Пайғамбарларнинг сифатлари баёни

3٠ - وَمَا كَانَتْ نَبِيًّا قَطُّ أُنْثَى    وَلاَ عَبْدٌ وَشَخْصٌ ذُو افْتِعَالِ

 

Маънолар таржимаси:

Бирор аёл ҳам, қул ҳам ва бирор бир пасткаш шахс ҳам ҳеч қачон пайғамбар бўлган эмас.

Назмий баёни:

Аёл асло пайғамбар бўлган эмас,

Ҳамда бирор қулу, қабиҳ феълли шахс.

Луғатлар изоҳи:

مَا – ушбу ўринда لَيْسَ нинг амалини қилади.

كَانَتْ – ноқис феъл.

نَبِيًّا – ноқис феълнинг хабари.

قَطُّ – мозий феълининг “истиғроқи” (маъносини батамом қамраб олиш) учун келган зарфи замон.

اُنْثَى – ноқис феълнинг исми. Кўплик шакли اِنَاثٍ бўлади.

عَبْدٌ – ноқис феълнинг исмига атф қилинган. Бу ўринда қул деганда уни сотиш ва сотиб олиш шаръан дуруст бўладиган инсон кўзда тутилган.  

شَخْصٌ – шахс деганда жисми бор нарсалар тушунилади.

ذُو – “асмои ситта”дан бири, “соҳиб” маъносини англатади. شَخْصٌ га сифат бўлгани учун раф бўлиб турибди.

افْتِعَالِ – шариатга хилоф иш ёки сўз маъносида ишлатилган. Чунки бу масдар одатда сохтакорлик қилишга нисбатан ишлатилади.

Матн шарҳи:

Аллоҳ таоло бирор аёлни пайғамбар этиб юбормаган. Чунки пайғамбарлик ниҳоят даражада улуғ иш бўлиб, бундай масъулияти улуғ ишнинг ожиза аёл кишига топширилиши ҳикматдан бўлмайди. Қолаверса, қасос ва шаръий ҳад^[1] каби масалаларни ижро қилишни тушунтириш ҳамда уларни ҳаётга татбиқ этиш каби ишлар ҳам нозик қалбли аёлларга мос келмайди. Шунинг учун  Аллоҳ таоло аёлларни  пайғамбар қилиб юбормаган. Бу ҳақда Қуръони каримда шундай хабар келган:

﴿وَمَآ أَرۡسَلۡنَا قَبۡلَكَ إِلَّا رِجَالٗا نُّوحِيٓ إِلَيۡهِمۡۖ فَسۡ‍َٔلُوٓاْ أَهۡلَ ٱلذِّكۡرِ إِن كُنتُمۡ لَا تَعۡلَمُونَ٧﴾

“(Эй Муҳаммад!) Биз Сиздан илгари ҳам фақат эркакларни ўзимиз ваҳий қилган ҳолда (пайғамбар этиб) юборганмиз”^[2]. 

 Шунингдек, Аллоҳ таоло бирор  қулни ёки бирор  қабиҳ феълли пасткаш инсонни ҳам  пайғамбар этиб юбормаган. Чунки бундай шахсларга инсонлар эргашмайдилар, балки улардан жирканадилар. Пайғамбарларнинг энг сўнгги вакилининг хулқи мулойим, атрофдагиларни ўзига тортадиган даражада гўзал бўлгани шундай хабар берилган:  

﴿فَبِمَا رَحۡمَةٖ مِّنَ ٱللَّهِ لِنتَ لَهُمۡۖ وَلَوۡ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ ٱلۡقَلۡبِ لَٱنفَضُّواْ مِنۡ حَوۡلِكَۖ فَٱعۡفُ عَنۡهُمۡ وَٱسۡتَغۡفِرۡ لَهُمۡ وَشَاوِرۡهُمۡ فِي ٱلۡأَمۡرِۖ فَإِذَا عَزَمۡتَ فَتَوَكَّلۡ عَلَى ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ يُحِبُّ ٱلۡمُتَوَكِّلِينَ١٥٩﴾

“Аллоҳнинг раҳмати сабабли (Сиз эй Муҳаммад,) уларга (саҳобаларга) мулойимлик қилдингиз. Агар дағал ва тошбағир бўлганингизда, албатта, (улар) атрофингиздан тарқалиб кетган бўлур эдилар”^[3].    

Пайғамбарлар башариятга тўғри яшаш тарзини сўзда ҳам, амалда ҳам кўрсатиб берадиган, бошқаларга намуна бўлиши керак бўлган шахслардир. Шунинг учун пайғамбарларнинг барчаси ўзлари яшаётган жамиятда ҳар тарафлама илм жиҳатидан ҳам, амал жиҳатидан ҳам энг афзали бўлганлар. Улар инсониятнинг энг ростгўйлари, хулқи энг гўзали бўлганлар. Аллоҳ таоло уларни махсус фазилатлар билан сийлаган бўлиб, бу фазилатларда ҳеч бир улуғ инсон уларга ета олмаган.

 

 

Зулқарнайн ва Луқмон ҳақида

31 - وَذو الْقَرْنَيْنِ لَمْ يُعْرَفْ نَبِيًّا      كَذَا لُقْمَانُ فَاحْذَرْ عَنْ جِدَالِ

 

Маънолар таржимаси:

Зулқорнайн пайғамбар деб танилмаган, шу каби Луқмон ҳам, шунинг учун тортишишдан тийилгин.

Назмий баёни:

Зулқарнайн набий деб танилганмас бил,

Шунингдек, Луқмон ҳам тортишишдан тийил.

Луғатлар изоҳи:

الْقَرْنَيْنِ ذُو – мубтадо. Баъзи олимларнинг сўзларига кўра Зулқарнайн қуёшнинг шарқдаги чиқадиган “шохи”даги жойларга ҳам, ғарбдаги ботадиган “шохи”даги жойларга ҳам, яъни бутун дунёга подшоҳлик қилгани учун “икки шох эгаси” деб номланган. 

لَمْ – нафий, жазм ва қалб ҳарфи.

يُعْرَفْ – мажҳул музориъ феъли. Маҳзуф هُوَ ноиб фоили бўлиб, ذُو الْقَرْنَيْنِ   га қайтади.

نَبِيًّا – иккинчи мафъулликка кўра насб бўлиб турибди. Жумла мубтадонинг хабаридир.

كَذَا – ташбеҳ ҳарфи бўлган كَ ваذَا  исми ишорадан тузилган киноя исм. Хабари муқаддамликка кўра раф ўрнида турибди.

لُقْمَانُ – хабаридан кейин келтирилган мубтадо.

فَ – “таълийлия” (изоҳламоқ) маъносидаги ҳарф.

احْذَرْ – амр феъли. Тақдирий اَنْتَ фоили.

عَنْ – жор ҳарфи مِنْ маъносида келган.

– جِدَالِ жор мажрур احْذَرْ га мутааллиқ. “Жидал” калимаси ўзбек тилида “тортишиш” маъносига тўғри келади. Яъни “жидал” деганда нариги тарафнинг қарашлари тўғри эканига шубҳа қилиб, ўзиникини маъқуллашга уриниш тушунилади.

Матн шарҳи:

Ўший раҳматулоҳи алайҳ ушбу байтда Қуръони каримда номлари келган Зулқарнайн ва Луқмонларнинг пайғамбар бўлганлари, ё солиҳ ва тақводор банда бўлганлари тўғрисидаги баҳсли масалада жумҳур уламоларнинг қарашларини баён қилган.

Зулқарнайннинг пайғамбар бўлган-бўлмагани тўғрисида гап кетар экан, шуни таъкидлаб айтиш лозимки, ушбу баҳс қилинган зот Зулқарнайн лақабли македониялик киши эмас. Қуръони каримда зикр қилинган Зулқарнайн солиҳ, тақводор мўмин банда бўлган. Баъзи уламолар ушбу Зулқарнайннинг македониялик Зулқарнайн лақабли кишидан икки минг йилдан кўпроқ вақт олдин яшаб ўтганини айтганлар. 

Зулқарнайнни пайғамбар бўлган дейдиганлар оятдан далил келтиришган:

﴿حَتَّىٰٓ إِذَا بَلَغَ مَغۡرِبَ ٱلشَّمۡسِ وَجَدَهَا تَغۡرُبُ فِي عَيۡنٍ حَمِئَةٖ وَوَجَدَ عِندَهَا قَوۡمٗاۖ قُلۡنَا يَٰذَا ٱلۡقَرۡنَيۡنِ إِمَّآ أَن تُعَذِّبَ وَإِمَّآ أَن تَتَّخِذَ فِيهِمۡ حُسۡنٗا٨٦﴾

“Биз: “Эй Зулқарнайн! Ё (уларни) азобга дучор қилурсан ёки уларга яхши муомалада бўлурсан”, – дедик”^[4].    

Ушбу оятда айтилган нарсани Аллоҳ таоло Зулқарнайнга ваҳий билан билдирган, ваҳий эса пайғамбарларга келади, – дейдилар.

 Зулқарнайнни пайғамбар бўлмаган дейдиганлар бу далилга шундай жавоб берадилар: Оятда айтилган нарса Зулқарнайнга ваҳий бўлмаган, балки унга илҳом бўлган. Зеро, бир нарсага илҳом беришнинг ҳам ваҳий деб аталиши Қуръонда келган. Аллоҳ таоло асаларига илҳом беришини ваҳий деб атаган:

﴿وَأَوۡحَىٰ رَبُّكَ إِلَى ٱلنَّحۡلِ أَنِ ٱتَّخِذِي مِنَ ٱلۡجِبَالِ بُيُوتٗا وَمِنَ ٱلشَّجَرِ وَمِمَّا يَعۡرِشُونَ٦٨﴾

“Роббинг асаларига ваҳий қилди: “Тоғлардан, дарахтлардан ва кўтарилган сўритоклардан уй тутгин”^[5].     

Ушбу ояти каримадаги “асаларига ваҳий қилди” маъносидаги сўзидан “асаларига илҳом қилди”, “асаларига тўғри йўл кўрсатди” маънолари ирода қилинган. Зулқарнайнга айтилган сўз ҳам пайғамбарларга келадиган ваҳий эмас, балки Аллоҳ таолонинг уни тўғри йўлга илҳом қилиши бўлган, – деганлар.   

Луқмоннинг ҳам пайғамбар бўлгани ё бўлмагани тўғрисида бир-бирларидан фарқли қарашлар айтилган. Қуръони каримда Луқмонга ҳикмат ато этилгани ва унинг ўғлига қилган насиҳатлари ҳикоя тарзда баён қилинган:

﴿وَلَقَدۡ ءَاتَيۡنَا لُقۡمَٰنَ ٱلۡحِكۡمَةَ أَنِ ٱشۡكُرۡ لِلَّهِۚ وَمَن يَشۡكُرۡ فَإِنَّمَا يَشۡكُرُ لِنَفۡسِهِۦۖ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ ٱللَّهَ غَنِيٌّ حَمِيدٞ١٢﴾

“Биз Луқмонга ҳикмат ато этдик (ва унга дедик): “Аллоҳга шукр қилгин! Кимки шукр қилса, фақат ўзи учун шукр қилур. Кимки ношукурлик қилса, бас, албатта, Аллоҳ беҳожат ва ҳамд эгасидир”^[6].  

Яъни Аллоҳ таоло Луқмонга тўғри фикрлаш ва ҳаққа мувофиқ сўзлаш иқтидорини берган. Мужоҳид раҳматуллоҳи алайҳ: “Ҳикмат: фиқҳ, ақл ва ҳаққа мувофиқ сўзлашдир, у набий бўлмаган, балки ҳаким зот бўлган”, – деган.

Қуртубий раҳматуллоҳи алайҳ: “Тўғриси Луқмоннинг ҳаким бўлгани, набий бўлмаганлиги ҳақидаги жумҳурнинг иттифоқ қилганидир, бу ҳадисда ҳам келган”, – деган. 

Луқмоннинг ҳикмат билан сўзловчи ҳаким зот бўлгани унинг ўғлига қилган насиҳатомуз сўзларида очиқ-ойдин кўриниб туради:

﴿وَإِذۡ قَالَ لُقۡمَٰنُ لِٱبۡنِهِۦ وَهُوَ يَعِظُهُۥ يَٰبُنَيَّ لَا تُشۡرِكۡ بِٱللَّهِۖ إِنَّ ٱلشِّرۡكَ لَظُلۡمٌ عَظِيمٞ١٣﴾

“Эсланг, Луқмон ўғлига насиҳат қилиб, деган эди: “Эй ўғилчам! Аллоҳга ширк келтирмагин! Чунки ширк улкан зулмдир”^[7].     

Луқмонга ҳикмат ато қилингани ҳадиси шарифда қуйидагича баён қилинган:

عَنْ ابْنِ عُمَرَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ حَقًّا لَمْ يَكُنْ لُقْمَانُ نَبِيًّا وَلَكِنْ كَانَ عَبْدًا صَمْصَامَةً كَثِيرَ التَّفَكُّرِ حُسْنَ الظَّنِّ أَحَبَّ اللهَ فَأَحَبَّهُ وَضَمِنَ عَلَيْهِ بِالْحِكْمَةِ كَانَ نَائِمًا نِصْفَ النَّهَارِ إِذْ جَاءَهُ نِدَاءٌ يَا لُقْمَانُ هَلْ لَكَ أَنْ يَجْعَلَكَ اللهُ خَلِيفَةً فِي الأَرْضِ تَحْكُمُ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ فَانْتَبَهَ فَأَجَابَ الصَّوْتَ فَقَالَ إِنْ يُخَيِّرُنِي رَبِّي قَبِلْتُ فَإِنِّي أَعْلَمُ إِنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِي أَعَانَنِي وَ عَلَّمَنِي وَ عَصَمَنِي وَ إِنْ خَيَّرَنِي رَبِّي قَبِلْتُ الْعَافِيَةَ وَلَمْ أَقْبَلِ الْبَلاءَ فَقَالَتْ الْمَلاَئِكَةُ بِصَوْتٍ لاَ يُزَاحِمُ لم يا لقمان قَالَ لِأَنَّ الْحَاكِمَ بِأَشَدِّ الْمَنَازِلِ وَأَكْبَدِهَا يَغْشَاهُ الظُّلْمُ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ يَنْجُو أَوْ يُعَانُ وَ بِالْحَرِيِّ أَنْ يَنْجُوَ وَإِنْ أَخْطَأَ أَخْطَأَ طَرِيقَ الْجَنَّةِ وَمَنْ يَكُنْ فِي الدُّنْيَا ذَلِيلاً خَيْرٌ مِنْ أَنْ يَكُونَ شَرِيفًا وَمَنْ يَخْتَرِ الدُّنْيَا عَلَى الآخِرَةِ فَتَنْتَهِ الدُّنْيَا وَلاَ يُصِيبُ مُلْكَ الآخِرَةِ فَتَعَجَّبَتِ الْمَلائِكَةُ مِنْ حُسْنِ مَنْطِقِهِ فَنَامَ نَوْمَةً فَغُطَّ بِالْحِكْمَةِ غَطًّا فَانْتَبَهَ فَتَكَلَّمَ بِهَا. رَوَاهُ الدَّيْلَمِيُّ

Ибн Умардан ривоят қилинади: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: “Ҳақиқатда, Луқмон пайғамбар бўлмаган! Лекин кўп тафаккур қилувчи, эзгулик билан зийнатланган қатъиятли банда бўлган. Аллоҳни яхши кўрган, Аллоҳ ҳам уни яхши кўрган ва ҳикмат ато этган. Бир куни куннинг ярмида ухлаб ётганида унга бир нидо келган: “Эй Луқмон, инсонлар орасида ҳақ билан ҳукм қилишинг учун Аллоҳ таолонинг сени ерда халифа қилишига рағбатинг борми?”. У уйғонган ва овозга жавоб бериб: “Агар Роббим мени танлаган бўлса, қабул қилдим, мен биламанки агар У ўшани менга қилган бўлса, албатта менга ёрдам беради, билдиради ва сақлайди. Агар Роббим менга танлаш имконини берган бўлса, офиятни қабул қилдим, балони қабул қилмадим” – деган. Малоикалар баралла овоз билан: “ Нимага эй Луқмон”, – дейишган. У: “Чунки ҳоким энг қийин ва энг ташвишли ўринларда бўлади,  уни ҳамма тарафдан зулм ўраб туради, у  қутулиб қолади ё унга ёрдам берилади,  яхшиси қутулиб қолмоқдир. Агар адашса, жаннат йўлидан янглишган бўлади. Кишининг дунёда мансабсиз бўлиши мансабли бўлишидан яхшироқдир. Кимки охиратни қўйиб, дунёни ихтиёр қилган бўлса, билсинки, дунё тамом бўлиб охирига етади, у эса охират мулкига эришолмай қолади” – деган. Фаришталар унинг гўзал нутқидан ҳайратга тушганлар. Ҳеч қанча вақт ўтмасдан у қаттиқ уйқуга кетган ва ҳикматга батамом чўмдирилган. Уйқудан уйғонгач, ҳикмат билан гапирадиган бўлган...” – деяётганларини эшитганман”.  Дайламий ривоят қилган. 

 

Қиёматнинг катта аломатлари баёни

32 - وَعِيسَى سَوفَ يَأْتِي ثُمَّ يَتْوِي     لِدَجَّالٍ شَقِيٍّ ذِي خَبَالِ

 

Маънолар таржимаси:

Ийсо (алайҳиссалом) келажакда келади, сўнгра тўхтамасдан бадбахт бузғунчи дажжолга йўл олади.

Назмий баёни:

Исо келажакда, албатта, келар,

Бадбахт дажжолга у тезда йўл олар.

Луғатлар изоҳи:

عِيسَى – мубтадо. Мақсур исм бўлгани учун марфуълиги билинмай турибди.  

سَوفَ – музориъ феълининг олдидан келишга хос бўлган “тасвийф” ва “истиқбол” ҳарфи.

يَأْتِي – музориъ феъли. Тақдирий هُوَ фоили. Ушбу феъл ва фоил раф ўрнида бўлиб, мубтадонинг хабаридир.

ثُمَّ – тартибни ва маълум муддат ўтишини ифодалайдиган атф ҳарфи.

يَتْوِي – ушбу феъл бирор нарсага тўхтамасдан мақсадга интилишга нисбатан ишлатилади. Баъзи шарҳларда يُتْوِي (ҳалок этади) маъноси берилган. Таҳқиқларга кўра, юқоридаги маъно мўътабар ҳисобланади.   

لِ – жор ҳарфи اِلَى маъносида келган.

دَجَّالٍ – жор мажрур يَتْوِي га мутааллиқ.

شقي – сифат. Луғатда “бадбахт” маъносини англатади.

ذي – “соҳиб”  маъносини англатувчи “асмои ситта”дан бири. Сифатдан кейин келган яна бир сифат. 

خَبَالِ –  музофун илайҳ. Луғатда “бузуқ” маъносини англатади.

Матн шарҳи:

Келажакда Исо алайҳиссалом ер юзига тушади ва бузуқ даъволари билан кўпчиликни довдиратиб қўйган дажжолни ҳалок этади.

Исо алайҳиссаломнинг тушишлари, дажжолнинг чиқиши  қиёматнинг энг катта аломатларидан ҳисобланади. Қиёмат яқин қолган бир пайтда ушбу воқеалар содир бўлади. Дажжол луғатда “ёлғончи”, “фирибгар”, каби маъноларни англатади. Истилоҳда эса ўта ёлғончи, ғайри оддий қобилиятга эга, бир кўзи теп-текис, пешонасига “кофир” деб ёзилган, қиёматга яқин чиқиб худолик даъвосини қиладиган дажжол лақабли кимса тушунилади.  Ҳадиси шарифларда у ҳақида батафсил маълумотлар келган. Унинг ёлғончи каззоб киши бўлиши билан бирга, фитнаси катта бўлишини, унинг фитнасидан сақланиш учун нима қилиш кераклиги ҳам айтилган. 

عَنِ النَّوَّاسِ بْنِ سَمْعَانَ الْكِلاَبِىِّ قَالَ ذَكَرَ رَسُولُ اللَّهِ  صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الدَّجَّالَ فَقَالَ إِنْ يَخْرُجْ وَأَنَا فِيكُمْ فَأَنَا حَجِيجُهُ دُونَكُمْ وَإِنْ يَخْرُجْ وَلَسْتُ فِيكُمْ فَامْرُؤٌ حَجِيجُ نَفْسِهِ وَاللَّهُ خَلِيفَتِى عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ فَمَنْ أَدْرَكَهُ مِنْكُمْ فَلْيَقْرَأْ عَلَيْهِ فَوَاتِحَ سُورَةِ الْكَهْفِ فَإِنَّهَا جِوَارُكُمْ مِنْ فِتْنَتِهِ قُلْنَا وَمَا لُبْثُهُ فِى الأَرْضِ قَالَ أَرْبَعُونَ يَوْمًا يَوْمٌ كَسَنَةٍ وَيَوْمٌ كَشَهْرٍ وَيَوْمٌ كَجُمُعَةٍ وَسَائِرُ أَيَّامِهِ كَأَيَّامِكُمْ فَقُلْنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا الْيَوْمُ الَّذِى كَسَنَةٍ أَتَكْفِينَا فِيهِ صَلاَةُ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ قَالَ لَا اقْدُرُوا لَهُ قَدْرَهُ ثُمَّ يَنْزِلُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ عِنْدَ الْمَنَارَةِ الْبَيْضَاءِ شَرْقِىَّ دِمَشْقَ فَيُدْرِكُهُ عِنْدَ بَابِ لُدٍّ فَيَقْتُلُهُ.  رَوَاهُ ابُو دَاوُدَ

Наввос ибн Самъон  Килобий: “Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дажжолни зикр қилиб: “Агар у чиқса ва мен сизларнинг ораларингизда бўлсам, сизларсиз ўзим унга қарши тураман. Агар у чиққанида мен бўлмасам, ҳамма ўз-ўзини ҳимоя қилади. Аллоҳ ҳар бир мусулмонга ёрдам беради. Сизлардан ким унга етса, унга қарши “Каҳф” сурасининг бошларини ўқисин. Чунки у унинг фитнасидан сизларнинг ҳимояларингиздир”. Биз: “Унинг ерда қолиши қандай”, – дедик. У зот: “Қирқ кун. Бир куни бир йилдекдир, бир куни бир ойдекдир, бир куни бир ҳафтадекдир, бошқа кунлари сизларнинг кунларингиз кабидир”, – дедилар. Шунда биз: “Эй Аллоҳнинг Расули, ўша бир йилдек кунда бизга бир кеча кундузнинг намози кифоя қиладими”, – дедик. У зот: “Йўқ, унинг миқдорини белгиланглар, сўнгра Исо ибн Марям Дамашқнинг шарқий оқ минораси олдида тушади ва уни “Боби луд”да топиб ҳалок қилади”, – дедилар”.  Абу Довуд ривоят қилган.

Қиёмат аломатлари ҳақида хабар берувчи ушбу ҳадисга жуда кўплаб шарҳлар ёзилган. Жумладан, имом Абу Довуднинг “Сунан”и шарҳида қуйидаги сўзлар айтилган: “ Биз: унинг ерда қолиши қандай, – дедик. У зот: “Қирқ кун. Бир куни бир йилдекдир, бир куни бир ойдекдир, бир куни бир ҳафтадекдир, бошқа кунлари сизларнинг кунларингиз кабидир” – дедилар. Яъни у чиққанидан кейин ерда қолиш муддати қирқ кундир. Биринчи куни бир йилдекдир, иккинчи куни бир ойдекдир, учинчи куни бир ҳафтадекдир, қолган ўттиз етти кун эса бизларнинг кунларимиз кабидир. Бу ўша замонда бўладиган ғайриоддий ишлардан бири бўлади. Саҳобаи киромлар ўша пайтда намознинг қандай ўқилиши ҳақида: “Эй Аллоҳнинг Расули, ўша бир йилдек кунда бизга бир кеча-кундузнинг намози кифоя қиладими”, – дея сўрашди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Йўқ унинг миқдорини белгиланглар", – дедилар. Яъни беш вақт намозни олдин ўқиб юрганларинг каби ўқинглар. Бомдодни ўқиганларингдан кейин қанча вақтдан сўнг пешинни ўқирдиларинг, ўша миқдорни белгилаб пешинни ўқинглар, қолган намозларни ҳам шу тартибда миқдорини белгилаб ўқинглар. Ушбу вақт кунларнинг ададлари эътиборидан йил каби бўлади, лекин у бир куннинг ўрнида бўлади. Яъни шу вақт давомида инсонлар қуёшнинг ботмасдан тураверганини кўриб турадилар. Қуёш ана шундай тўлиқ бир йил ботмасдан туради. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга ҳар бир намознинг орасини билишлари учун миқдорни белгилашни тайинлаганлар. Улар бир намозни ўқиганларидан сўнг кейинги намоз вақти кирадиган муддат келгунча кутадилар, сўнгра навбатдаги намозни адо этадилар. Шундай қилиб миқдори бир йилга тенг бўлган ўша кун ҳам ўтади. Ундан кейин миқдори бир ойга тенг бўлган кунни ҳам, ундан кейинги миқдори бир ҳафтага тенг бўлган кунни ҳам шу тартибда ўтказадилар. Худди шундай ишни кеча ва кундузни билолмайдиган қуёш ва ойни кўришдан тўсилиб қолган маҳбус ҳам қилади. Яъни у ҳам Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам тайинлаганларидек миқдорини белгилаб ўқийди. Узун муддат қуёш ботмасдан турадиган жойлар ҳам дажжол ҳақида келган ушбу ҳадисдаги кўрсатмага кўра амал қиладилар”^[8].       

Пайғамбарлар орасидан нима учун айнан Исо алайҳиссаломнинг тушишлари хослангани ҳақида шундай дейилган: “Пайғамбарлар орасидан айнан Исо алайҳиссаломнинг тушишларининг ҳикмати шуки, бунда у зотни ўлдирганларини даъво қиладиган яҳудийларга раддия бор. Аллоҳ таоло уларнинг ёлғонларини ошкор қилади. У зот тушганларидан сўнг уларни ҳалок қилади. Ёки у зотнинг тушишлари ажаллари яқинлашгани сабабли ерда дафн этилишлари учун бўлади. Чунки у зотга ҳам ажал тайин қилинган бўлиб, тайин қилинган вақтда, албатта, ўлимни тотадилар. Тупроқдан яратилган зотнинг самода вафот этиши лозим эмасдир. У зотнинг тушиши дажжолнинг чиққан пайтига тўғри келади ва у зот уни ўлдиради. Аслида уни ўлдиришни қасд қилиб тушган бўлмайди”^[9].

 

 

КЕЙИНГИ МАВЗУЛАР:

Валийлар ва уларнинг кароматлари баёни:

Валийларнинг мартабалари;

Кароматнинг турлари;

Фаросат – ярим каромат;

Истидрож ҳақида.

 

^[1] Ҳад луғатда “тўсиш” маъносини англатади. Шунга кўра, икки нарса орасини тўсадиган ва уларни бир-бирига аралашиб кетишдан ҳимоя қилиб турадиган ҳар бир нарсага ҳад сўзи ишлатилади. Масалан, ҳовлининг чегараси уни ажратиб турганлиги учун “ҳовлининг ҳади”, дейилади. Шаръий истилоҳда, бандаларга зарар бўладиган турли фасод ишларнинг олдини олиш учун Аллоҳ таолонинг ҳаққи бўлиб белгиланган жазо, ҳад дейилади. Ҳад ман қилинган иш содир бўлишдан аввал ундан тўсувчи бўлади, содир бўлгандан кейин эса унга қайтишнинг олдини олувчи ҳисобланади. Қаранг: Абдулҳамид Маҳмуд Тоҳмоз. Фиқҳул Ҳанафий фи савбиҳил жадид, учинчи жуз. – Дамашқ: “Дорул қалам”, 2009. – Б. 246.

^[2] Анбиё сураси, 7-оят.

^[3] Оли Имрон сураси, 159-оят.

^[4] Каҳф сураси, 86-оят.

^[5] Наҳл сураси, 68-оят.

^[6] Луқмон сураси, 12-оят.

^[7] Луқмон сураси, 13-оят.

^[8] Абдул Муҳсин. Шарҳу Сунани Аби Довуд, биринчи жузи. “Мактабатуш шомила”. – Б. 2.

^[9] Муновий. Файзул қодир, олтинчи жузи. “Мактабатуш шомила”. – Б. 464.