Sayt test holatida ishlamoqda!
02 Oktabr, 2025   |   10 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
05:03
Quyosh
06:21
Peshin
12:17
Asr
16:18
Shom
18:07
Xufton
19:19
Bismillah
02 Oktabr, 2025, 10 Rabi`us soni, 1447

Hoja Bahouddin Naqshband hayoti, silsilasi va tariqat qoidalari

22.01.2021   4580   6 min.
Hoja Bahouddin Naqshband hayoti, silsilasi va tariqat qoidalari

Islom olamining eng mashhur avliyolaridan biri, naqshbandiya tariqatining asoschisi bo'lgan Hoja Bahouddin Naqshband milodiy 1318 yilning mart oyida Buxoro viloyatining Kogon tumanidagi Qasri Hinduvon qishlog'ida tug'ilgan.

Halq orasida Bahouddin, Bahouddinjon, Hoja Bahouddin, Bahouddin Balogardon, Balogardon, Ho'jayi Buzruk, Shohi Naqshband nomlari bilan ham mashhur. Hoja Bahouddin Naqshbandning asl ismi Muhammaddir.

Manbalarda u kishining otasi ham bobosi ham Muhammad ismida bo'lgani qayd etiladi. Bahouddin Naqshbandning nasabi ota tarafdan Hazrat Aliga, ona tarafdan hazrat Abu Bakr Siddiqqa borib taqaladi. Hojalar avlodidan bo'lgani uchun uning nomi oldiga xoja so'zini ishlatish rasm bo'lgan.

Yoshligida otasi bilan birga kimxobga naqsh solish hunari bilan mashg'ul bo'lgani uchun Naqshband laqabi bilan mashhur bo'lgan. O'sha davrda matolarga naqsh ishlagan, naqsh solingan ko'ylaklar yoki naqshli gilamlar to'qigan kasb egalari naqshband deyilgan. “Bahouddin” so'zi “Dinning nuri” degan ma'noni anglatadi. Bu Hoja Naqshbandga keyinchalik berilgan faxrli unvon.

Bahouddin Naqshband umri davomida bir necha pirning tarbiyasini olgan. Birinchi piri – Hoja Muhammad Boboyi Samosiy edi. Keksa shayx bu yosh muridini tarbiyalashni o'rinbosarlaridan bo'lmish Amir Sayyid Kulolga topshiradi. U tariqat bobida bilganlarini o'rgatib bo'lganidan keyin shogirdiga ijozat beradi. Bahouddin ilm istab, yassaviya tariqati shayxlarining mashhur vakillaridan bo'lmish Qusam shayx oldiga, Naxshab, ya'ni hozirgi Qarshiga boradi. Uch oy undan ta'lim oladi. Bahouddinning bu pirga ixlosi baland bo'lgan, ayni chog'da Qusam shayx ham uni o'z o'g'lidek bilib, muridiga cheksiz hurmati tufayli umrining oxirigacha Buxoroda yashab, shu erda vafot etadi.

Manbalarning dalolat berishicha, u Hoja Abdulxoliq G'ijduvoniy (1103–1179)dan ruhiy tarbiya olgan. Bahouddin Naqshbandning umri asosan Buxoro va uning atrofidagi qishloqlarda o'tgan. G'aribona hayot kechirgan, faqat o'z mehnati bilan kun ko'rgan. Hizmatkor yoki qul saqlamagan. O'z ta'limotini yaratishda Yusuf Hamadoniy va Abdulxoliq G'ijduvoniy nazariyalariga asoslangan. Ta'limoti asosida: “Dil – ba yor-u, dast – ba kor” (“Ko'ngil Allohda bo'lsin-u, qo'l ish bilan band bo'laversin”), – degan shior yotadi.

Tasavvufdagi har qanday tariqat kabi, xojagon-naqshbandiya tariqati ham o'z g'oyalari, tartib-qoidalari, odoblari va qat'iyatlarini shakllantirishda juda qadim rishtalardan suv ichgan. Ammo tariqatning butun mohiyatini uning bosh shiori bo'lmish: “Dil – ba yor-u, dast – ba kor” hikmati hamda yana o'n bir qoida belgilab beradi. Bu qoidalar “rashhalar”, ya'ni “tomchilar” deb yuritilgan. Rashhalar Yusuf Hamadoniy, Abdulxoliq G'ijduvoniy va Bahouddin Naqshband taraflaridan asoslangan

