Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Dekabr, 2024   |   23 Jumadul soni, 1446
search icon
Avvalgi sayt
ЎЗ РУ EN AR

Toshkent shahri
Tong
06:21
Quyosh
07:47
Peshin
12:28
Asr
15:18
Shom
17:02
Xufton
18:22
Bismillah
24 Dekabr, 2024, 23 Jumadul soni, 1446
Avvalgi sayt
#search
 YouTube

E'tiqod durdonalari: TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON (Umar roziyallohu anhu)

20.05.2021   3729   11 min.
E'tiqod durdonalari: TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON (Umar roziyallohu anhu)

 

TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON

36- وَلِلْفَارُوقِ رُجْحَانٌ وَفَضْلٌ     عَلَى عُثْمَانَ ذِي النُّورَينِ عَالِى

 

Ma'nolar tarjimasi:

Faruq (roziyallohu anhu) oliy Usmon zinnuroyn (roziyallohu anhu)dan ortiq va afzal bo'lgan.

 

Nazmiy bayoni:

Faruqning ustunlik, ortiqligi bor

Bo'lsa ham Zinnuroyn, oliy fidokor.

 

Lug'atlar izohi:

لِ – “shibhi mulk” (mulk ko'rinishidagi) ma'nosida kelgan jor harfi.

الْفَارُوقِ – jor majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabar.

رُجْحَانٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

فَضْلٌ  – ma'tuf.

عَلَى – “isti'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.

عُثْمَانَ – jor majrur  رُجْحَانٌva فَضْلٌ ga mutaalliq.  

النُّورَينِ ذِي – majrur ismga sifat bo'lgani uchun ي harfi bilan e'roblanib turibdi.

عَالِى – sifatning sifati.  

 

Matn sharhi:

Abu Bakr roziyalohu anhudan so'ng valiylarning ulug'i Umar roziyallohu anhu hisoblanadi. Umar roziyallohu anhuning nasabi quyidagicha bo'lgan: Umar ibn Hattob ibn Nufayl ibn Abduluzzo ibn Riyoh ibn Abdulloh ibn Qurut ibn Rizoh ibn Adiy ibn Ka'b ibn Lu'ay. Kunyasi Abu Hafs bo'lgan. Umar roziyallohu anhu nubuvvatning oltinchi yilida Islomni qabul qilgan. Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga o'ttiz to'qqizta erkak va bitta ayol kishi Islomga kirgan edilar. So'ngra Umar Islomga kirdi va ular qirqta bo'ldilar. Shunda Jabroil alayhissalom ushbu oyatni olib tushdi:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ حَسۡبُكَ ٱللَّهُ وَمَنِ ٱتَّبَعَكَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ٦٤﴾

“Ey Payg'ambar! Sizga va Sizga ergashgan mo'minlarga Alloh kifoyadir”[1].  

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo haqni Umarning tili va qalbiga joriy qilgan, u Faruqdir, Alloh taolo uning vositasida haq bilan botil orasini ajratdi”, – deganlar. Abu Umar Zakvondan rivoyat qilinadi: “Oishaga Umarni kim Faruq deb nomlagan”, – dedim. U: “Nabiy alayhissalom nomlaganlar”, – dedi”.

 

Umar roziyallohu anhu asos solgan ishlar

Umar roziyallohu anhu ko'plab ulug' ishlarga asos solgan:

– Birinchi bo'lib hijratning o'n oltinchi yili rabiul avval oyida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Makkadan Madinaga hijrat qilgan yillaridan boshlanadigan hijriy yil hisobiga asos solgan;

– Birinchi bo'lib Qur'oni karimni sahifalarga jamlashga yo'l boshlagan;

– Birinchi bo'lib taroveh namozining jamoat bo'lib o'qilishini yo'lga qo'ygan;

– Birinchi bo'lib Kufa, Basra, Shom, Misr va Musil kabi shaharlarning barpo etilishiga asos solgan;

– Birinchi bo'lib shaharlarda odamlarning ishlarini ajrim qilish uchun qozilarni tayin qilgan;

– Birinchi bo'lib devon, ya'ni ro'yxat qilish ishlarini yo'lga qo'ygan;

– Birinchi bo'lib Misrdan kemalarda oziq-ovqat mahsulotlarini keltirishni yo'lga qo'ygan. 

