Самоҳат (бағрикенглик) сўзи араб луғатларида “саховат”, “осонлик” ва “мулойимлик” маънолари атрофида айланади. Журжонийнинг “Таърифот” китобида бу сўз “шарт бўлмаган нарсани ихтиёрий равишда бериш” деб таърифланган.
Шариат тушунчасида ҳам бу сўз луғавий маънодан кўп ҳам фарқ қилмайди. Бағрикенглик кўпгина ахлоқларни ўз ичига олади: саховат, мулойимлик, яхши муомала, гўзал муносабат, олий ахлоқни қўллаш, камчиликларга кўз юмуш, ўз ҳақ-ҳуқуқларидан кечиш ва тортишувдан воз кечиш.
Бағрикенглик тушунчасини очиқроқ баён қилиш учун Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳимаҳуллоҳнинг гўзал хулқ ҳақида айтган сўзларини келтириш мумкин: “Мусулмон киши ўз ҳақларидан осонлик билан кечадиган, бошқалардан ҳаққини талаб қилмайдиган, бошқаларнинг ундаги ҳақларини тўлиқ адо этадиган киши бўлиши керак. Масалан:
1. Касал бўлса, уни кўргани борилмаса;
2. Сафардан келса, уни зиёрат қилинмаса;
3. Салом берса, саломига алик олинмаса;
4. Меҳмонга борса, унга ҳурмат кўрсатилмаса;
5. Шафоат сўраса, илтимоси инобатга олинмаса;
6. Яхшилик қилсаю, унга раҳмат айтилмаса;
7. Бир жамоага кирсаю, унга жой берилмаса;
8. Гапирсаю, унинг гапига қулоқ солинмаса;
9. Бирор дўстининг ҳузурига кириш учун изн сўрасаю, изн берилмаса;
10. Совчи бўлиб борсаю, унга уйлантирилмаса;
11. Қарз муддатини узайтиришни сўрасаю, муддат берилмаса;
12. Уни камситилсаю, ўзини камситилгандек кўрсатмаса.
Шу каби ҳолатлар юз берганда мусулмон кишининг жаҳли чиқмаслиги, ўч олмаслиги ва аввалги ҳолатини ўзгартирмаслиги унинг самоҳати (бағрикенглиги)дан далолатдир”.
Имом Байҳақий “Шуъабул-Иймон”да ривоят қилган.
Ҳомиджон домла ИШМАТБЕКОВ
Бир бола авто ҳалокат сабаб кўзи ожиз бўлиб қолди. У шифохонадан уйига қайтаркан, тўсатдан останада йиқилиб тушди. Шу пайт она ўғлига насиҳат қилди:
– Болам, шифокорлар ҳеч нима қила олмасликларини айтишди. Шундай экан, яшаш учун курашишимиз керак.
Ўғил:
– Ҳа, онажон, биламан, – дея кўзига ёш олди у.
Она:
– Ўғлим, йиғлашни бас қил. Ёлғиз қолсанг, сенга ҳеч ким меҳрибонлик қилмайди. Шунинг учун кўз ёшингни арт.
Ўғил:
– Хўп, онажон!
Она:
– Мен сенга фақат бир марта хато қилсанг, ёрдам бераман. Қолганига ўзинг ҳаракат қилишинг керак. Қани тур ўрнингдан. Ёдингда тут. Сени қўзинг ожиз бўлиши мумкин, аммо нодон эмассан. Бу хонада нималар борлиги эсингдами?
Ўғил:
– Ҳа.
Она:
– Ундай бўлса, ақлингни ишлат. Бутун борлиққа диққатли бўл ва қўлларингни ишга сол. Она ўғлини қўлларидан тутиб уй томонга юзини қаратди.
Сўнгра:
– Қўлларингни чўз ва у сенинг кўзларинг эканини тасаввур қилгин, – деди. Ўғил хонани пайпаслаб, яна йиқилиб тушди ва “Вой, онажон, қаердасиз, менга ёрдам беринг”, дея бақирди.
Она бир четда ўғлини кўзларида ёш билан кузатарди. Ўғил анча вақт ўзига келмай, кўз ёш тўкди. Она ҳам бир четда уни кузатганича фиғон чекди. Шунда ўғил ён-атрофдаги овозларга эътибор қарата бошлади. Ташқаридан келаётган машиналар, қайнаб турган чойнак ва йиғлаб турган онасининг овозини эшитиб, ўрнидан туриб, онаси томон кела бошлади. Она ўғлини қаттиқ бағрига босди.
Ўғил:
– Онажон, нега йиғлаяпсиз?
Она:
– Бахтиёрлигимдан, чунки сен мустақил бўла бошладинг. – дея жавоб берди.
Азизим, бизнинг-чи? Кўзимиз кўряпти, оёғимиз юряпти, қўлларимиз ишлаб турибди. Алҳамдулиллаҳ, беҳисоб неъматлар ичидамиз. Бироқ қанчадан-қанча одамлар бу дунёни кўришга, овозларни эшитишга, бир бор бўлса-да ўз оёғи билан юришга орзуманд. Шундай экан, АЛЛОҲ томонидан бизга берилган неъматларга шукр қилинг. Уларни қадрига етинг.
Акбаршоҳ РАСУЛОВ