Sayt test holatida ishlamoqda!
20 Aprel, 2025   |   22 Shavvol, 1446
search icon
Avvalgi sayt
ЎЗ РУ EN AR

Toshkent shahri
Tong
04:11
Quyosh
05:36
Peshin
12:27
Asr
17:09
Shom
19:12
Xufton
20:31
Bismillah
20 Aprel, 2025, 22 Shavvol, 1446
Avvalgi sayt
#search
 YouTube

E'tiqod durdonalari: TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON (Umar roziyallohu anhu)

20.05.2021   5534   11 min.
E'tiqod durdonalari: TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON (Umar roziyallohu anhu)

 

TILI VA QALBIGA HAQ JORIY BO'LGAN INSON

36- وَلِلْفَارُوقِ رُجْحَانٌ وَفَضْلٌ     عَلَى عُثْمَانَ ذِي النُّورَينِ عَالِى

 

Ma'nolar tarjimasi:

Faruq (roziyallohu anhu) oliy Usmon zinnuroyn (roziyallohu anhu)dan ortiq va afzal bo'lgan.

 

Nazmiy bayoni:

Faruqning ustunlik, ortiqligi bor

Bo'lsa ham Zinnuroyn, oliy fidokor.

 

Lug'atlar izohi:

لِ – “shibhi mulk” (mulk ko'rinishidagi) ma'nosida kelgan jor harfi.

الْفَارُوقِ – jor majrur mubtadosidan oldin keltirilgan xabar.

رُجْحَانٌ – xabaridan keyin keltirilgan mubtado.

فَضْلٌ  – ma'tuf.

عَلَى – “isti'lo” (ustun bo'lish) ma'nosidagi jor harfi.

عُثْمَانَ – jor majrur  رُجْحَانٌva فَضْلٌ ga mutaalliq.  

النُّورَينِ ذِي – majrur ismga sifat bo'lgani uchun ي harfi bilan e'roblanib turibdi.

عَالِى – sifatning sifati.  

 

Matn sharhi:

Abu Bakr roziyalohu anhudan so'ng valiylarning ulug'i Umar roziyallohu anhu hisoblanadi. Umar roziyallohu anhuning nasabi quyidagicha bo'lgan: Umar ibn Hattob ibn Nufayl ibn Abduluzzo ibn Riyoh ibn Abdulloh ibn Qurut ibn Rizoh ibn Adiy ibn Ka'b ibn Lu'ay. Kunyasi Abu Hafs bo'lgan. Umar roziyallohu anhu nubuvvatning oltinchi yilida Islomni qabul qilgan. Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga o'ttiz to'qqizta erkak va bitta ayol kishi Islomga kirgan edilar. So'ngra Umar Islomga kirdi va ular qirqta bo'ldilar. Shunda Jabroil alayhissalom ushbu oyatni olib tushdi:

﴿يَٰٓأَيُّهَا ٱلنَّبِيُّ حَسۡبُكَ ٱللَّهُ وَمَنِ ٱتَّبَعَكَ مِنَ ٱلۡمُؤۡمِنِينَ٦٤﴾

“Ey Payg'ambar! Sizga va Sizga ergashgan mo'minlarga Alloh kifoyadir”[1].  

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo haqni Umarning tili va qalbiga joriy qilgan, u Faruqdir, Alloh taolo uning vositasida haq bilan botil orasini ajratdi”, – deganlar. Abu Umar Zakvondan rivoyat qilinadi: “Oishaga Umarni kim Faruq deb nomlagan”, – dedim. U: “Nabiy alayhissalom nomlaganlar”, – dedi”.

 

Umar roziyallohu anhu asos solgan ishlar

Umar roziyallohu anhu ko'plab ulug' ishlarga asos solgan:

– Birinchi bo'lib hijratning o'n oltinchi yili rabiul avval oyida Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Makkadan Madinaga hijrat qilgan yillaridan boshlanadigan hijriy yil hisobiga asos solgan;

– Birinchi bo'lib Qur'oni karimni sahifalarga jamlashga yo'l boshlagan;

– Birinchi bo'lib taroveh namozining jamoat bo'lib o'qilishini yo'lga qo'ygan;

– Birinchi bo'lib Kufa, Basra, Shom, Misr va Musil kabi shaharlarning barpo etilishiga asos solgan;

– Birinchi bo'lib shaharlarda odamlarning ishlarini ajrim qilish uchun qozilarni tayin qilgan;

– Birinchi bo'lib devon, ya'ni ro'yxat qilish ishlarini yo'lga qo'ygan;

– Birinchi bo'lib Misrdan kemalarda oziq-ovqat mahsulotlarini keltirishni yo'lga qo'ygan. 