 

Umar roziyallohu anhuning oilalari

  1. Zaynab binti Maz'un. Bu ayolidan Abdulloh, Abdurrahmon (kattasi)[2], Hafsa roziyallohu anholar tug'ilgan.
  2. Ummu Kulsum binti Ali ibn Abi Tolib roziyallohu anho. Bu ayoli Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning nevaralari, ya'ni Fotima roziyallohu anhoning qizlari bo'lgan. Ushbu ayollaridan Zayd (kattasi) va Ruqoyya ismli farzandlari tug'ilgan.
  3. Ummu Kulsum binti Jarval. Bu ayolidan Zayd (kichkinasi) va Ubaydulloh ismli farzandlari tug'ilgan. Umar roziyallohu anhu bilan Ummu Kulsum binti Jarvalning oralarini Islom ajratgan.
  4. Jamila binti Sobit. Bu ayolining oldingi ismi Osiya bo'lgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni Jamila deb o'zgartirganlar. Bu ayollaridan Osim ismli farzandi tug'ilgan.
  5. Luhayya. Bu ayol “ummu valad”i bo'lgan. Bu ayoldan Abdurrahmon (o'rtanchasi) ismli farzandi tug'ilgan. Ushbu Abdurahmonning laqabi Abul Mujbir bo'lgan.
  6. Ummu valad cho'rilari. Bu ayolning ismini ba'zilar Fakiha bo'lgan deyishgan, lekin ba'zilar Fakiha boshqa cho'risi bo'lgan, deyishgan. Bu cho'risidan Abdurrahmon (kichigi) ismli farzandi tug'ilgan.
  7. Ummu Hakim binti Horis ibn Hishom. Bu ayolidan Fotima ismli qizi tug'ilgan.
  8. Fakiha. Bu ayol yamanlik bo'lib, Umar roziyallohu anhuning “ummu valad”i bo'lgan. Bu cho'ridan Zaynab ismli qizi tug'ilgan. Zaynab Umar roziyallohu anhuning eng kichik farzandi bo'lgan.
  9. Otika binti Zayd. Bu ayolidan Iyoz ismli farzandi tug'ilgan.

Albatta, ushbu ayollarning to'rttadan ko'pi bitta nikohda jamlanmagan. 

 

Umar roziyallohu anhuning fazllari

Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhu shunday degan: Umar ibn Hattob to'rtta ishda insonlardan afzal bo'ldi:

  1. Badr kuni asirlar to'g'risida aytgan fikri to'g'ri ekani Qur'on oyatlari bilan sobit bo'ldi:

﴿لَّوۡلَا كِتَٰبٞ مِّنَ ٱللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمۡ فِيمَآ أَخَذۡتُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ٦٨﴾

“Agar Allohning (taqdirda xatoni kechirishi to'g'risidagi) bitigi bo'lmaganida, albatta, sizlarga olgan (tovon)laringiz uchun ulkan azob etgan bo'lur edi”[3].      

  1. Hijob to'g'risida aytgan gapi Qur'on oyatlari bilan tasdiqlangan. Umar roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi vasallamning ayollariga yopinchiqqa o'ranishlarini buyurgan edi. Shunda Zaynab roziyallohu anho: “Ey Hattobning o'g'li, bizning uyimizga vahiy tushib turgan bo'lsa-yu, sen bizga buyruq qilasanmi”, – dedi. Ko'p o'tmay quyidagi oyatlar nozil bo'ldi:

﴿ وَإِذَا سَأَلۡتُمُوهُنَّ مَتَٰعٗا فَسۡ‍َٔلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٖۚ ﴾

“Qachonki, sizlar ulardan (payg'ambar ayollaridan) biror narsa so'rasangiz, parda ortidan so'rangiz!”[4]. 

  1. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u haqida shunday duo qilganlar: “Ey Allohim, Islomni Umar bilan quvvatlagin”.
  2. Abu Bakr roziyallohu anhu to'g'risidagi fikri bilan. Bu zot Abu Bakr roziyallohu anhuga birinchi bo'lib bay'at qilib katta fitnaning oldini olgan edi”.

Umar roziyallohu anhuning xalifalikka saylanishi Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuning yozma ravishdagi vasiyatiga binoan bo'lgan. Tarixda “Umari odil” deya nom qoldirgan bu zot milodiy 644 yilda namoz o'qib turgan paytida majusiy qul Abu Lu'lu'aning suiqasdi tufayli qattiq yaralangan va o'sha kuni kechqurun vafot etgan. Yoshi oltmish uchda bo'lgan. Vasiyatiga binoan Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam va Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhularning yonlariga dafn qilingan.

 

KYeYINGI MAVZULAR:

FARIShTALAR HAYo QILGAN INSON

 

[1] Anfol surasi, 64-oyat.

[2] Umar roziyallohu anhuning Abdurrahmon ismli uchta, Zayd ismli ikkita o'g'illari bo'lgan.

[3] Anfol surasi, 68-oyat.

[4] Ahzob surasi, 53-oyat.

Kutubxona
Boshqa maqolalar

"O‘rganadigan ilm" nima degani?

23.12.2024   2085   4 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Faqihlar fiqhga shunday ta’rif berishadi: «Fiqh mukallaflarning amallarini halol va haromlik, fasod va sahihlik jihatidan o‘rganadigan ilmdir». Bu ta’rifni ham kengroq tahlil qilib ko‘raylik. «O‘rganadigan ilm» nima degani? Hozirgina «Ilm bir narsaning voqelikka muvofiq kelishidir», dedik.

Fiqhning mavzusiga bir misol keltiraylik. Masalan, men mukallafman. Xotinimga «Sen taloqsan», dedim. Buning hukmi nima bo‘lishini fiqh o‘rganadi. Demak, fiqh men kabi mukallaflarning mana shu kabi holatlarini o‘rganadi. Masalan, men sherikchilik aqdini tuzishim mumkin, biron narsani sotishim, ijaraga olishim mumkin. Fiqh ana shunday holatlarni, men qilgan ishning halol yoki harom, sahih yoki fasodligini o‘rganadi. Demak, fiqhning mavzusi mukallaflar qiladigan amallarning holatini o‘rganishdir.

Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.

Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.

Masalan, siz birinchi yil ilm olayotgan bo‘lsangiz, ular sizga: «Sen aytgan hukmni faqat dalil keltirsang, qabul qilamiz», deyishadi. Axir siz hali dalillarni bilmaysiz-ku! Birorta jumlani oyat deb o‘ylashingiz mumkin, lekin aslida u oyat bo‘lmasligi mumkin. Bir hadisni Buxoriyda kelgan, deb aytishingiz mumkin, lekin u Buxoriydan rivoyat qilinmagan, to‘qima hadis bo‘lib chiqishi mumkin, chunki siz hali dalillarni o‘rganmagansiz. Ular mana shu darajadagi odamlardan dalil so‘rashdi, ochiq-oydin dalili bo‘lmagan hukmni esa botilga chiqarishdi. Bunga biroz kengroq yondashish kerak...

Yuqorida aytganimdek, asosiy maqsadim ta’riflarga doir qo‘shimcha ma’lumotlarni aytib o‘tish edi. Keling, shu masalani ko‘raylik. Ana o‘sha yo‘nalish egalari har bir hukmga dalil talab qilishyapti. Avvalo ayting-chi, dalil nima o‘zi? Ular: «Dalil – bu Qur’on va Sunnat», deyishadi. Ularning «Dalil Qur’on va Sunnatdir», deyishi ilmiy ma’noda xatodir, chunki dalilni faqat Qur’on va Sunnatgagina cheklab qo‘ysak, dinni zoye qilib qo‘yamiz, chunki bulardan boshqa dalillar ham bor. Dalil to‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan manbadir. Demak, Qur’on va Sunnat dalillarning asosiy qismidir, lekin dalillarning barchasi emas, chunki ijmo’ ham dalil, qiyos ham dalildir. To‘g‘ri yondashish orqali talab qilingan ma’lumotga yetkazadigan har qanday manba dalil bo‘ladi. Lekin bu gapni ular tushunmaydi. Ular dalilni faqat Qur’on va Sunnat, deb tushunishadi.

«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan