Musulmonlarni noto'g'ri e'tiqoddan asrash, sof e'tiqod ila tarbiya qilish bugungi kunning dolzarb masalaridan biri bo'lib kelmoqda. E'tiqodda adashish, ozgina bilgan narsasiga mahkam yopishib olib qolganlarni so'zini qabul qilmaslik, ilmsiz ravishda bilmagan narsasiga, tanimagan shaxslarga ergashish ko'pgina ko'ngilsizliklarga sabab bo'layotgani hammamizga ma'lum. Hozirgi kunda musulmonlarning boshiga tushayotgan ko'plab, balo ofatlarning sabablaridan biri ham aqidada adashgan, oz bilgan narsasiga yopishib olgan zamona xavorijlari hisoblanadi.
Aqidada adashish va haddan oshishning asosiy sababi bilimsizlik hisoblanadi. Bilimsizligini tan olmaslik esa baloning boshidir. Ming afsuslar bo'lsinki, avvalki va hozirgi aqida ovchilari o'zlarini olim deb biladilar ammo din sohasida tuzukroq boshlang'ich ta'limni ham olmagan bo'ladilar. Ularning birortasida ham diniy tahsil olganligi haqida shahodatnomasi yo'q.
Ulamolarimiz bu kimsalarning bilimsizliklari quyidagi sohalarda ekanligini ta'kidlaydilar:
Ushbu bilimlarning barchasini puxta egallamasdan turib biror hukm chiqarishga hech kimning haqqi yo'q.
Bilimsizliklarga asoslanib chiqarilgan hukmlardan biri, musulmonlarni “kofir” deb fatvo chiqarishning ko'payganidir. Bir mo'min insonni asossiz kufrga chiqarishning oqibati juda yomon bo'lib, ko'pchilikning boshiga balo-ofat bo'ladi.
Aslida Rasulluloh (s.a.v) musulmonlarni bu ishdan qattiq qaytarganlar.
ثَلاثٌ مِنْ أَصْلِ الإِيمَانِ : الْكَفُّ عَمَّنْ قَالَ لا إلَهَ إِلا اللهُ لا نُكَفِّرُهُ بِذَنْبٍ وَلا نُخْرِجُهُ مِنْ الإِسْلامِ بِعَمَل
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “ Uch narsa iymonning aslidir: “La ilaha illallohu” degan kimsaga tegmaslik; gunohi tufayli uni kofirga chiqarmaymiz; amali tufayli uni islomdan chiqarmaymiz”, dedilar.
Demak, “La ilaha illallohu” degan kishi musulmon hisoblanib, uning joniga, moliga zarar etkazmaslik, u bilan chiroyli muomalada bo'lish, gunoh ishi tufayli kofirga chiqarmaslik zarur. Ammo dinda haddan oshgan, aqidada adashgan kimsalar esa kalimai shahodatni aytib turgan kimsani, ahli qiblani kofirga chiqaradilar. Ulug' allomalarni va boshqa musulmonlarni o'zlarining yo'liga ergashmaganlari uchun portlatadilar, qatli om qiladilar.
Shar'iy matnlarda kelgan kufr so'zi aslida ikki xil ma'noda ishlatiladi:
سِبَابُ الْمُسْلِمِ أَخَاهُ فُسُوقٌ ، وَقِتَالُهُ كُفْرٌ
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Musulmonni so'kmoqlik fisqdir, u bilan urush qilmoq kufrdir”, deganlar.
Boshqa hadisda:
بَيْنَ الْعَبْدِ وَبَيْنَ الْكُفْرِ تَرْكُ الصَّلاَةِ.
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Musulmon va kufrning o'rtasida namozni tark etish bor”.
Yana bir hadisda:
مَنْ حَلَفَ بِغَيْرِ اللَّهِ فَقَدْ كَفَرَ
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Kim Allohdan o'zga ila qasam ichsa, batahqiq kofir bo'libdi” deb, marhammat qilganlar.
Ushbu va shunga o'xshash hadislarda zikr qilingan kufr so'zidan dindan chiqaradigan kofirlik emas balki gunoh iroda qilingan. Shuningdek, “Zinokor zino qilayotgan vaqtida, aroq ichuvchi aroq ichayotgan vaqtida, o'g'ri o'g'rilik qilayotgan vaqtida mo''min bo'lmaydi” degan hadislarda bunday ishlar o'ta qabih bo'lganligidan tahdid iroda qilinib mo'min bo'lmaydi iborasi ishlatilgan. “Namoz dinning ustuni. Kim uni qoim qilsa dinini qoim qilibdi. Kim uni tark etsa dinini vayron qilibdi” degan hadis namozni farz emas deb, e'tiqod qiluvchi kishi haqida aytilgan.
Ahli sunna val jamoa hammalari jumladan, aqida ilmidagi buyuk allomalarimiz Imom Moturidiy, Imom Nasafiy, Abu Hanifalar o'z asarlarida gunohi kabira qilgan mo'min gunohkor bo'lsada, kofir bo'lmasligiga ittifoq qilganlar. Bunday kishilar qiyomatda gunohiga yarasha jazo olishligi yoki tavba qilib Allohning afviga musharraf bo'lishlari mumkin.
Adashgan firqalar esa ushbu va boshqa hadis mantlarini to'g'ri tushunmaganlaridan mo'min ammo gunoh ish qilgan kimsani kofirga chiqaradilar, ularni qonini halol sanaydilar.
Agar gunohi kabira qilish kufr bo'lganida zino, o'g'rilik, aroqxo'rlik va birovni zinoda ayblaganga hadd (shar'iy jazo) qo'llanishligi behuda narsa bo'lib qolar edi. Chunki haddlar kofirga qo'llanilmaydi. Bu esa gunohi kabira qilgani tufayli iymondan chiqadi degan gap buzuq e'tiqod ekanligini ko'rsatadi.
Abu Muin Nasafiy “Bahrur Kalom” nomli asarlarida mo'minni gunohi tufayli kofirga chiqarib, qonini halol sanaydigan adashgan firqalarga qarata ushbu dalillarni keltiradilar:
“Alloh taolo Nur surasining 31-oyatida:
وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
“Allohga barchangiz tavba qiling, ey mo'minlar! Shoyadki, najot topsangizlar”.
Tahrim surasining 8-oyatida:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحًا عَسَى رَبُّكُمْ أَنْ يُكَفِّرَ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ
“Ey, iymon keltirganlar, Allohga xolis tavba qilinglar! Shoyadki robbingiz gunohlaringizni yuvsa va sizlarni daraxtlari ostidan anhorlar oqib turgan jannatlarga kiritsa”.
Ushbu oyatlardagi tavba gunoh sababidan bo'ladi. Gunoh qilgan kishigina tavba qiladi va Alloh uni afv etib jannatga kiritishini umid qiladi.”
Yuqoridagi oyat va hadislardan gunohkor mo'min kofir bo'lmasligi ma'lum bo'ldi. Hozirgi kundagi takfirchilar esa nafaqat gunoh qilgan kishini balki aynan ularning fikriga qo'shilmagan begunoh, beayb insonlarni qatl qilmoqda.
Hanafiylarning mashhur ulamolaridan biri, “Al-Bahrur Roiq” asarining muallifi Ibn Najim aytadilar:
“Agar bu masalada kofir deyish uchun to'qson to'qqizta dalil bo'lsa-yu, kofir demaslik uchun birgina dalili bo'lsa, to'qson to'qqizni qo'yib, o'sha bir dalilni olish kerak”, degan.
Dinda haddan oshganlar esa buni aksini aytadilar. Bu esa barcha islomiy mazhablar va ulamolarning tutgan yo'liga teskaridir.
Muxamedxodjayeva Sanobar
1. Duo qilish. Bu kun qilingan duolar eng afzal duodir.
Solihlardan biri aytadi: "Allohga qasam! Arafa kuni biror duo qilsam, bir yil o‘tmasidan turib uni xuddi yorishgan tong kabi amalga oshganini ko‘rdim".
O‘tgan solihlar ehtiyojlari uchun qiladigan duolarini arafa kuniga saqlab qo‘yishar edi. Qanchadan qancha orzu-umidlar va duolar arafa kunida ijobat qilingan.
2. Ushbu duoni ko‘p qilish. Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Duolarning yaxshisi arafa kunidagi, men va mendan oldingi nabiylarning “Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’ala kulli shayin qodiyr”, deb aytgan duosidir”, dedilar.
3. Allohdan do‘zaxdan panoh so‘rash. Bu kundan ko‘ra do‘zaxdan ko‘p ozod bo‘ladigan kun yo‘q. Nabiy sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Arafa kuni, Alloh bandalarni do‘zaxdan ko‘p ozod qilganchalik boshqa biror kun yo‘q!”.
4. Takbiri tashriq aytish. Bu kunning bomdod namozidan boshlab takbir aytiladi. “Allohu akbar! Allohu akbar! Allohu akbar! Laa ilaha illallohu vallohu akbar! Allohu akbar va lillaahil hamd”.
5. Ro‘za tutish. Bu kun tutilgan ro‘za ikki yillik gunohlarga kafforot bo‘ladi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Arafa kunining ro‘zasi undan oldingi va undan keyingi yillardagi gunohlarga kafforot bo‘ladi deb Allohdan umid qilaman”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).
Arafa kuningiz muborak bo‘lsin. Alloh taolo sizni bu kunning fazilatlaridan to‘liq bahramand etsin.
Davron NURMUHAMMAD