21 Декабр, 2024, 20 Жумадул сони, 1446
21 Декабр, 2024, 20 Жумадул сони, 1446
Аллоҳ таоло Ўз каломи Қуръони каримнинг Анкабут сураси, 57 оятида шундай марҳамат қилади:
“Ҳар бир жон ўлим (аччиғи)ни тотувчидир”.
Ўлим ҳар кимнинг бошида бор. Аммо, уламолар яхши, солиҳ инсонларнинг узоқ умр кўриши жамият учун манфаатлидир деганлар.
Ўзгалар ғами учун қайғуриб яшаган, ҳуснихулқ соҳиби, маърифат ва маънавият тарғиботчиларидан бири, маданият соҳасида кўп йиллар самарали хизмат қилган Ўзбек Миллий академик драма театри раҳбари, халқ эътиборига тушган инсон Фатҳулла Маъсудов вафот этди.
Аллоҳ таоло марҳумни Ўз мағфиратига олсин!
Яқинлари Фатҳулла Маъсудовни ўзгача таъсирот билан ёдга олмоқда. Бу инсон Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга, динга, уламоларга ва маърифатга муҳаббатли бўлганлигини эътироф этадилар.
"Имом Бухорий ва Имом Термизийга бўлган юксак ҳурмати ва ўзгача ғойибона меҳри бор эди. Шунданми, ундаги одоб, ўзгаларга бўлган илиқ табассум ва гўзал муносабат, айниқса гўзал аҳлоқи жуда кўпчиликни ҳавасини келтирарди. Одамларга қўлдан келганча холис, самимий яхшиликлар қиларди, фарз ва суннатларга мустаҳкам бўлишга интиларди", дейди дўстларидан бири.
Шу йилнинг февраль ойи бошида аждодлар меросига бағишланган қисқа метражли филм суратга олишни бошладик. Тарихий қаҳрамонлар образлари учун мос либослар ва реквизитлар керак бўлди. Бир нечта жойларга мурожаат қилдик... Афсуски натижа бўлмади. Миллий театр телефон рақамларини топиб қўнғироқ қилдик ва ходимлар директор Фатҳулла акадан рухсат олиш кераклигини айтиб уяли телефон номерларини берди.
Қўнғироқ қилдик, Фатҳулла ака эса одоб ва чиройли муомала билан “қўлимдан келганча холис хизмат қилишга тайёрман, эртага театрга келинг”, деб жавоб бердилар. Очиғи машҳур инсон мухлислари кўп санъаткордан бундай чиройли муносабат ва муомалани кутмаганлигим сабаб бироз ҳайратга тушдим...
Эртасига театрга бордик, бизни дарвозаданоқ илиқ кутиб олишди ва Ахрор исмли Фатҳулла аканинг ёрдамчиси нима лозим бўлса ҳаммасини имкон қадар тайёр қилиб беришини айтди: “Фатҳулла ака менга қаттиқ тайинлаганлар, мен хизматингиздаман” деди.
Ўзимизга керакли нарсалар, либослар ва реквизитларнинг рўйхатини бердик. Ишни гримёр (юзни тарихий шахсга хос қилиб безайдиган шахс) хонасидан бошладик. Пардозчи грим, салла-соқоллар ва хизмат ҳаққи қиммат туришини таъкидлади. Шу пайт Ахрор ака Фатҳулла акага қўнғироқ қилди ва Фатҳулла ака телефон орқали пардозчиларга биз учун хизматилар бепул эканлигини тушунтириб сўзи охирида: Саидаброржон дин ва маърифат учун қўлимдан келганча холис хизматдаман, агар биздан топилмаса бошқа жойдан бўлса ҳам топиб бераман, ҳаққимизга дуода бўлсаларингиз бўлди. Аллоҳ бизларни йўлидан адаштирмасин, мағфират қилсин” – дея таъкидлаб ўтди.
5 кун мобайнида ҳар куни театрга бориб грим қилдирдик ва либосларни олдик, ҳамма биз учун холис хизматда. Кунларнинг бирида Фатҳулла ака қўнғироқ қилиб камчиликлар йўқми дея сўраб қолди. Мен ҳаммаси жойида раҳмат дедим. Имом Бухорий ролини ким ўйнаяпти деб сўраб қолдилар, Институт талабаларидан бири дедим. “Агар имкони бўлса шу образни мен ижро этсам, бир умрлик орзуларимдан бири эди” деди. Биз рози бўлдик. Аммо, тақдир экан Фатҳулла ака вилоятларга сафарга кетадиган бўлиб қолди ва қўнғироқ қилиб узр сўради.
Тасвирга олиш якунланганидан сўнг Фатҳулла акага миннатдорлик билдириб ёрдамлари учун Қуръони карим ва ҳадис китобини совға қилдик. Жуда ҳам хурсанд бўлиб кетдилар. Ўша онда уларнинг сўнги марта менга айтган гаплари ҳали ҳам қулоғимда чалиниб туради:
“Биз ким бўлишимиздан, қайси касб эгаси эканлигимиздан, мавқе ва бой-камбағаллигимиздан қатъий назар Аллоҳникимиз ва бир кун албатта Аллоҳнинг Ўзига қайтамиз. Шу фикрни онгимиз ва қалбимизга сингдириб унга амал қилиб яшашни ва уни халқимизга ҳам етказиб беришни ўзимга фарз ва қарз деб биламан”.
Аллоҳ таоло марҳумнинг қилган яхши амалларини ўзига ҳамроҳ қилиб, Ўз жаннатидан жой ато этсин! Фарзандлари ва аҳлига сабру жамил берсин!
Саидаброр Умаров
Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм.
Аллоҳ таолога битмас-туганмас ҳамду санолар бўлсин.
Пайғамбаримизга мукаммал ва батамом салавоту дурудлар бўлсин.
Кишилик тарихини кузатсак, киши ҳар бир замон ва жамиятнинг салоҳияти, равнақи унинг илмга бўлган муносабати билан ўлчанишини билиб оламиз. Мусулмонлар ҳам Аллоҳнинг буйруқлари ва Унинг Расули кўрсатмаларига амал қилиб, илму ирфонни ўрганган, маърифатга талпинган даврларида қўллари узун, тиллари ўткир, мартаба-мақомлари баланд бўлган. Аксинча, илм-фандан юз ўгириб, лоқайдлик ва танбаллик туфайли жаҳолатга юз буришганида қўлларидан нусрат, салтанат, сарват кетган, ўзлари хўрланишган.
Илм инсонга нима фойда-ю, нима зарар эканини билдиради, киши орзу-мақсадларига фақат илм орқали етишади. Илму ирфондан юз ўгирган ёки илм олишга лаёқати паст бўлган жамият эса ҳамиша кимгадир юкуниб яшашга маҳкум бўлди. Зеро, Аллоҳ таоло ҳам Қуръони Каримда: «...Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўлармиди?!» (Зумар сураси, 9-оят) деб бу борада аниқ мезонни белгилаб берди.
Азал-азалдан бу юртнинг нури бутун дунёга таралиб, порлаб тургани сир эмас. Масалан, Имом Бухорийни ким билмайди? Имом Термизийни, имом Доримийни-чи? Ёки Бурҳониддин Марғиноний, Абу Муъийн Насафий каби улуғ зотларни ким эътироф этмайди? Бу улуғ имомларнинг илмий мерослари асрлар давомида ушбу заминнинг буюк тарихидан далолат бериб келмоқда. Бутун Ислом олами Бухоро сўзини эшитганда чексиз ҳурмат бажо келтириши ҳаммамизга маълум. Бундай эҳтиром, аввало буюк ватандошимиз – Имом Бухорий ҳазратлари, қолаверса, юртимизда етишиб чиққан уламолар шарофатидан.
Мовароуннаҳр диёри ҳар бир асрда Ислом оламига буюк алломаларни, дунё тан олган олимларни етказиб бергани тарихий ҳақиқат. Масалан, ҳижрий II асрда атоқли фиқҳ олими Абу Ҳафс Кабир Бухорий ва улуғ муҳаддис Абдуллоҳ ибн Муборак яшаб ўтишган бўлса, кейинги аср Муҳаммад ибн Исмоил Бухорий ва Абу Ийсо Термизийларнинг даври бўлди. Тўртинчи асрда Абу Мансур Мотуридий, бешинчи юзйилликда Абул Муъин Насафий, олтинчи асрда Абул Қосим Замахшарий, Бурҳониддин Марғиноний, Алоуддин Косоний, еттинчи асрда Абул Баракот Насафий каби улуғ Ислом олимлари етишиб чиқди.
Илм-фаннинг бошқа соҳаларини олиб кўрсак, бу борадаги ютуқлар ҳам илғор бўлган. Масалан, Косинуслар теоремасини биринчи бўлиб Абу Райҳон Беруний кашф қилган бўлса-да, олти юз йилдан кейин Оврупада француз олими Веитга нисбат берилди. Палеонтология ва седиментология соҳасида илк марта тажриба ўтказиб, бу бўйича китоб ҳам ёзган Абу Али ибн Сино бўлса-да, Албертга «Буюк Алберт» унвони берилди.
Биргина тиббиёт соҳасида юртимиздан чиққан улуғ олим ва ҳаким Абу Али ибн Синони бутун дунё замонавий медицинанинг отаси деб тан олгани, унинг тиббиётга оид «Ал-Қонун» каби шоҳ асари XVI асргача Ғарбдаги барча тиббиёт дорилфунунларида дарслик қилиб ўқитилгани, замонавий тиббиёт жуда кўп жабҳада Ибн Синодан ўрганганини гапириб ўтирмаймиз. Чунки бу далилларни Шарқу Ғарбда ҳамма жуда яхши билади.
Улуғ ватандошимиз Мусо Муҳаммад Хоразмий биринчи бўлиб алгебра фанига асос солган, «алгебра» истилоҳи унинг «Ал-жабр вал-муқобала» рисоласидан олинган, олимнинг номи эса «алгоритм» шаклида фанга кирган, унинг арифметикага оид рисоласи XII асрдаёқ Испанияда таржима қилиниб, шу асосда дарслик ёзилган. Яна бир улуғ олимимиз Аҳмад Фарғоний фалакшуносликнинг (астрономия) отаси саналади, унинг «Самовий ҳаракатлар ва умумий илми нужум» китоби XII асрда Оврупа тилларига таржима қилиниб, «Алфраганус» деган лотинча ном билан бир неча аср мобайнида Ғарб университетларида астрономиядан асосий дарслик сифатида ўқитилган. Дунёда биринчи ҳисоблаш маркази Самарқанд шаҳрида Мирзо Улуғбек раҳбарлигида қурилган. XV асрда Мирзо Улуғбекнинг машҳур расадхонасида ишлаган Ғиёсиддин Жамшид Коший биринчи бўлиб ўнли касрларни кашф этган. Оврупада эса ундан 175 йил кейин Симон Стевин бундай сонлар ҳақида илк фикрларини оммага тақдим этди.
Яна бир атоқли қомусий олимимиз Абу Райҳон Беруний Христофор Колумбдан анча олдин уммон ортида номаълум қитъа борлигини айтган, Галилейдан 600 йил аввал Ернинг айланишини исботлаб ва изоҳлаб берган, биринчи глобусни ясаган, Ер билан Ой ўртасидаги масофани ўлчаган, конуслар теоремасини француз олими Вентдан 500 йил олдин кашф этган.
IX асрнинг 1-ярмида халифа Маъмун томонидан Бағдодда ташкил этилган «Байт-ул ҳикма» («Билим уйи») деб аталган академияга ҳам марвлик Абу Али Яҳё ибн Мансурдан кейин Муҳаммад Хоразмий раҳбарлик килган эди. Бу даврда Хоразмий насаби шу даражада машҳур бўлиб кетдики, кимнинг Хоразмий насаблик шогирди бўлса, обрў ҳисобланар эди.
Энди шу жойда озгина бугунги кунимизга назар ташлайлик. Бугунги кунда илм олиш учун ҳеч қандай монелик йўқ, аксинча, чорлов бор, имконият бор. Аммо бизда рағбат йўқ, ихлос суст, ғайрат-ҳаракат етишмаяпти. Қанчалаб вақтимизни беҳуда амалларга, номақбул ўтиришларга, ношаръий маросимларга сарфлаб юборяпмиз. Илм олишга, ҳеч бўлмаса, дунё ҳаяжон билан воқиф бўлаётган хабар-маълумотлар билан танишиб қўйишга эса вақт-имкон «топа олмаяпмиз». Яқин ўтмишимиздаги оила дастурхони устида хонадон каттасининг эрталаб ва кечқурунлари илмий-ахлоқий мавзуларда ихчамгина маърифий суҳбат қилгани, тожир, ҳунарманд ва зироатчилар узоқ қиш оқшомларида бир устоз этагини тутиб, илм мажлислари ташкил этишгани, ёшларнинг илм талабида ҳатто қўшни юртлардаги устозларникига қатнашгани каби ҳолатлар бугун эриш туюладиган бўлиб қолди.
Кундалик ташвишларни бир чеккага суриб туриб, ўтмиш ва бугунимизни қиёслаб кўрайлик. Кеча ким эдик, кимларнинг ворисларимиз деган саволни бериш билан бирга унга ечимни излайлик. Ажаб эмаски, шунда инсоният тамаддунида ўз сўзи ва ўрнига эга бўлган аждодларимизга муносиб фарзанд бўлиш билан бир қаторда дунё пешқадамларига айлансак.
Маҳмуд Маҳкам
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа