Аллоҳ таоло яратган барча маҳлуқотлар ичида энг азизу мукаррами шубҳасиз, инсондир. Қуръони каримда: “Дарҳақиқат, (Биз) Одам фарзандларини (азиз ва) мукаррам қилдик...” (“Исро” сураси, 70-оят) деб марҳамат қилинади. Шу боис ҳам, динимиз аҳкомлари, муқаддас китобларимизда ибодат, имон масалалари билан бир қаторда инсонни улуғлаш, инсоний муносабатларнинг олий даражада бўлишлиги назарда тутилади.

Ҳаётда ота-онамиз, яқинларимиз, умуман, атрофимиздаги инсонларнинг қадрига етиш билан бирга, ўтганларни эслаш, хотирлаш ҳар бир банда учун ҳам қарз, ҳам фарздир.  

Фоний дунёдан ўтиб кетган ўз яқинларимиз – марҳумларни доимо яхши сифатлар билан эслаш инсоний бурчимиз эканлигини асло унутмаслигимиз керак. Банда ҳар доим ўтмишга назар ташлаб, ундан тегишли хулосалар чиқариш ва шунга мувофиқ иш тутиш, турмуш кечириш хайрлидир. Аллоҳ таоло ўзининг каломида: “Айтинг: “Ерда сайр қилинглар, бас, олдингилар оқибати не бўлганини кўринглар!” (“Рум” сураси, 42-оят) деб марҳамат қилади. Ушбу ояти каримадан кўринадики, ўтмишда ўтган кишилар ҳаётини, қилган эзгу амалларини ўрганиб, яхшиликларидан ибрат олиб, хатолардан хулоса чиқариб, уларни такрорламасликка ҳаракат қилиш келажакнинг салоҳиятли бўлишида муҳим роль ўйнайди.  

Бу хусусида жуда кўп оят ва ҳадислар бор. Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.): “Дунёдан ўтганларнинг яхши сифатларини эсланглар, уларнинг ёмон сифатларини айтишдан сақланинглар” деганлар (Термизий ривояти). Демак, инсон вафот этгандан сўнг одамлар уни яхши сифатларини эслаши учун энг аввало, ҳар бир банда тириклигида Аллоҳ рози бўладиган амалларда бардавом бўлиши, эзгу ва хайрли ишларни бошидан тутиши лозим бўлади.  

Кимки, ҳаётлик даврида ҳалол ва ҳаромга этибор бермаса, инсонларга турли зиён-заҳматлар етказса, кишилар орасида хар хил ихтилоф ва фитналар чиқарса, албатта, бундай инсонни ҳеч бир кимса яхшилик билан эсламайди. Бу эса ўша каби  инсонларни номаи амолига ёзилиши мумкин бўлган савоблардан, унинг хайрли ишлари, ибратли амалларини эслаб, қилинадиган дуолардан бебаҳра қолишни англатади.  

Шариатимиз кўрсатмаларига кўра, ўтганларнинг қабрларини зиёрат қилиш суннат амаллардандир. Пайғамбаримиз Муҳамад алайҳиссалом: “Сизларга қабрларни зиёратини тақиқлаган эдим. Мана энди қабрларни зиёрат этаверинг, зеро, у сизларга охиратни эслатади”, дедилар (Термизий ривояти). Қабристонга бориш, ўтганларни зиёрат қилишликнинг ҳам ўзига яраша одоблари бор.  Мангу оромгоҳда ётган мархумларни ўйлаб, улардан ўгит ва ибрат олишимиз лозим. Зеро, улар ҳам бизлардек яшаган, турли амалларни адо этган. Бугун эса орамизда йўқ. Бу ҳар бир инсонни шубҳасиз, тафаккурга, мулоҳазага ундайди. Шу боис ҳам, қабристонга қадам ранжида қилганимизда руҳимизда, жисмимизда ўзгача туйғулар жўш уради. Зотан, Расули акрам соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ўлим насиҳат олиш учун етарли ҳодисадир” дедилар (Табароний ривояти).  

Қабристонни зиёрат қилиш чоғида қуйидагиларга алоҳида эътибор бериш лозим. Аввало, қабристонга кирганда: “Сизга салом, эй қабристон аҳиллари” дея салом бериб, хоксорлик билан кириш лозим, қабрлар оёқ билан босилмайди. Сўнгра марҳумлар руҳига бағишлаб, Қуръон тиловати ҳамда дуойи хайрлар қилинади. Бу маййит учун ҳам, банда учун ҳам хайрлидир.  

Унутмайлик, бу дунё қайтар дунёдир. Биз аждодларимиз руҳини шод этиб, уларни қанчалик кўп хотирласак, фарзандларимиз ҳам бундан ибрат олади, қалбида яхшилик уруғлари ниш уради. Вақтлар келиб, ўтиб кетганимизда улар ҳам бизларни хотирлаб, дуойи хайрда бўлади, иншааллоҳ. Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳадиси муборакларида: “Агар бир инсон вафот қилса, унинг амали тўхтайди (савоб ҳам, гуноҳ ҳам ёзилмайди). Фақатгина учта нарсадан унга фойда етиб туради: (қолдириб кетган) садақаи жория ёки фойдали илм ёхуд хақига дуо қилиб турадиган солиҳ фарзандларидан”, дедилар (Муслим ривояти).  

Шу ўринда ўтган авлод-аждодларимиз қабрларини зиёрат қилиш инсоний бурчимиз эканлигини унутмаслигимиз зарур. Бугун юртимизда кенг нишонланаётган Хотира ва қадрлаш кунида аждодларимиз мангу ором топган қабристонларга борайлик, ўтганларнинг хақларига дуолар қилиб, руҳларини шод этайлик. Аллоҳ таоло барча ўтганларни раҳматига олиб, уларнинг хақларига қилаётган дуоларимизни, қилаётган хайрли амалларимизни ижобат қилсин. Юртимиз тинч, осмонимиз мусаффо бўлсин.  

Мирзамақсуд АЛИМОВ,

Андижон вилояти бош имолм-хатиби.

ЎзА

Асарда фитнанинг моҳияти, келтириб чиқарувчи омиллар, унинг офатлари ва олдини олиш йўллари ҳар бир китобхонга тушунарли шаклда ёзилган.

Мазкур рисола ўзи мўъжазгина бўлишига қарамай, фитналарга оид жуда кўп, хилма-хил мавзуларни қамраб олгани, ўзбек тилида ҳали ёритилмаган ноёб маълумотлар ифода қилингани билан янада аҳамиятлидир.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Матбуот хизмати

Имом Ғаззолий Аҳли сунна ва жамоа ақийдавий мазҳабининг тарихи ҳақида сўз юритиб, қуйидагиларни ёзади: Калом бир илм бўлиб, унинг мақсади аҳли суннанинг ақийдасини аҳли бидъатнинг ташвишидан муҳофаза қилиш ва қўриқлашдир. Аллоҳ таоло Ўз бандаларига Ўз Набийи тилида ҳақ ақийдани илқо қилди. Унда уларнинг дини ва дунёсининг салоҳи бордир. Шунингдек, унинг ҳақида Қуръон ва хабарлар нутқ қилди. Сўнгра шайтонлар ўз васвасаси ила бидъатчиларга суннатга хилоф ишларни илқо қилди. Улар ўша ишларни гапирдилар ва аҳли ҳаққнинг ақийдасини бузмоқчи бўлдилар.

Бас, Аллоҳ бир тоифа мутакаллимларни пайдо қилди ва уларнинг ҳимматини тартибга солинган калом ила суннатнинг нусрати йўлида ҳаракатга солди. Шу орқали, аҳли бидъатнинг суннатга хилоф равишда чиқарган алдамчиликлари фош қилинади. Ана шундан илми калом пайдо бўлди.

Бу гапларга қўшимча қилиб айтамизки, илми калом пайдо бўлган вақтга келиб, ақийдага оид масалаларга аввалги вақтларга ўхшаб фақат Қуръон ва суннатдан далил келтириш билан кифояланиш етмай қолган эди. Қарши тараф ақлий далил ҳам келтиришни талаб қилар эди.

Калом масалалари бўйича баҳслар мусулмон оламидаги ўша вақтнинг кўзга кўринган ақийдавий мазҳаблари: Аҳли сунна ва жамоа, мўътазилийлар, муржиъийлар, хаворижлар ва шийъалар ўртасида бўлган.

Кейинчалик, Аллоҳнинг каломига тегишли баҳслардан Аллоҳнинг сифатларига, Ислом давлати бошлиғи имомга оид масалаларга, қазо ва қадар масаласига ва ҳатто баъзи фиқҳий масалаларга ҳам ўтилган.

Вақт ўтиб, турли халқ ва тоифаларнинг Исломга киришлари билан бирга уларнинг ақийда ва фикрлари ҳам мусулмонлар орасига кириб келди.

Шу билан бирга, номусулмонлар томонидан Ислом ақийдаларига қарши фикрий ҳужум ва танқидлар ҳам авж ола бошлади.

Ана ўша ҳамлалардан Ислом ақийдасини ҳимоя қилиш ва уларга раддиялар бериш учун илми калом соҳиблари ғайримусулмонлар билан тортишувларнибошладилар.

Бу ишда Аҳли сунна ва жамоа уламолари ҳам, мўътазилалар ҳам ва бошқалар ҳам иштирок этдилар.Аввал бу тортишувлар тўғри йўналишда ва бир маромда кетди. Кейинчалик эса, бошқа илм ва соҳаларда бўладигани каби, турли бурилишлар ва хатолар юзага кела бошлади. Илми калом бобига бўлган-бўлмаган, турли-туман масалалар аралашиб кетди.

Шунингдек, мутакаллимлар орасига ҳам ҳар хил шахслар аралашиб қолди. Натижада, ҳақийқий илми каломни сохтасидан, ҳаққни ботилдан ажратиб олиш қийин бўлиб қолди.

Ана шундай оғир бир пайтда соф Ислом ақийдасини сақлаб қолиш учун ҳаракат қиладиган уламолар етишиб чиқдилар. Улар Қуръони Карим ва суитаълимотлари асосида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг сахобалари услубида ақида услублариниёрита бошладилар. Уларга «Ахли суна ва жамоа» номи берилди.

Кейинроқ, одамларга тушунарли бўлиши учун матнларни таъвийл килишга хам мажбур бўлинди, Турли китоблар битилди. Аҳли сунна ва жамоанинг ақийда бобидаги таълимотлари тўпланиб, тартибга солинди. Охири келиб, ақийдавий мазҳаб бўлиб шаклланди ва ўз имомларига ҳам эга бўлди.Аҳли сунна ва жамоа исми бундан аввал ҳам бор эди. Аммо кейинроқ, юқорида номлари айтиб ўтилган турли фирқаларга муқобил ўлароқ, айни шу исмни ишлатила бошланди. "(Аҳли сунна деганда «суннатга юрганларнинг йўли ва ҳадисга амал қиладиганлардеган маъноларни кўзда тутилган. Бу борада имом ал-Ашъарий ва ал-Мотуридий аҳли сунна ва жамоанинг ақийда бўйича имомлари деб тан олиндилар.

Бу икки имом Ислом оламининг икки тарафида Ашъарий басралик, Мотуридий самарқандлик бўлса ҳам ва бир-бирлари билан кўришмаган бўлсалар ҳам, бир хил ишни бир хил вақтда, бир хил тарзда адо этганлари ҳамда икковларининг бирданига Аҳли сунна ва жамоа мазҳабининг имоми (яъни,йўлбошчиси) деб эътироф қилиниши бу мазҳабнинг ақийдаси доимо барча юртларда маълум ва машҳур эканига ерқин далилдир.

АКРАМОВ АБДУВОҲИД
Мир Араб олий мадрасаси талабаси

"Кўкалдош" ўрта махсус ислом таълим муассасаси 1-курс талабаларининг юртимизда фаолият юритган муфтийлар сулоласи ҳақида тайёрлаган видеолавҳаси

Мана XV асрки, Қуръони карим ўрганилиб келинмоқда. Ҳозир дунё бўйлаб, хусусан, Араб мамлакатлари, Эрон, Туркия, Миср ва бошқа мамлакатларда Аллоҳнинг Каломини ўрганадиган, уни тадқиқ қиладиган институтлар  ташкил этилган. Тадқиқотлар натижасида унинг ҳар бир сўзи, ҳар бир ҳарфидан янгиликлар, кашфиётлар, бир сўз билан айтганда, Қуръоний мўжизалар намоён бўлмоқда. Ушбу мўжизаларни кўриб ё эшитиб киши Аллоҳ таолонинг нақадар улуғ Зот эканлигига яна бир карра иқрор  бўлади. Келинг, ана шундай мўжизалардан айримлари билан танишиб чиқамиз.

Қуръони каримнинг  “Муддассир” сураси  30-оятида “ عليها تسعة عشر “, яъни  “Унинг устида 19 та (фаришта) бордир” дейилган.  Буни қарангки,  ушбу оятдаги 19 рақами Қуръоннинг бошқа жойларидаги сўзларнинг қийматига тенг келади. Масалан:

1. ”Басмала” 19 ҳарфдан иборат.
2. Қуръон 114 сурадан иборат бўлиб, уни олтига бўлсак 19 рақами келиб чиқади.
3. Биринчи нозил қилинган сура (“Алақ”) Қуръоннинг охиридан ҳисоблаб келганда 19 сурадир.
4. 96-сура (“Алақ”)нинг илк нозил қилинган беш ояти 19 сўздан иборат. ( ب ва   و сўз эмас, ҳарф ҳисобланади).
5. ”Алақ” 19 оят ва 285  ҳарфдан иборат бўлиб, 285 ни 13 га бўлсак,  яна 19 рақами келиб  чиқади.
6. ”Наср” сураси 19 сўздан иборат.
7. ”Наср” сурасининг 1-оятида 19 та ҳарф бор.
8. Қуръонда 114 та “Басмала” бор (113 таси суралар бошида, яна бири эса “Намл” сурасининг 30-оятида). 114 ни 6 га бўлсак, 19 рақами келиб чиқади.
9. واحد сўзининг абжад ҳисобидаги қиймати 19 га тенг. واحد  ва    واحدة сўзлари  الله  лафзи  жалоласи  билан 19 та оятда келган.
10. Қуръоннинг бошидан ҳисоблаганда биринчи 19 оятли сура бу “Инфитор” сураси бўлиб, унинг охири الله лафзи билан тугайди. Бу эса Қуръоннинг  охиридан ҳисоблаб келганда 19-марта ишлатилишидир.

“Наҳл” сурасига тегишли рақамли мўжизалар

1. Қуръондаги тартиби 16.
2. Уни 8 га кўпайтирсак  128 чиқади.  Бу эса “Наҳл” сурасининг оятлари сонига тенгдир.
3. Асаларидаги храмасомалар 16 жуфт.
4. Эркак асалариларда 16 дона (тоқ) храмасома мавжуд бўлиб, бу бошқа ҳайвонларга зид равишда урғочисининг ярмичасидир.
5. نحل     сўзини кичик абжаддаги қиймати ҳам 16 ни ташкил этади.
6. Малика бўлиш учун тайёрланаётган тухумга етилиши учун 16 кун керак бўлади.

“Қамар” сурасига тегишли рақамли мўжизалар

اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانْشَقَّ الْقَمَرُ (1)

“Қиёмат яқинлашди. Ой ҳам бўлинди”. (Қамар сураси, 1-оят).

Юқоридаги оятда қўлланилган арабча  «иншаққа»  (бўлинди)  сўзи  «шаққа»  сўзидан келиб чиққан бўлиб,  «бирор нарсанинг кўтарилишига сабаб бўлмоқ,  тупроқни  ҳайдамоқ ёки  ковламоқ»  деган маъноларда ҳам ишлатилиши мумкин.

“Биз  (осмондан)  сувни мўл ёғдирдик.Сўнгра ерни  (гиёҳлар унсин, деб) ёрдик. Сўнгра Биз унда донларни ундирдик, узум ва кўкатларни, зайтун ва хурмоларни, қалин дарахтзор боғларни, мева-ю гиёҳларни ҳам” (Абаса сураси, 25-31-оятлар).

Кўриб турганимиздек, юқоридаги оятда ишлатилган «шаққа» сўзи «иккига бўлиш» эмас, балки «тупроқни ёриб, турли экинларни ундириш» маъносида келган. Мана шу жиҳатдан олиб қаралганда, «шаққа» сўзининг «Ой ҳам бўлинди» («Қамар» сураси, 1-оят)  ифодасидаги маъноси унинг 1969 йилги ойга қўниш ва Ойда амалга оширилган изланишларни назарда тутаётганлигида ҳам кўриниши мумкин. (Аллоҳ ҳаммадан кўп билгувчидир.) Ҳақиқатда,  бу ерда бошқа бир жуда муҳим аломат мавжуд. «Қамар»  сурасидаги бу оятда ишлатилган айрим сўзларнинг «абжад»  қийматлари ҳам 1969 рақамини келтириб чиқаради.

Бундай ҳисоблаш усулида алоҳида урғу берилиши керак бўлган муҳим бир жиҳат шундаки, унда жуда катта ва матнга алоқадор бўлмаган сонларнинг келиб чиқиши эҳтимоли бор. Жуда кичик алоқадор сонларнинг ҳосил бўлиши эҳтимолига қарамай, бундай аниқ рақамларнинг келиб чиқиши ҳайратланарли бир ҳолдир.

“Қиёмат /яқинлашди/.Ой ҳам бўлинди”  нинг абжад ҳисобидаги қиймати 1969 бўлиб, бу  Милодий Григорян ҳисобида 1969 йилга ишора қилмоқда.

«Яқинлашди» жумласи ҳисобга олинмайди, чунки у араб тилида оятнинг бошида келади.

1969 йилда америкалик астронавтлар  Ойда  тадқиқот ўтказишди, турли ускуналар билан унинг тупроғини ковлашди, уни ёриб, Ерга намуна олиб қайтишди.

Бироқ биз  шу нарсани таъкидлашимиз лозимки, албатта, Ойни бўлиш Аллоҳнинг Пайғамбаримиз (cаллаллоҳу алайҳи ва саллам)га берган мўжизаларидан биридир. Бу мўжиза ҳадисларнинг бирида қуйидагича тасвирланади:

“Макка халқи Расулуллоҳдан уларга мўжиза кўрсатишни сўрадилар.Шунда Расулуллоҳ (cаллаллоҳу алайҳи ва саллам) уларга Ойни икки бўлакка бўлиб кўрсатдилар. Маккаликлар бу икки бўлак орасида Ҳиро тоғини кўрдилар”. (“Саҳиҳ Бухорий”)

Юқоридаги мўжиза оятда ваҳий қилинган Ойнинг бўлинишидир.  Бинобарин, Қуръон барча замонларга қаратилган Китоб бўлганлиги  боис, бу оят бугунги кунимизда Ойнинг тадқиқ этилишини назарда тутмоқда, деб тушунилиши мумкин. (Аллоҳ ҳаммадан кўп билгувчидир.)

Қуръони каримда келган айрим лафзларнинг сони:

1. شهر  (ой)  сўзи 12  марта келган;
2. قمر  (ой) сўзи12  марта келган;
3. سنة (йил) сўзи7  марта келган;
4. عام (йил) сўзи 7 марта келган;
5. يوم  (кун) сўзи  365 марта келган;
6. جزاء (жазо) сўзи117  марта келган;
7. مغفرة (мағфират) сўзи  23 марта келган;
8. ايمان (имон) ва كفر (куфр) сўзлари25  марта келган;
9. دنيا  (дунё) ва آخرة (охират) сўзлари 115  марта келган;
10. ملائكة (фаришта) ва شيطان  (шайтон) сўзлари 88 марта келган;
11. رجل (эр)   ва امرأة (аёл) сўзлари 24  марта келган;
12. حياة (ҳаёт  ва موت (ўлим) сўзлари 145 марта келган;
13. صالحات (яхшиликлар) ва سيئات (ёмонликлар) сўзлари 167 марта келган.

     Ҳошимжон НИЗОМИДДИНОВ,

 ЎХИА 1-курс магистранти