22 Декабр, 2024, 21 Жумадул сони, 1446
22 Декабр, 2024, 21 Жумадул сони, 1446
ٱللَّهُ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡحَيُّ ٱلۡقَيُّومُۚ لَا تَأۡخُذُهُۥ سِنَةٞ وَلَا نَوۡمٞۚ لَّهُۥ مَا فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَمَا فِي ٱلۡأَرۡضِۗ مَن ذَا ٱلَّذِي يَشۡفَعُ عِندَهُۥٓ إِلَّا بِإِذۡنِهِۦۚ يَعۡلَمُ مَا بَيۡنَ أَيۡدِيهِمۡ وَمَا خَلۡفَهُمۡۖ وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيۡءٖ مِّنۡ عِلۡمِهِۦٓ إِلَّا بِمَا شَآءَۚ وَسِعَ كُرۡسِيُّهُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضَۖ وَلَا ئَُودُهُۥ حِفۡظُهُمَاۚ وَهُوَ ٱلۡعَلِيُّ ٱلۡعَظِيمُ٢٥٥
"Курсий ояти" деб номланган ушбу ояти карима Қуръондаги энг буюк оятдир, оятларнинг саййидасидир. Унинг фазилати ва савоби ҳақида Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломдан бир қанча ҳадислар ривоят қилинган. Ҳадиси шарифлардан бирида: "Ким ҳар фарз намозидан сўнг Курсий оятини ўқиса, жаннатга киришдан уни фақат ўлим тўсади" (Насоий ривояти), дейилган.
Аллома Ибн Касир ўз тафсирида ушбу оятни ўнта мустақил маънога ажратиб тафсир қилган. "Аллоҳдан ўзга ҳеч қандай илоҳ йўқдир, фақат Унинг Ўзи бордир". Ислом дини келтирган шиор, мусулмонлар эътиқодининг асоси, тавҳиднинг асл маъноси шудир. Сиғиниладиган, топиниладиган, ҳожатлар сўраладиган, ҳожатларни эса раво қиладиган, ризқ берадиган, кенглигу ночорликда даргоҳига бош уриладиган, ҳидоятга бошлайдиган ва йўлдан оздирадиган фақат Унинг Ўзидир. Ким ягона илоҳга сиғинса, Унгагина итоатда бўлса, икки дунё саодатига эришади. Ким Унга ширк келтирса, Унга кимларнидир, нималарнидир шерик қилса, имон-эътиқодини бой беради, абадий азобга қолади.
"У тирик ва абадий турувчидир". Тириклик Аллоҳнинг зотий сифатларидандир, У ҳеч қачон ўлмайди, абадийдир. Махлуқотларининг туриши Унинг турғизиши биландир. У бутун коинот, борлиқ тизимини Ўз илоҳий низоми асосида бошқариб, ҳаракатлантириб туради. Энг майда атом заррасидан тортиб миллиардлаб юлдуз ва сайёраларни жамлаган улкан борлиқларгача, ҳаммасининг мавжудлиги ва ҳаракати ҳам Унинг амрига кўрадир. Ҳишом ибн Аммор: "Бақара сурасидаги Аллоҳнинг Исми аъзами "Аллоҳу ла илаҳа илла ҳува, ал-Ҳаййул Қойюм" калимасидир", деган.
"Уни мудроқ ҳам, уйқу ҳам олмайди". Аллоҳ таолода ҳеч қачон чарчоқ, уйқу ёки ғафлат бўлмайди. Бандаларининг бирор хатти-ҳаракати ёки лаҳзаси Унинг назаридан четда қолмайди: У ҳамма нарсани кўриб, кузатиб, бошқариб, тарбият қилиб туради. Агар Уни уйқу ёки ғафлат олганида замину коинотдаги ўта дақиқ низом издан чиқиши, оламлар ҳаёти остин-устун бўлиб кетиши муқаррар эди. Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳумо мазкур қавл хусусида бундай деган: "Мусо алайҳиссалом фаришталардан: "Аллоҳ ҳам ухлайдими?" деб сўради. Шунда Аллоҳ таоло фаришталарга Мусони уч кун ухлашга қўймай, бедор тутишни буюрди. Улар амр этилганидек қилишди. Кейин Мусо алайҳиссаломнинг қўлига иккита идишни тутқазиб: "Буларни синдириб қўйма" дея огоҳлантиришди. Тўртинчи кечага ўтганида ҳазрати Мусони мудроқ боса бошлади. Қўлда эса биттадан идиш, гоҳ уйғониб, гоҳ мудроқ босиб турибди. Охири ухлаб қолиб, қўлларидаги шиша идишларни бир-бирига уриб синдириб қўйди". Ибн Аббоснинг сўзларига қўшимча қилиб Муаммар: "Бу мисол билан Аллоҳ таоло Мусога: агар У ухласа, осмонлару Ер ҳам худди шундай чилпарчин бўлиб кетишини англатди", дейди. Ибн Абу Ҳотим Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан шундай ривоят қилади: "Бани Исроил бир куни Мусо алайҳиссаломдан: "Парвардигоринг ҳам ухлайдими?" деб сўради. Ҳазрати Мусо: "Аллоҳдан қўрқинглар", деди. Шунда Аллоҳ таоло пайғамбарига нидо қилиб: "Эй Мусо, улар сендан Парвардигоринг ухлайдими, деб сўрашди. Бас, икки шиша идишни ол, сўнг уларни кечаси билан тик ҳолда тутиб чиқ", деди. Мусо айтилганидек қилди. Кечанинг учдан бири ўтганида уни уйқу боса бошлади, ҳатто чўккалаб қолди. Сўнг зўрлаб уйқуни ҳайдамоқчи бўлди ва идишларни қўлга олиб турди. Аммо кечанинг учинчи қисмига борганда уйқу зўрлик қили ухлаб қолди ва шишаларни синдириб қўйди. Шунда Аллоҳ таоло: "Эй Мусо, агар Мен ухласам, осмонлар ва Ер мана шундай чилпарчин бўлиб кетади", деди. Шунда Аллоҳ азза ва жалла пайғамбари ҳазрати Муҳаммадга (Ўзининг сифатини келтириб) Курсий оятини туширди".
"Самовоту Ердаги бор нарсалар Уникидир". Осмонлар ва Ердаги, бутун борлиқдаги ҳамма нарса Аллоҳ таолоникидир, Унинг амри ва салтанати остидадир. Жамики мавжудот яна Унинг Ўзига қайтади. Қуръони каримда бундай марҳамат қилинади: "Осмонлар ва Ернинг ҳукмронлиги Аллоҳга тегишлидир. Аллоҳ ҳар нарсага қодирдир" (Оли-Имрон, 189); "Осмонлар ва Ернинг подшоҳлиги Аллоҳга хосдир. Қайтиш ҳам Аллоҳ ҳузуригадир" (Нур, 42).
"Ҳузурида ҳеч ким Унинг изнисиз қўллай олмайди". Бу Аллоҳ таолонинг азамати, кибриёси, буюклиги ва улуғлигидандир. Унинг ҳузурида ҳеч ким бошқа бировни шафоат қила олмайди. Ҳатто суюкли пайғамбари Муҳаммад алайҳиссалом ҳам. Фақат Унинг изни билангина ёрдам беришлари мумкин. Шафоат ҳақидаги ҳадисда бундай дейилган: "Мен Арш остига бориб, ўзимни саждага ташлайман ва шу ҳолатимда Аллоҳ хоҳлаган муддатга қоламан. Сўнг менга: "Бошингни кўтар, гапир – эшитиласан, шафоат қил – шафоатинг қабул қилинади", дейилади. Кейин менга бир чегара белгилаб берилади ва уларни жаннатга олиб кираман". Дунё ҳаётида инсон кимларнингдир оқлови, ёрдами билан муаммо-машаққатларидан қутулиб қолиши мумкин, аммо охиратда она ўз фарзандига, ака инисига, дўст суюкли дўстига, пайғамбар умматига ўзича ёрдам бера олмайди, ҳаммаси буюк Аллоҳнинг изни билан бўлади.
"У уларнинг олдиларидаги ва ортларидаги бор нарсани билади". Аллоҳ таолонинг илми ва ҳикмати ниҳоятда кенг, қамрови улуғдир. Унинг илми махлуқотларнинг ўтмишию келажагини бус-бутун қамраб олган. У ҳамма нарсани кўриб-билиб туради, заррача нарсадан бехабар қолмайди. Бандаларининг ошкора ва пинҳона қилган барча ишлари Унга аён, ҳатто уларнинг хаёлидан ўтган фикрларни ҳам билиб туради. Шундай экан, нега инсонлар бирор сирининг бошқаларга ошкор бўлишидан ниҳоятда қўрқишадию, аммо барча сирлардан ҳамиша хабардор Зот бўлмиш Парвардигорларидан қўрқишмайди, Унга итоатсизлик қилишади?!
"Ва улар Унинг илмидан фақат Ўзи истаган нарсаларнигина биладилар". Агар Аллоҳ билдирмаса, Унинг илмидан ҳеч ким ҳеч нарсани била олмайди. Инсоният тарихи давомида қилинган барча кашфиётлар – уй қуриш, учоқ, машина ва кемаларни ясаш, мураккаб дастгоҳларни ўйлаб топиш – буларнинг бари Аллоҳ берган илму ҳикмат туфайлидир. Одам алайҳиссаломдан бошлаб инсон наслига ҳамма нарсани, ҳатто уларнинг номигача Аллоҳ азза ва жалланинг Ўзи ўргатган. Исҳоқ Нютонга бутун олам тортишиш қонунини, Дмитрий Менделеевга элементлар даврий системасини, Алберт Эйнштейнга нисбийлик назариясини кашф этишга ҳам Аллоҳ таоло берган илм ва иқтидор, заковат, ақл-идрок қўл келган.
"Унинг Курсиси осмонлар ва Ерни ўзида сиғдира олур". Мазкур ояти кариманинг "Курсий" дейилиши ана шу лафзга кўрадир. Ибн Абу Ҳотим Ибн Аббоснинг "Курси"ни "илм" дея тафсир қилганларини айтади. Бундан "Аллоҳнинг илми осмонлар ва Ердан кенгдир, уларни қамраб олгандир", деган маъно чиқади. Баъзилар Курсини Арш, дея таърифлашган. Аммо Арш бошқа, Курси бошқалиги, Арш Курсидан катта экани ҳақида саҳиҳ ҳадислар бор. Айрим уламолар Курсидан мурод Аллоҳнинг салтанати, дейишади. Абу Молик: "Курси Аршнинг тагида ўрнашган", дейди, Суддий эса: "Осмонлар ва Ер Курсининг ичида, Курси эса, Арш олдида туради", деб тушунтиради. Аллоҳнинг Курсиси ана шундай буюк, Унинг Арши Курсидан ҳам буюк, Ўзининг буюклигига эса ҳеч бир мисл, таққос ёки қиёс йўқдир.
"Иккисини ҳимоятида сақлаб туриш Унга оғир келмайди". Аллоҳ таоло шундайин чексиз қудрат эгасики, осмонлару Ерни, ундаги мавжудотларни ҳифзу ҳимоятда ушлаб туриш Унга заррача малоллик, машаққат ёки қийинчилик туғдирмайди. Махлуқотларни ҳалокатга учратиш, Еру осмонларни остин-устин қилиш ёки уларни омонликда тутиб туриш фақат Унинг ихтиёридадир. Ҳамма нарса Унинг ҳузурида хор, ҳақир ва залилдир.
"У энг юксак ва буюкдир!" Аллоҳ таолонинг энг олий, энг буюк экани ҳеч қандай исбот-далил талаб этмайдиган улуғ ҳақиқатдир. Аллоҳнинг буюклиги У яратган мавжудотларда ҳам яққол намоёндир. Кўзга аранг илинадиган энг майда чивин ва ҳашаротларга кўз, қулоқ, оғиз бергани, овқат ҳазм қилиш аъзолари, қон томирлари ва еганини чиқариш учун тешиккача яратиб қўйгани, уларга овқатни қандай топиш, қандай насл қолдириш йўлларигача ўргатиб қўйгани Аллоҳ азза ва жалланинг буюклигига далолат эммасми? Ер юзидаги миллиардлаб махлуқларининг бирортасини эсдан чиқармай барига ризқ бериб қўйгани ҳам Унинг буюклигига далил эмасми?
Мўминлар Аллоҳ таолодан ўзга ҳеч қандай тангри, илоҳ йўқлигига, жамики оламлар ва махлуқотлар Унинг мулки эканига имон келтиришган. У ҳамиша тирик ва абадийдир. Ҳеч ким бошқаларни Унинг изнисиз шафоат қилиб, қўллай олмайди. У инсонларгача бўлган ва улардан кейин бўладиган нарсаларни ҳам билади, инсонлар эса Унинг Ўзи англатганидан бошқасини била олишмайди. Унинг Курсиси-Арши барча осмонлару ва Ердан ҳам кенгдир.
Курсий ояти ҳақида жуда кўп ҳадиси шарифлар бор: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: "Оятул Курсий Қуръоннинг тўртдан бирига тенг", деганлар" (Аҳмад ривояти); Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: "Ким тўшагига ётаётганида Курсий оятини ўқиса, Аллоҳ томонидан унга бир қўриқчи қўйилиб, тонг отгунича унга шайтон яқинлаша олмайди" (Бухорий ривояти).
- 54دُخُولُ النَّاسِ فِي الْجَنَّاتِ فَضْلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ يَا أَهْلَ الأَمَالِ
Маънолар таржимаси: Эй умидвор бандалар, инсонларнинг жаннатларга киришлари Ар-Роҳманнинг фазлидир.
Назмий баёни:
Жаннатга эришмоқ Ар-Роҳман фазли,
Бу муҳим эътиқод, эй умид аҳли.
Луғатлар изоҳи:
دُخُولُ – мубтадо.
النَّاسِ – музофун илайҳ.
فِي – жор ҳарфи اِلَى маъносида келган.
الْجَنَّاتِ – луғатда “дархтзор боғ” маъносини англатади. Жор мажрур دُخُولُ га мутааллиқ.
فَضْلٌ – хабар. Луғатда “марҳамат” ва “мурувват” каби маъноларни англатади.
مِنَ – “табйиния” (уқтириш) маъносида келган жор ҳарфи.
الرَّحْمَنِ – жор мажрур فَضْلٌ га мутааллиқ.
يَا – яқинга ҳам, узоққа ҳам ишлатиладиган нидо ҳарфи.
أَهْلَ الأَمَالِ – музоф мунодо. Луғатда “умидворлар” маъносига тўғри келади.
Матн шарҳи:
Қайси бир инсон жаннатга кирадиган бўлса, албатта, Аллоҳ таолонинг лутфу марҳамати билан кирган бўлади. Шунинг учун У меҳрибон зотнинг фазлу марҳаматидан умидвор бўлиб ҳаракат қилиш лозим.
Жаннатдаги даражалар қилинган амаллар эътиборига кўра эгалланса-да, унга кириш фақат ва фақат Аллоҳ таолонинг фазлу марҳаматига боғлиқ бўлади. Бу ҳақиқатни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўзлари алоҳида таъкидлаганлар:
عَنْ عَائِشَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ سَدِّدُوا وَقَارِبُوا وَاعْلَمُوا أَنْ لَنْ يُدْخِلَ أَحَدَكُمْ عَمَلُهُ الْجَنَّةَ وَأَنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ أَدْوَمُهَا وَإِنْ قَلَّ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Тўғри бўлинглар, ғулуга кетманглар, билингларки сизлардан бирортангизни амали жаннатга киритмайди, албатта амалларнинг Аллоҳга севимлироғи оз бўлса-да, давомлироғидир”, – дедилар”. Бухорий ривоят қилган.
Яъни бирор инсон ҳам яхши амаллари кўплиги сабабли ўзининг жаннатга киришини нақд қилиб қўя олмайди, балки жаннат фақатгина Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлган бахтли инсонларгагина насиб этади.
Шунинг учун ҳар бир банда Аллоҳ таолонинг раҳматидан умидвор бўлиб яшаши лозим. Қуръони каримда тақводор бандаларнинг жонлари олинаётганда фаришталар уларга салом бериб, жаннат башоратини беришлари баён қилинган:
Ушбу ояти каримадаги ب ҳарфи “сабабия” маъносида бўлса ҳам, “бадалия” маъносида бўлса ҳам, ҳадисда баён қилинган маънога зид бўлиб қолмайди. Агар “сабабия” маъноси бериладиган бўлса, “қилиб юрган яхши ишларингиз сабабли Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлдингиз, жаннатга киринг” деган маъно тушунилади. Агар “бадалия” маъноси бериладиган бўлса, “қилиб юрган яхши ишларингиз бадалига Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлдингиз, жаннатга киринг” бўлади.
Модомики, барча Аллоҳ таолонинг раҳматига сазовор бўлиш билангина жаннатга кирар экан, доимо У зотнинг раҳматидан умид узмай амал қилиб бориш лозим. Аммо умидвор бўлиш билан хом хаёл суришнинг орасини ажратиб олиш керак. Хом хаёл суриш – бирон иш қилмасдан фақатгина “ширин хаёл” суришнинг ўзи бўлса, умидвор бўлишнинг ўзига яраша бир қанча шартлари бор.
Умидвор бўлиш ва хом хаёл суриш орасидаги фарқлар
Умидвор бўлиш ва хом хаёл суриш орасидаги фарқлар ҳақида “Талхису шарҳи ақидатит Таҳовия” китобида қуйидагилар айтилган:
“Кимки бир нарсадан умидвор бўлса, унинг умидворлиги бир қанча ишларнинг бўлиши зарурлигини келтириб чиқаради:
1. Умид қилган нарсасига муҳаббатли бўлиши;
2. Умид қилган нарсасига эришолмай қолишдан қўрқиши;
3. Умид қилган нарсасига эришиш учун имкони борича ҳаракат қилиши.
Ушбуларнинг бирортасига ҳам боғланмасдан, умид қилиш хом хаёл суриш бўлади. Умидворлик ва хом хаёл суриш бошқа-бошқа нарсалардир”[2].
Демак, кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга муҳаббатли бўлиши, уни доимо ёдида сақлаши ва унга олиб борадиган йўллардан юриши лозим.
Кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга эришолмай қолишидан қўрқиши, ундан ажратиб қўядиган нарсалардан сақланиб юриши лозим.
Кимки Аллоҳ таолодан ўзини жаннатга туширишини умид қилаётган бўлса, ўша умид қилгани жаннатга эришиши учун унга эриштирадиган барча омилларни ишга солиб имкони борича ҳаракат қилиши лозим. Аллоҳ муваффақ қилсин.
Кейинги мавзулар:
Улуғ ҳисоб-китоб бўлиши баёни.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа