзага келганда аёл босиқлик қилиб овозини баландлатмаса, эркак жазавага тушмайди.

Ҳар томонлама тўкис яшаётган танишларимизга ҳавас қиламиз, ўшандай бахтли яшашга интиламиз. Аммо ҳар доим ҳам истаганларимиз амалга ошавермайди. Аммо имкон қадар ўша оилалардаги осойишталикни ҳаётимизга тадбиқ этишга унчалик ҳам эътибор қилмаймиз. Шунчаки истак билан ижобий натижага эришиб бўлмайди.

Кузатадиган бўлсак, барча намунали деб қаралган оилалардаги ўзаро муносабатлар бир-бирига ўхшашлигига гувоҳ бўламиз. Кўпчилик ажримларга келин ва қайнона муносабатларидаги зиддиятлар сабаб бўлмоқда. Баъзи намунали вакилалар билан суҳбатлашдик.

– Тинч-тотув яшашнинг сири нимада, муроса қилишда ким ташаббускор бўлиши керак? Турмушингизда ноқулай вазиятлар бўлганми?

– Мен Умарова Шоҳида, уч келиннинг қайнонасиман (65 ёш). Оилада ҳар хил вазиятлар бўлади. Ҳеч қачон ўғилларимга келинларимни ёмонламайман, хатоларини гапирмайман. Уларнинг уришиб қолишига сабабчи бўлишни истамайман. Ҳаттоки келинларим тарафидан бирор нохуш вазият юзага келса, хато қилса ўзларига дарров айтмайман. Бир оз вақт ўтиб ётиғи билан тушунтираман. Кўпинча ёшлигим ва келинлик давримни эслаб уларга муомала қиламан. Барча нарсани яхшиликча ҳал қилса бўлади, дилозорлик ёмон. Ҳеч қайси фарзанд онаси хотинидан норози бўлишини истамайди. Билса, албатта, асабийлашади, ўғлимни нотинч қилиб нима қиламан. Қолаверса, келин ҳам бировнинг қизи.

Кимдан нима ўтмайди дейсиз, кўп синоатлар ўтди бошимиздан. Оилани оила қилиш учун аёл ҳақиқий боғбон бўлиши керак. Менга ёқмади ёки ўғлимнинг “тўғри келмаяпти” деган сўзи билан ажралиб кетаверса, ҳаёт тўкис бўлмайди. Ахир норасидаларни етим қилиб қандай яшиликни исташ мумкин. Олса олар насиҳат олмаса, бошига тушганда кўп нарсани англаб етади. Жуда эпсиз бўлсаям, ажратишдек нарсани ҳаёлимга келтирмайман. Аллоҳга шукр, ўргатганларимни ўзимдан зиёд бажарган келинларим ҳам бор. Ҳамма келинларимдан розиман, ўтганимда яхшилик билан эслашиб, чин кўнгилдан дуо қилишса бас.

Қолаверса, гапимиз кўчага чиқмаганининг биринчи сабаби оиладаги аҳиллик. Фикримча, келиннинг хатосини ҳадеб юзига солиб, бўлар-бўлмас важларни ўғлига етказиш эр-хотин муносабатларининг бузилишига сабаб бўлади. Тўғри, феъли-феълига тушмаслиги, келин қайнона орзу қилган сифатларга эга бўлмаслиги мумкин, аммо ўғлингиз билан яхши яшаяпти, фарзандлар бор, муҳими шу.

Улардан ранжиган пайтим ҳам бўлган. Аммо мен учун муҳими оила мустаҳкамлиги. Ўғлим билан келинимнинг тотувлигини ҳамма нарсадан устун қўяман. Ҳатто оғринган кўнглимдан ҳам. Оила қуриш, бировга раҳмат айтиш ёки бировдан раҳмат эшитиш осон иш эмас. Муаммо ва масалаларни ечишда сабр ва оғир босиқлик ёшлардан кўра биз кексаларнинг зиммасига тушади.

Иккинчи суҳбатдошимиз Зилола Ярашбек қизи марҳума қайнонаси Жумагул Чориева ҳақида шундай хотирлайди.

– Оилада учинчи келинман. Уларни қайнонам эмас онам дейман. Илоҳим, охиратлари обод бўлсин. Бу оилага келин бўлиб тушганимда уй ишларини деярли эпламасдим. Келин бўлиб келганимда қайнонам, хатоларимни чиройли тарзда кўрсатиб бериш орқали менга ўргатганлар. Ниҳоятда ширинсўз, сахий ва кўнгли очиқ эдилар. Икки нафар фарзандим бўлгандан кейин мени пойтахтга университетга ўқишга юбориб тўлов шартнома пулларини ҳам қайнотам тўлаганлар. Қайнота ва қайнонамни Аллоҳ раҳмат қилсин. Улар илм олишим учун ҳам шароит яратиб берганлар. Мен уларни жуда соғинаман. Қайнонамнинг жаҳл билан гапириши тугул бировдан норози бўлиб гапирганларини эслолмайман. Ҳеч кимдан норози бўлмасди. Ўғлим учун эчкини соғарди-да, эчки боласидан унга тегишли бўлган сутни соғиб олаётгани учун розилик сўрарди. Менинг орзуим қайнонамдек қайнона бўлишдир.

Бу қайнона ва келинларнинг ўз ҳаётидан мамнунлиги юз-кўзидан билиниб турарди. Айниқса, фарзандлари бахтини ўйлаб иш қиладиган Шоҳида аянинг турмушидаги йўриқлари баъзи қайнона ва бўлажак қайноналарга яхшигина дастурил амал бўлиб хизмат қилади, иншоаллоҳ. Катталар ёшлар учун бир кўприк. Янги кўчатни бир жойдан иккинчи жойга кўчирсангиз, қанчалик эътибор билан парваришлайсиз, келин ҳам ниҳол. Ҳар қандай вазиятда ҳам иложи борича оилани сақлаб қолиш чоралари кўрилиши мақсадга мувофиқ. Биз аёллар охиратнинг саодати, фарзандлар камоли учун тилимизни ширин, феълимизни кенг қилсак, оила мустаҳкамлигини таъминлаган бўламиз.

Нилуфар БОЗОРБОЙ қизи