Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг 2019 йил январь ойида Германияга амалга оширган расмий ташрифи давомида эришилган келишувларга мувофиқ, Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази ва Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг исломшунос, шарқшунос олимларидан иборат делегация Германиянинг нуфузли университетлари, илмий-тадқиқот марказлари, музей ва қўлёзма фондларида бўлиб, соҳа мутахассислари билан учрашув ҳамда мулоқотлар ўтказганди.
Сафар давомида Германия ва Ўзбекистонда исломшуносликка ихтисослаштирилган таълим ва илмий-тадқиқот муассасалари ўртасида ўзаро манфаатли алоқаларни йўлга қўйиш, буюк аллома ва аждодларимизнинг Германияда сақланаётган нодир асарларини ўрганиш, ҳамкорликда конференциялар, илмий семинарлар ташкил этиш бўйича келишувларга эришилган эди.
Ана шу келишувларга мувофиқ, Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази, Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази ҳамда Германиянинг Гамбург университети ҳузуридаги Осиё — Африка тадқиқотлар институти билан ҳамкорликда “Зарафшон воҳаси тарихи ва маданияти” мавзуи доирасида қатор илмий маърузаларни ўзида мужассам этган онлайн семинарлар ўтказилмоқда.
Ана шундай мулоқотларнинг дастлабкиси Гамбург университети ҳузуридаги Осиё — Африка тадқиқотлар институти директори, профессор Стефан Хайдманнинг “Бухоронинг Ислом салтанатига интеграцияси” мавзуидаги маъруза билан бошланди. Унда нафақат Ўзбекистон ва Германия илмий доиралари вакиллари, балки АҚШ ва Миср Араб Республикасининг шарқшунос ва исломшунос олимлари ҳам иштирок этди.
Яқинда мазкур онлайн-семинар дастуридан ўрин олган навбатдаги маъруза тингланди. Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази директори, доцент Шовосил Зиёдов “Бухоро кутубхоналари тарихи” мавзуида сўз юритди.
Олим маъруза давомида Бухородаги илк кутубхоналар, Хожа Муҳаммад Порсо кутубхонасига оид янги маълумотлар, Жўйбор хожаларининг Говкушон кутубхонасига вақф қилган китоблари, Бухоро қозикалонларининг сулолавий кутубхоналарига доир қимматли маълумотлар берилди.
— Кутубхоналар тарихини ўрганиш Ўзбекистон ҳудудидаги илмий-маърифий даражани аниқлаш имконини беради. Бу, ўз навбатида, Ўрта Осиё тарихи бўйича шуғулланаётган тадқиқотчилар учун муҳим маълумотларни тақдим этиши табиий, — дейди Шовосил Зиёдов.
Олимнинг фикрича, мазкур тадқиқотдан кўзланган мақсад Бухоро ҳудудида мавжуд бўлган кутубхоналарни аниқлашдан иборат. Ўзбекистон қўлёзма фондларида сақланаётган айрим асарларнинг келиб чиқиш тарихи номаълум бўлиб қолаётган эди. Семинар Марказий Осиёда мавжуд бўлган китобат тарихи ва кутубхоначилик маданиятини тадқиқ этиш, ушбу ҳудудда яшаб ўтган зиёлиларнинг ҳаёти тўғрисида тўлиқ ва объектив билимга эга бўлиш, янги илмий маълумотлар билан танишишга имкон берди.
Германиялик олимлар иштирокидаги илмий семинарлар шу йилнинг март ойига қадар давом этади. Унда Ўзбекистон заминининг бой тарихи ва маданиятига оид долзарб мавзуларда маърузалар тингланади.
Аллоҳ таоло сизга ато этган неъматларини ич-ичингиздан эътироф этинг. Аллоҳ таолонинг неъматларини тилга чиқариш орқали унга шукр қилинг. Бу Зуҳо сурасининг 11-оятида ўз тасдиғини топган: «Парвардигорингизнинг (сизга ато этган барча) неъмати ҳақида эса (одамларга) сўзланг!».
Аллоҳга бўлган муҳаббатингизни янгилаб туринг! Бу неъматларни ато этган Зот хуш кўрмаган йўлларга сарфламанг. Тилингизга Аллоҳнинг зикрини, аъзоларингизга эса тоатларини жорий қилинг. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Ким шу “Аллоҳумма маа асбаҳа бий мин неъматин фа минка ваҳдак, лаа шарийка лак, фа лакал ҳамду ва лакаш шукр” деган дуони тонг отган пайтда айтса, шу куннинг шукрини адо этибди. Кечда ҳам шуни айтиб дуо қилса, ўша кечнинг шукрини адо этибди”, дея кўп бора такрорлаганлар. Ушбу неъматларни Аллоҳга маъсият бўладиган йўлда ишлатманг.
Ибн Мункадир бир қизнинг бошини айлантириб турган йигитнинг олдидан ўта туриб: “Эй ўғлим, Аллоҳ сенга берган неъматларига жавоб бундай бўлмайди?” – дедилар.
Аллоҳ таоло сизга соғлигу ёшлик неъматини бериб, сизни шу неъмат билан сийласа-ю, сиз У Зотга маъсият, гуноҳ билан жавоб қайтарасизми?! Бир ўйлаб кўргин-чи, сиз ҳақиқий шукр қилувчи бандамисиз?! Сиз Аллоҳга муҳаббат қўйгувчимисиз?! Сиз Аллоҳнинг неъматларини эътироф этгувчимисиз?! Шукрнинг таъсири сизнинг қалбингиз ва аъзоларингизда акс этадими? Яна муомалангиз ҳамда хулқ-атворингизда намоён бўладими?!
Имом Мубаррад айтадилар:
Неъматга шукр этсам, бу ҳам бир неъмат,
Шукрга шукрона вожибдир асли.
Ҳеч кимса топмагай ўзича, албат,
Етган шукрона ҳам Аллоҳнинг фазли.
Бу тўртликнинг маъноси қуйидагича: Аллоҳ таолони мақташ фақат Ўзининг тавфиқи орқалигина бўлади. Сизни Ўзига шукр қилишдек ишга муваффақ айлагани учун ҳам Аллоҳ таолога мақтов йўллашингиз зарур. Биринчи ҳамд учун ҳамд айтиш вожиб бўлганидек, иккинчиси учун ҳам ҳамд айтиш лозим бўлади. Бу эса ниҳоясиз давом этаверади.
Абул Атоҳия жуда чиройли бир гап айтган эканлар:
Шукринг зиёда бўлмаса ҳар неъмати бирла,
Ўзингни асло шокирлардан деб билма!
Аллоҳ таоло Иброҳим сурасининг 7-оятида айтади: «...Қасамки, агар сизлар (берган неъматларимга) шукр қилсангиз, албатта, (уларни янада) зиёда қилурман...».
Улуғлардан бири: “Қалблар табиатан ким унга яхшилик қилса, ўшани яхши кўрадиган қилиб яратилган. Аллоҳнигина муҳсин эканини билган киши нақадар ажабланарли, нима сабабдан у ўшал Зот тарафига бутун вужуди билан интилмайди?!”.
Умар ибн Абдулазиз раҳимаҳуллоҳ дуоларида бундай дер эдилар: “Роббим! Мен Сенинг неъматларингни куфрга алмаштириб қўйишим, неъматларингни танигач, унга нонкўрлик қилишим ёки уларни унутиб, мақтамай қўйишимдан паноҳ сўрайман”.
Ҳассон Шамсий Пошонинг “Жаннат бўстонидаги оилавий оқшомлар” номли китобидан
Ғиёсиддин Ҳабибуллоҳ, Илҳом Оҳунд, Абдулбосит Абдулвоҳид таржимаси.