Яқинда Абдуллоҳ Зуфарнинг “you tube” тармоғига жойлаштирган Қуръонни тафсир қилиш борасида қилган суҳбатини эшитиб қолдим. Унда Абдуллоҳ Зуфар Ибн Таймия раҳимаҳуллоҳнинг бир оятни тафсир қилиш учун юзлаб тафсир китобларини кўришини, лекин улардан қониқмасдан Аллоҳга дуо илтижолар қилишини натижада ўша оят борасида ҳеч ким эшитмаган тафсирни қилишини айтиб ўтган. Шундан сўнг ўзининг фикрларини давом эттириб, Ислом оламида энг мўътабар ҳисобланган айрим тафсир китобларини жумладан, Имом Табарийнинг тафсирини юзаки ёзилган тафсирлар сирасига киради, деган!

Хўш! Ҳақиқатда ҳам шундоқми? Ёки асл ҳолат тамоман бошқачами? Имом Табарий ўз тафсирларини қанча муддатда ёзган ва унда қандай услубни танлаган? Мўътабар уламолар мазкур тафсир ҳақида нималар деган? Қуйида шу каби саволларга жавоб беришга ҳаракат қиламиз.

Тафсири Табарий номи билан шуҳрат қозонган “Жомеъу-л-баён фий таъвили-л-Қуръон” номли ушбу бебаҳо асар баъзи тадқиқотчилар наздида маъсур тафсир йўналишида ёзилган илк мукаммал асар сифатида билинади.

Муфассир аввал ояти каримани келтиради. Сўнгра, унга умумий маъно беради. Сўнгра, бирорта саҳобий ёки тобеиндан ояти кариманинг тафсирига алоқадор бўлган сўзларини санадлари билан келтиради. Муайян оятларнинг ўқилиш тартиби борасида ворид бўлган турли хил қироат услубларини зикр қилади ва улардан бирини таржиҳ этади. Оят мазмуни ёхуд сабаби нузулига тааллуқли бўлган ҳадиси шарифларни ҳам санадлари билан зикр қилади. Оятлардан тармоқланиб чиқувчи фиқҳий ҳукмларга ҳам тўхталади. Гоҳо, эътиқодий масалаларга ҳам тегиниб, бидъат аҳлига илмий раддиялар беради.

Ривоят қилинишича, Муҳаммад ибн Жарир Табарий ушбу асарни ёзишдан олдин уч йил мобайнида истихора қилган. Сўнгра, қирқ йил давомида ҳар куни қирқ варақдан ёзган. Уни имло қилишдан аввал шогирдларига юзланиб, “Қуръон тафсирини ёзиб олишга ғайрат қила оласизми?”, дейди. У замонларда устозлар айтиб турганлар. Шогирдлар ёзиб турганлар. Шунда шогирдлар: “у неча варақ бўлади?”, дейишди. У киши: “ўттиз минг варақ бўлади”, деб жавоб бердилар. Шогирдлар “буни ёзиб тамомлагунча умр кетиб қолар экан”, дея эътироз билдиришди. Шундан сўнг, Табарий ўз тафсирини қисқартириб, уч минг вараққа туширди. Лекин, шунда ҳам ушбу асар ҳажм жиҳатидан энг катта тафсир бўлди.

Унинг аксар, матбаалар томонидан чоп этилган нусхаси ўттиз мужалладдан иборат. Айтиш жоизки, Табарий тафсиридан сўнг бугунги кунгача таълиф этилган аксар тафсир китобларининг услуби Табарий қўллаган услубдан катта фарқ қилмайди.

Кўплаб машҳур ислом уламолари тафсири табарийнинг ўз бобида мисли йўқ бир китоб эканлигини эътироф этиб, мадҳ этганлар. Жумладан, Абу Ҳомид Исфиройиний шундай дейди: “Агар кимдир ушбу тафсирга эга бўлиш учун Чин (Хитой) юртига сафар қилса, бу йўлда чеккан машаққати арзимас ҳисобланган бўлурди”.

Имом Нававий ўзининг “Таҳзибу-л-асмо ва-л-луғот” номли асарида Ибн Жарир Табарийнинг таржимаи ҳолига тўхталар экан: “Унинг машҳур таърих китоби бор. Шунингдек, тафсир борасида ҳеч ким ўхшашини тасниф қилолмаган бир китоби мавжуд”, дейди.

Жалолиддин Суютий айтади: “Агар мендан қайси тафсирга йўллайсиз ва ўқувчига бу борада қайси ишончли китобни маслаҳат берасиз, десанг, мен бундай китоб имом Абу Жаъфар ибн Жарир Табарийнинг тафсиридир, деб айтаман. Қайсики, барча мўътабар уламолар тафсир борасида унинг ўхшаши ёзилмаганлигига иттифоқ қилганлар”.

Имом Абу Бакр Хатиб ўзининг “Тарихи Бағдод” китобида шундай ёзади: “Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Жарир Табарий... шундай олим эдики, сўзлари ҳукм ўрнида қабул қилинарди, унинг раъйига мурожаат қилишарди. У ўз асрида ҳеч ким муваффақ бўлмаган даражада илм олди ва уларни ёзди. У Қуръони каримни тўла ёд олган, қироат турларининг барчасини чуқур ўзлаштирган, уларнинг маъноларини теран ўрганган олим эди...”.

Юқорида айтиб ўтилган маълумотлардан маълум бўлмоқдаки, Имом Табарий раҳматуллоҳи алайҳининг ёзган тафсирлари ҳеч ҳам юзаки тафсир эмас экан. Абдуллоҳ Зуфарнинг гапи борасида эса, мўътабар уламоларнинг обрўсини тўкиш мақсадида атайлаб айтилган гап, деган хулоса қилишимиз мумкин. Имом Табарийнинг ҳаёти ва илмий ижоди билан яқиндан танишган ҳар қандай киши бунга амин бўлади.

Омон  Қодиров,  “Хожа Бухорий” ўрта махсус ислом билим юрти ўқитувчиси

Касал кўриш савоби улуғ фазилатли амаллардан. Баро ибн Озиб розийаллоҳу анҳу: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизларни жанозага қат­нашиш ва касални бориб кўришга буюрдилар”, деди (Имом Бухорий ривояти).

Имом Термизий касал кўриш­нинг нақадар савобли амал экани ҳақида Али розийаллоҳу анҳудан қуйидаги ривоятни келтиради. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Қайси бир мусулмон мусулмон биродари касал бўлганида эрталаб бориб кўрса, то кеч киргунга қадар унга етмиш минг фаришта салавот айтиб туради. Агар (қайси бир мусулмон) мусулмон биродари касал бўлганида кечаси бориб кўрса, то тонг отгунича унга етмиш минг фаришта салавот айтиб туради ва у учун жаннатда бир бўстон бўлади”, дедилар.

Касал кўришга борган киши беморнинг ҳолатини ҳисобга олиши, унинг олдида узоқ қолиб кетмаслиги, унга озор берадиган нарсалардан эҳтиёт бўлиши, шу билан бирга, унга уни хурсанд қиладиган сўзларни айтиб, тезроқ соғайиб кетишини сўраб дуо қилиши лозим. Эътибор ва меҳр касални тезроқ оёққа туришига сабаб бўлиши мумкин.

Касал кўргани келган киши илм аҳлидан бўлса, беморнинг рухсати билан унга Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам қилганлари сингари дам солиб қўйиши жоиз.

Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: «Ким касал кўришга борса ва унинг ажали ҳозир бўлмаган бўлса, унинг ҳузурида етти марта: “Улуғ Аршнинг Рабби, Улуғ Аллоҳдан сенга шифо беришини сўрайман” деса, Аллоҳ таоло унга шифо беради», дедилар (Имом Абу Довуд ривояти).

Шунга мувофиқ, агар касал оғирлашиб қолмаган бўлса, унга “Улуғ Аршнинг Рабби, Улуғ Аллоҳдан сенга шифо беришини сўрайман”, дея етти марта айтиш мустаҳабдир.

Абу Дардо ва Абу Зарр розийаллоҳу анҳумодан қилинган ривоятга кўра, бемор ҳузурида Қуръон оятларини тиловат қилишда беморга енгиллик бўлиши ҳақида айтилган. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам дедилар: «Қайси бир маййит (яъни, муҳтазар – ўлим аломатлари зоҳир бўлган, аммо жони танани тарк этмаган кимса) вафот топадиган бўлса-ю, бас, унинг ҳузурида “Ёсин” тиловат қилинса, Аллоҳ унга енгиллик беради».

Абу Шайх “Фазоилул Қуръон” ва Абу Бакр Мар­вазий “Жаноиз” китобида Ибн Аббос розийал­лоҳу анҳумо Раъд сурасини ўқишни яхши кўрганини ва бу маййитга енгиллик бўлиши ҳақида айтгани зикр қилинган.

Бундан ташқари, Фотиҳа, Ихлос, Фалақ ва Нас сураларини ўқиш ҳам мустаҳабдир. Касал инсон ҳам ўзига етган дардга сабр қилиши ва бу касаллик сабабидан Аллоҳ таоло уни гуноҳлардан поклаб, даражасини кўтаришини умид қилмоғи лозим.

Ибн Аббос розийаллоҳу анҳу­модан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам ка­сал ётган бир аъробийни кўриш­га келдилар ва: “Зарари йўқ, ин­шоаллоҳ, покизалик”, дедилар. Шунда аъробий (тушкун кайфият ва умидсиз ҳолда, Аллоҳ таолога нисбатан ёмон гумон қилиб): “Покизалик?! Йўқ, ундай эмас, бал­ки қари чол учун қабрга олиб кетмоқчи бўлган қаттиқ иситма”, деди. Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Хўп, ундай бўлса”, де­дилар». .

Мазкур ҳадиси шарифдан касал кўришга борган киши ҳам, бемор ҳам доимо яхши сўзларни айтиши ва Аллоҳ таоло ҳақида гўзал гумонда бўлиши матлуб эканини келиб чиқади.

Олимхон ЮСУПОВ,

Ҳадис илми олий мактаби ректори

“Ҳидоят” журналининг 10-сонидан олинди

Малайзиядаги Осиё-Тинч океани технология ва инновациялар университети кампусида Халқаро маданият фестивали бўлиб ўтди, деб хабар бермоқда «Дунё» АА мухбири.
Унда Куала-Лумпурдаги дипломатия корпусининг 500 нафардан ортиқ вакиллари, университет раҳбарияти ва ўқитувчилари ҳамда талабалар иштирок этишди.

Тадбир чоғида иштирокчилар Янги Ўзбекистондаги демократик ва ижтимоий-иқтисодий ўзгаришлар, республикада ноёб маданий-маънавий меросни асраб-авайлаш, тарғиб қилиш ва янада ривожлантириш бўйича амалга оширилаётган эътиборга молик чора-тадбирлар ҳақидаги батафсил маълумотлар билан таништирилгани баробарида мамлакатимиз элчихонаси кўмагида Ўзбекистоннинг бой зиёрат туризми салоҳияти ҳам намойиш этилди.

Айниқса, мамлакатимиз халқининг ўзига хос рақс санъати, урф-одат ва маросимлари ҳамда миллий либослари намойишидан иборат бўлган шоу-дастур фестиваль иштирокчиларида унутилмас таассурот қолдирди.
Бундан ташқари, фестивал доирасида ўзбек халқ амалий санъати кўргазмаси, жумладан, ипак матолар, тўқимачилик маҳсулотлари ва сопол буюмлар намуналари ҳам намойиш қилинди.
Малазийской рақамли иқтисодиёт корпорацияси маълумотномаларида қайд этилишича, Осиё-Тинч океани технология ва инновациялар университети Малайзиянинг ахборот технологиялари жабҳасидаги етакчи олий ўқув юртларидан бири ҳисобланади. Ушбу университетига 1993 йили асос солинган.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати

“Салаф” сўзи луғатда – “аввал яшаб ўтганлар”, “аждодлар”, “ўтмишдошлар” деган маъноларни англатади. Шаръий истилоҳда “салаф” сўзи муайян бир давр билан боғлиқ маънони англатади. Яъни, Набий алайҳиссалом замонларида ва ундан кейинги икки асрда яшаган мусулмонлар “салафи солиҳ”, яъни, “солиҳ аждодлар” дейилади. Бу борада Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам ўзларининг муборак ҳадисларида шундай деганлар:

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بن مسعود رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: خَيْرُ النَّاسِ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ يَجِيءُ أَقْوَامٌ تَسْبِقُ شَهَادَةُ أَحَدِهِمْ يَمِينَهُ، وَيَمِينُهُ شَهَادَتَهُ

 (رواه الامام البخاري والامام مسلم)

Абдуллоҳ ибн Масъуд разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: Набий саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: “Энг яхши давр менинг даврим, сўнг уларга яқин бўлган, сўнг уларга яқин бўлган даврлардир. Сўнгра шундай инсонлар келадики, уларнинг гувоҳликлари қасамларидан, қасамлари эса гувоҳликларидан ўзиб кетади” (Имом Бухорий ва Муслим ривоятлари).

Мазкур ҳадисга кўра, Ислом уламолари Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи васаллам замонларида ва ундан кейинги икки даврда яшаган мусулмонларни “салафи солиҳ”, яъни, “солиҳ аждодлар” деб тавсифлайдилар. Улардан кейинги даврларда яшаган мусулмонларга нисбатан бу номлар қўлланилмайди.

Аҳли сунна вал-жамоа анъанасига кўра, салафи солиҳлар давридан кейин яшаган мусулмонлар “халафлар”, яъни “кейингилар” деб аталади. Халаф яъни, кейинги аср олимлари дарахт ўз илдизидан озиқлангани каби салафи солиҳларнинг қарашлари асосида шаклландилар.

Сўнгги йилларда “салаф солиҳларга эргашиш” шиорини ниқоб қилиб олган, мутаассиб кўринишдаги сохта салафийлар барча ақидавий ва ҳукмий масалаларни ҳижрий сананинг дастлабки уч асрига мувофиқ равишда ҳаётга татбиқ этишни тарғиб қилсаларда аслида, уларнинг қарашлари асосан 18-асрнинг ўрталарида яшаб ўтган наждлик Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг мутаассибона ғоялари устига қурилгандир. Муҳаммад ибн Абдулваҳҳобнинг қарашлари эса Ислом динида биринчи бўлинишга сабаб бўлган Хаворижлар ақидаси билан йўғирилган.

Бу оқим аъзолари диний масаланинг ечимини топишда фақат оят ёки ҳадисни узуқ-юлуқ ҳолда келтириб, унга юзаки ёндашиб, гўё муаммога жавоб топган бўлади. Уларнинг бу услуби авом халққа осон тушунилгандек, гўё тўғридек туюлади. Шу йўл билан ҳам улар ўз тарафдорлари сонини кўпайтиришга уринади.

Салафийлик ғояси тарафдорларининг асосий мақсадлари Қуръон ва суннатни ўзларича маҳкам тутиш ва қарийб 13 асрдирки Ислом умматининг бирдамлигини таъминлаб келаётган фиқҳий мазҳабларни йўқ қилиб, уларни илдизи билан қўпориб ташлашдан иборат. Уларнинг даъвосига кўра, гўё мусулмонларнинг ихтилофдан нажот топиши фақат Қуръон ва ҳадисни қаттиқ ушлаш билан бўлади, мазҳаблар мавжуд бўлар экан, Қуръон ва ҳадисни маҳкам ушлаш амри маҳол эмиш.

Гўёки бу билан улар Қуръон ва суннатни маҳкам тутишмоқда-ю, бутун уммат эътироф этган ва авлги 3 асрда яшаб ўтган мазҳаб бошилар уни маҳкам тутишмагани иддао қилишларини англаш қийин эмас.

Воқеъликда эса, улар мазҳаблар орасидаги жузъий ихтилофларни қоралаган ҳолда, ҳаммани мазҳабни ташлашга ҳамда Қуръон ва ҳадисларни ўрганиб, тушунганича уларга амал қилишга, бошқача қилиб айтганда, ҳаммани ўзи ижтиҳод қилишга чақирадилар. Бу эса, шубҳасиз, янада ихтилофлар ва қарама-қарши фикрларнинг кўпайишига олиб келади. Агар мазҳаблар орасидаги ихтилофлар маълум чегара билан чекланган бўлса, мазҳабсизликнинг бу даъвати эса чексиз ихтилофларга сабаб бўлади ва мусулмонлар ҳаётида даҳшатли фалокатларни келтириб чиқаради.

Шу ўринда айтиб ўтиш лозимки, фиқҳий мазҳаблар орасидаги жузъий ихтилофлар саҳобалар ва тобеинлар орасида мавжуд бўлган ихтилофлар таъсирида юзага келган. Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам:

اختلاف أصحابي لكم رحمة

яъни “Саҳобаларимнинг ихтилофи сизлар учун раҳматдир”, – деб марҳамат қилганлар (Имом Байҳақий, Имом Табароний ва Имом Дайламий ривоят қилишган).

Қолаверса, асрлар давомида барча мусулмонлар амал қилиб келган анъанавий мазҳабларни ва унга эргашган мўмин-мусулмонларни адашганлик ва залолатда айблашнинг ўзи улкан бўхтондир. Бу Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васалламнинг муборак суннатларига ҳам тўғри келмайди. Зеро у Зот:

(لا تجتمع أمتي على ضلالة (رواه الامام ابن ماجه والامام الطبراني

яъни “Аллоҳ умматимни бирор залолатга жамламас”, – дея марҳамат қилганлар (Имом ибн Можа ва Имом Табароний ривоятлари). Машҳур саҳоба Абдуллоҳ ибн Масъуд разияллоҳу анҳу шундай дейдилар:

ما رآه المسلمون حسنا فهو عند الله حسن

(رواه الامام أحمد)

яъни: “Мусулмонлар яхши деб билган нарса Аллоҳнинг ҳузуруда ҳам яхшидир” (Имом Аҳмад ривоятлари).

Сохта салафийлар дунёнинг каерига бормасин, мусулмонлар орасида тушунмовчиликлар, ихтилофлар ва ташвишлар авж олади. Бугунги кунда уларнинг ахли сунна вал-жамоадан оғишганлиги, улар на сахобалар ва на тобеъинлар йулидан юрмаётганлари ўз исботини топиб улгурган. Кўплаб уламолар томонидан уларнинг бузғунчи ғояларига нисбатан илмий раддиялар эълон қилинган. Жумладан ХIХ асрда яшаб, ижод этган машҳур ҳиндистонлик олим Муҳаммад Сиддиқ Ҳасан ал-Қанужий (1832-1890) сохта салафийлар ҳақида фикр билдириб, шундай дейди: “Ҳозирги кунда бир риёкор ва шуҳратпараст гуруҳ пайдо бўлган бўлиб, улар Қуръон ва ҳадисни билиш ва унга амал қилишни даъво қилмоқда… Ажабланарлиси шундаки, улар ўзларини энг ихлосли ва энг тақводор, деб бошқаларни мушриклар деб номламоқда. Улар энг мутаассиб ва динда ғулувга кетган кишилардир. Бу диндан эмас, балки Ер юзида тарқалган фитна ва катта фасоддир” (“Тақлиду-л-аимма” 16-17 бетлар].

Ўтган асримизнинг кўзга кўринган етук алломалардан бири марҳум Шайх Муҳаммад Саид Рамазон Бутий раҳимаҳуллоҳ ўзларининг “салафийлар” деб атаётганларга раддия сифатида “Салафийлик исломий мазҳаб эмас, балки у муборак давр босқичидир” номли асарларида жумладан шундай дейдилар: “Ислом динининг ўтаган ўн тўрт асрлик тарихи давомида бирор мўътабар имом ёки уламодан эшитмаганмизки, мусулмонларнинг ҳидоятда бўлишларининг ҳужжати “салафийлар” деб номлаган гуруҳга мансуб бўлиш ҳисобланса. Балки, “салафийлик” деган гуруҳга мансуб бўлишнинг ўзи айни бидъатдир” (231-232-бетлар).

Хулоса қилиб айтганда ота-боболаримиз, минг йиллик муъмин-мусулмонлар барчаси аҳли сунна вал-жамоа таълимотида бўлиб келишган. Бирок, йигирманчи мелодий асрнинг ўрталарига келиб, аҳли сунна вал-жамоадан оғишган ваҳҳобийлик оқими тизимидан сизиб, янги ва сохта салафийлик юзага келди. Асрлар давомида Ислом уламолари томонидан ёзилган асарлар ва орттирилган малака, эришилган ютуқларни рад этиб, фақатгина “салафи солиҳлар” даврини эътиборга олиш даъвосида бўлиш сохта салафийликнинг тор моҳиятини намоён этади.

Бугунги кунимизда юртдошларимиз ичида ҳали ҳам билиб-билмай сохта салафийларнинг асоссиз даъволарининг таъсирида юрган кишиларнинг мавжуд эканлиги ушбу тоифанинг илдизларини ўрганиб, унинг асл моҳиятини очиб бериш, уни одамларга, халқимизга тўғри тушунтириб бериш долзарб эканлигини билдирмоқда. Айниқса, бизнинг энг асосий вазифамиз ёшларни бундай сохта салафийлар домига тушиб қолишдан асрашимиз ва бунинг учун эса доим огоҳлик билан уларга қарши илмий раддиялар бериб боришимиз керак бўлади.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво бўлими мутахассиси,

Абдулатиф Турсунов