 

Umar roziyallohu anhuning oilalari

  1. Zaynab binti Maz'un. Bu ayolidan Abdulloh, Abdurrahmon (kattasi)[2], Hafsa roziyallohu anholar tug'ilgan.
  2. Ummu Kulsum binti Ali ibn Abi Tolib roziyallohu anho. Bu ayoli Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning nevaralari, ya'ni Fotima roziyallohu anhoning qizlari bo'lgan. Ushbu ayollaridan Zayd (kattasi) va Ruqoyya ismli farzandlari tug'ilgan.
  3. Ummu Kulsum binti Jarval. Bu ayolidan Zayd (kichkinasi) va Ubaydulloh ismli farzandlari tug'ilgan. Umar roziyallohu anhu bilan Ummu Kulsum binti Jarvalning oralarini Islom ajratgan.
  4. Jamila binti Sobit. Bu ayolining oldingi ismi Osiya bo'lgan. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uni Jamila deb o'zgartirganlar. Bu ayollaridan Osim ismli farzandi tug'ilgan.
  5. Luhayya. Bu ayol “ummu valad”i bo'lgan. Bu ayoldan Abdurrahmon (o'rtanchasi) ismli farzandi tug'ilgan. Ushbu Abdurahmonning laqabi Abul Mujbir bo'lgan.
  6. Ummu valad cho'rilari. Bu ayolning ismini ba'zilar Fakiha bo'lgan deyishgan, lekin ba'zilar Fakiha boshqa cho'risi bo'lgan, deyishgan. Bu cho'risidan Abdurrahmon (kichigi) ismli farzandi tug'ilgan.
  7. Ummu Hakim binti Horis ibn Hishom. Bu ayolidan Fotima ismli qizi tug'ilgan.
  8. Fakiha. Bu ayol yamanlik bo'lib, Umar roziyallohu anhuning “ummu valad”i bo'lgan. Bu cho'ridan Zaynab ismli qizi tug'ilgan. Zaynab Umar roziyallohu anhuning eng kichik farzandi bo'lgan.
  9. Otika binti Zayd. Bu ayolidan Iyoz ismli farzandi tug'ilgan.

Albatta, ushbu ayollarning to'rttadan ko'pi bitta nikohda jamlanmagan. 

 

Umar roziyallohu anhuning fazllari

Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhu shunday degan: Umar ibn Hattob to'rtta ishda insonlardan afzal bo'ldi:

  1. Badr kuni asirlar to'g'risida aytgan fikri to'g'ri ekani Qur'on oyatlari bilan sobit bo'ldi:

﴿لَّوۡلَا كِتَٰبٞ مِّنَ ٱللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمۡ فِيمَآ أَخَذۡتُمۡ عَذَابٌ عَظِيمٞ٦٨﴾

“Agar Allohning (taqdirda xatoni kechirishi to'g'risidagi) bitigi bo'lmaganida, albatta, sizlarga olgan (tovon)laringiz uchun ulkan azob etgan bo'lur edi”[3].      

  1. Hijob to'g'risida aytgan gapi Qur'on oyatlari bilan tasdiqlangan. Umar roziyallohu anhu Nabiy sollallohu alayhi vasallamning ayollariga yopinchiqqa o'ranishlarini buyurgan edi. Shunda Zaynab roziyallohu anho: “Ey Hattobning o'g'li, bizning uyimizga vahiy tushib turgan bo'lsa-yu, sen bizga buyruq qilasanmi”, – dedi. Ko'p o'tmay quyidagi oyatlar nozil bo'ldi:

﴿ وَإِذَا سَأَلۡتُمُوهُنَّ مَتَٰعٗا فَسۡ‍َٔلُوهُنَّ مِن وَرَآءِ حِجَابٖۚ ﴾

“Qachonki, sizlar ulardan (payg'ambar ayollaridan) biror narsa so'rasangiz, parda ortidan so'rangiz!”[4]. 

  1. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u haqida shunday duo qilganlar: “Ey Allohim, Islomni Umar bilan quvvatlagin”.
  2. Abu Bakr roziyallohu anhu to'g'risidagi fikri bilan. Bu zot Abu Bakr roziyallohu anhuga birinchi bo'lib bay'at qilib katta fitnaning oldini olgan edi”.

Umar roziyallohu anhuning xalifalikka saylanishi Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuning yozma ravishdagi vasiyatiga binoan bo'lgan. Tarixda “Umari odil” deya nom qoldirgan bu zot milodiy 644 yilda namoz o'qib turgan paytida majusiy qul Abu Lu'lu'aning suiqasdi tufayli qattiq yaralangan va o'sha kuni kechqurun vafot etgan. Yoshi oltmish uchda bo'lgan. Vasiyatiga binoan Payg'ambarimiz sollallohu alayhi vasallam va Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhularning yonlariga dafn qilingan.

 

KYeYINGI MAVZULAR:

FARIShTALAR HAYo QILGAN INSON

 

[1] Anfol surasi, 64-oyat.

[2] Umar roziyallohu anhuning Abdurrahmon ismli uchta, Zayd ismli ikkita o'g'illari bo'lgan.

[3] Anfol surasi, 68-oyat.

[4] Ahzob surasi, 53-oyat.

Kutubxona
Boshqa maqolalar

Asr namozi kasalliklarga davo bo‘ladi

18.04.2025   3859   5 min.
Asr namozi kasalliklarga davo bo‘ladi

“Asr namozi kishi ruhi va badaniga ta’sir qiladigan ko‘pgina kasalliklarga davo bo‘ladi...”.

Bir qarashda biroz mubolag‘aga o‘xshab ko‘ringan bu fikr Qohirada bo‘lib o‘tgan Qur’oni karimning tibbiy haqiqatlariga bag‘ishlangan Xalqaro Islom anjumanidagi tibbiy tadqiqotga oid ma’ruzaning xulosasidir. Asr namozi davo bo‘ladigan kasalliklar ro‘yxatida yana quyidagilar joy oladi: gipertoniya (xafaqon, qon bosimi yuqori bo‘lishi), asab buzilishi, o‘ta semizlik, sirroz, odatlangan homila tushishi, jinsiy qobiliyatsizlik, disminoreya (og‘riqli hayz ko‘rish), psoriaz, katarakta, astma va migren (bosh og‘rig‘i)...

Faqatgina asr namozini tark etish tufayli kishiga ta’sir qiladigan jiddiy kasalliklar ham bor-mi? Bu savolga anjumanda ishtirok etgan doktor Zubayr Karamiy “albatta bor” deb javob beradi.

Buni izohlash va kashfiyotini yanada ravshanlashtirish uchun “al-Arabiya” jurnaliga yozgan maqolasida Doktor Karamiy Islomning jahonshumul va insonga eng munosib din ekanini ko‘rsatuvchi Qur’onda “solatul vusto”, ya’ni “o‘rta namoz” deya zikr kilingan va Islomning ulug‘ mo‘jizalaridan biri bo‘lgan asr namozi haqida quyidagilarni keltiradi: Bu namoz haqida Qur’onda ikki joyda so‘z yuritiladi. Birinchisi Baqara surasining 238-oyati bo‘lib, ma’no tarjimasi bunday:

“Barcha namozlarni va xususan o‘rta namozni (asr namozini) saklanglar - o‘z vaqtlarida ado qilinglar! Va Alloh uchun bo‘yinsungan holda turinglar!”.

Ikkinchisi esa Asr surasining ilk oyati bo‘lib: “Val asr”, ya’ni “Asrga qasamki” degan oyatdir. Ba’zi tafsirlarda bu oyatdagi “asr” so‘zidan asr namozi vaqti nazarda tutilgani aytilgan. “Qachon Qur’ondagi bu oyatni o‘qisam, ayniqsa asr namoziga alohida urg‘u berilgani haqida tafakkur qilsam, taajjubga tushardim...”.

Doktor Karamiy uzoq vaqt ushbu tushunchaga qoniqarli javob izladi. U Qur’onda asr namozi haqida alohida ta’kidlanishiga, mazkur namoz istirohat vaqtiga to‘g‘ri kelishi tufayli uni ado etish qiyin bo‘lishi sababining ko‘rsatilishini to‘g‘ri, deb bilmaydi. Zero, masalaga bu nuqtayi nazardan yaqinlashish, bomdod va shom namozlari haqida ham xuddi shunday qiyinchilik mavjudligi xulosasiga olib kelishi kerak edi. Bu borada Karamiy ilgari surayotgan sabablardan eng muhimi, miyadagi biologik soat bo‘lmish markaz bilan asr namozi orasidagi sinxronlikdir (bir vaqtda sodir bo‘lishlik).

Shoshilinch bir holat bilan duch kelinganida kerakli reaksiyani boshlaydigan kortizon va adrenalin deb atalmish ikkita gormonning qanchalik muhim ekanligi ko‘pchilikka ma’lum bo‘lsa kerak. Mazkur ikki gormon biologik soatga ko‘ra turli vaqtlarga taqsimlangan. Bizga birinchi o‘rinda zarur bo‘lgan gormon adrenalindir.

Doktor Karamiy adrenalin ta’sirlarini qisqacha bunday ifodalaydi: “Adrenalin puls (yurak urishi)ni tezlatadi, qon tomirlarini toraytiradi, yuqori qon bosimiga, ko‘p terlash va so‘lak ishlab chiqarilishiga sabab bo‘ladi. Shuningdek, u qonda leykotsitlar sonini orttiradi, qonashni to‘xtatadigan quyulish (ivish) jarayonini tezlatadi, zarurat bo‘lmaganda butun badanni doimiy va kuchli faoliyatga tayyorlaydi hamda oxirida barcha vazifalar uchun badanni normal holatiga qaytaradi”. Biroq adrenalinning xavfli tomoni ham bor. Zero, u kuchli toqatsizlanish va qaytalanuvchi qo‘rquv “psixosomatik” deb nomlanuvchi jiddiy kasalikka sabab bo‘lishi mumkin. (Toqatsizlanish va qo‘rquv onlarida adrenalin ishlab chiqarish ko‘p miqdorda ortadi. Buning doimiy ravishda bo‘lishi yoki tez-tez takrorlanib turishi “psixosomatik kasalliklar” guruhiga kiruvchi turli kasalliklarga yo‘l ochishi mumkin).

Xavf-xatar va g‘am-g‘ussa kabi holatlar yuqorida aytilgan reaksiyalarni yuzaga keltiradi. Doktor Karamiy: “Qondagi adrenalin ortishining, yuqorida sanab o‘tilgan kasalliklarga (gipertoniya, asab buzilishi va h.k.) yo‘l ochuvchi eng muhim omil ekanini aniqladik”, deydi. Shu o‘rinda eng muhim nuqta, asr namoziniig bu gormonga qanday ta’sir ko‘rsatishidir. “Bu namoz darhaqiqat kuchli ta’sirga ega. Asr namozi sanab o‘tilgan kasalliklarga sabab bo‘ladigan adrenalin gormoni miqdorini tushirishga yordam beradi”, deydi Karamiy va yana shularni ilova qiladi: “Bu gormon qondagi eng yuqori miqdoriga peshindan keyin bir necha soat o‘tgach, soat 15-17 lar atrofida, ya’ni aynan asr vaqtida erishadi”.

“Asr namozi miya markazlaridan gipokammni uyg‘otib, bo‘shashi (istirohatlanish holati)ni hosil qiladi va buning natijasida larasimpatiktizim uyg‘onib, simpatik tizim susaytiriladi”. Bu hodisa simpatik tizim faol bo‘lgan vaqtda, ya’ni asr namozi vaqtida bo‘lsa muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, asab tizimining ko‘pincha bir-biriga zid ravishda ishlaydigan ikki qismi bo‘lgan simpatik va parasimpatik tizimlaridan birinchisi yuqorida aytib o‘tilgan adrenalin va shunga o‘xshash gormonlar vositasida faoliyat olib boradigan tizim bo‘lib, ayniqsa, xavf-xatar va stress holatlarida tanada hukmron vaziyat ko‘rinish oladi. Parasimpatik tizim esa tananing normal faoliyatini davom ettirishida muhim ahamiyat kasb etadi (Simpatik tizim ta’sirining uzoq davom etishi yoki tez-tez takrorlanib turishi psixosomatik kasalliklarga yo‘l ochishini yuqorida ta’kidlagan edik).

Karamiy chiqargan oxirgi xulosa esa bunday: “Asr namozi, ruhiy ozuqamiz bo‘lishi bilan bir qatorda, tibbiy jihatdan ham muhofaza qiluvchi – qalqondir”.