NAQShBANDIYa OLTIN SILSILASI

Naqshbandiya manbalarda “silsilat az-zahab”, ya'ni “oltin silsila” tarzida tilga olinadi.
Bu quyidagi tarzda shakllangan:
• Sarvari olam Muhammad (sollallohu alyhi vasallam) (570–632).
• Hazrat Abu Bakr Siddiq (roziyallohu anhu) (573–634).
• Hazrat Salmon Forsiy (roziyallohu anhu) (578–657).
• Hazrat Qosim ibn Muhammad (rahmatullohi alayh) (vaf. 605 y.).
• Hazrat Imom Ja'fari Sodiq (rahmatullohi alayh) (702–765).
• Sulton al-orifin Boyazid Bistomiy (quddisa sirruhu) (vaf. 875 y.).
• Shayx Abul Hasan Haraqoniy (quddisa sirruhu) (963–1033).
• Shayx Abu Ali Formadiy (quddisa sirruhu) (962–1055).
• Hazrat Hoja Yusuf Hamadoniy (quddisa sirruhu) (1049–1141).
• Hazrat Hoja Abdulxoliq G'ijduvoniy – Hojai jahon (1103–1179).
• Hazrat Hoja Orif Revgariy – Mohitobon (quddisa sirruhu) (vaf. 1317 y.).
• Hazrat Hoja Mahmud Anjirfag'naviy (quddisa sirruhu) (vaf. 1317 y.).
• Hazrat Hoja Ali Rometaniy (quddisa sirruhu) (vaf. 1326 y.).
• Hazrat Hoja Muhammad Boboyi Samosiy (quddisa sirruhu) (vaf. 1354 y.).
• Hazrat Hoja Sayyid Amir Kulol (quddisa sirruhu) (vaf. 1370 y.).
• Hazrat Hoja Bahouddin Naqshband Buxoriy (quddisa sirruhu) (1318–1389

Yusuf Hamadoniy tayin etgan shiorlar:
• Hush dar dam (Har nafas hushyor turmoq).
• Nazar bar qadam (Har qadamni nazarda tutmoq).
• Safar dar vatan (Vatan ichida sayr etmoq).
• Hilvat dar anjuman (Anjuman ichra xilvatda bo'lmoq).

Abdulxoliq G'ijduvoniy tayin etgan shiorlar:
• Yotkard (Alloh nomini yodda takrorlash);
• Bozgasht (dilida yana Allohga qaytish);
• Nigohdosht (solik kalimai shahodatni aytganda xotirni jam qilish, xayolni bo'lmaslik);
• Yoddosht (solik har doim Allohni yodda tutib ogoh bo'lishi).

Bahouddin Naqshband tayin etgan shiorlar:
• Vuqufi zamoniy (zamondan voqif bo'lish);
• Vuqufi adadiy (Zikrda adadga (sanoqqa) amal qilish, ya'ni zikr aytuvchi zikrni bir nafasda necha marta aytishi);
• Vuqufi qalbiy (dilning doimo Alloh taolo tomoniga tayyor bo'lib turishi).

Haydarxon Yuldashxodjayev,
“Mir Arab” Oliy madrasasi rektori

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Taraqqiyotning tamal toshi

30.09.2025   1561   4 min.
Taraqqiyotning tamal toshi

1 oktyabr – O‘qituvchi va murabbiylar kuni

Salohiyatli avlodni yetishtirishni istasak, barcha narsadan oldin ushbu avlodni tarbiya qiladigan o‘qituvchi va murabbiylar haqida qayg‘urishimiz lozim. Bu borada mamlakatimizda keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilayotgani tahsinga sazovor.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2 sentyabr – Bilimlar kuni munosabati bilan mamlakatimiz maktablari o‘quvchilari va ustoz-murabbiylariga yo‘llagan bayram tabrigida: “Keyingi yillarda butun yurtimiz kabi maktablarimiz qiyofasi ham tubdan o‘zgarib, ular tom ma’noda Yangi O‘zbekiston timsoliga aylanib borayotgani barchamizni cheksiz quvontiradi. Chunki maktab qanchalik obod va charog‘on bo‘lsa, jamiyat hayoti shunchalik farovon, mazmunli va ma’rifatli bo‘ladi”, deya ta’kidladilar.

Yurtimizning yanada taraqqiy etishi, xalqimiz turmushi bundan-da farovon, yoshlarimiz buyuk ajdodlarimizga munosib voris bo‘lishlari uchun Yaponiyaning tajribasini qo‘llash kerak. Chunonchi, Yaponiya yuksak taraqqiy etgan davlat maqomiga erishishida o‘qituvchiga vazirning maoshi, imperatorning obro‘si, deputatning daxlsizligi qo‘llanilgani asosiy omil bo‘lgan.

Shu bilan birga, Yaponiyada o‘qituvchi talabalarga bunday der ekan: «Sening o‘qishdagi muvaffaqiyating Yaponiyaning muvaffaqiyatidir. Muvaffaqiyatsizliging Yaponiyaning muvaffaqiyatsizligidir».

Muqaddas dinimizda ustoz va murabbiylarga ehtirom beqiyos. Muallimlik, murabbiylik ‒ buyuk sharaf. Zero, bashariyatning eng afzal vakillari payg‘ambarlar, shu jumladan, Habibimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallam butun bashariyatga ustoz qilib yuborilganlar.

Bu haqda Qur’oni karimda: «U (Alloh) omilar (savodsiz kishilar) orasiga o‘zlaridan bo‘lgan, ularga (Uning) oyatlarini tilovat qiladigan, ularni (shirk va jaholatdan) poklaydigan hamda ularga Kitob (Qur’on) va Hikmat (Hadis)ni o‘rgatadigan (bir) payg‘ambarni (Muhammadni) yuborgan zotdir. Haqiqatan, (ular payg‘ambar kelishidan) ilgari aniq zalolatda edilar» (Jum’a surasi, 2-oyat), deb marhamat qilingan.

Hadisi sharifda: “Alloh meni qiynovchi va qiyinlashtiruvchi qilib emas, balki muallim va osonlashtiruvchi qilib yubordi”, deyilgan (Imom Muslim rivoyati).

Bugun ustoz va murabbiylarimiz aziz farzandlarimizga Imom Qatoda rahimahullohning bir tuya kitobni yod olganini, Imom Sha’biyning: “Oq narsaga yozilgan har bir narsani yod oldim”, degan so‘zini, Ashraf Ali Tahonaviyning qisqa umri davomida bir yarim ming kitob yozganini, Ibn Rushd umri davomida ikki kecha: uylangan va otasi vafot etgan kecha kitob o‘qiy olmaganini bot-bot eslatib turishlari maqsadga muvofiqdir. Shundagina yurtimizdan yana Buxoriylar, Nasafiylar, Xorazmiylar, Beruniylar, Termiziylar, Navoiylar yetishib chiqadi.

Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi va sallam odamlarga ezgulik va yaxshilikni o‘rgatadigan kishilarni maqtab, bunday deganlar: Albatta, Alloh taolo, Uning farishtalari, osmonlaru yer ahli, inidagi chumoli,  hattoki dengizdagi baliq ham odamlarga yaxshilikni ta’lim beruvchining haqqiga  duo qiladilar(Imom Termiziy rivoyati).

Islom ta’limotiga ko‘ra, ustoz nafaqat dunyoda izzat-hurmatda bo‘ladi, balki vafotidan keyin ham qoldirgan manfaatli ilmi, ta’lim bergan shogirdlarining xizmati, yozgan asarlaridan o‘zgalarning foydalanishi tufayli nomai a’moliga savob to‘xtovsiz borib turadi.

Hadisi sharifda:  “Inson vafot etganda uning amali to‘xtaydi. Faqat uch narsa tufayli (uning nomai a’moliga savob yozilib turadi): sadaqai joriya;foydali ilm; duoi xayr qiluvchi solih farzand”(Imom Muslim rivoyati), deyilgan.

Men o‘qituvchi va murabbiylarni vaqt bilan musobaqalashayotgan, bu jarayonga shogirdlarini ham jalb qilgan kishiga o‘xshataman. Islom tarixiga nazar solsak, vaqt bilan musobaqalashib, juda ko‘p muvaffaqiyatlarni qo‘lga kiritgan ulamolar borligiga amin bo‘lamiz. Buyuk vatandoshimiz, dunyo imom Imom Buxoriy rahmatullohi ilmga qiziqib, dunyo kezib, oltmish mingdan ziyod hadisni to‘plaganida bor-yo‘g‘i 16 yoshda edi.

Shuningdek, u zotning 63 yillik umri mobaynida ilm yo‘lida amalga oshirgan ulkan ishlarini, mana, oradan o‘n asrdan ziyodroq vaqt o‘tgan bo‘lsa-da, Islom olamidagi butun boshli ilmiy-tadqiqot institutlari o‘rganib kelyapti. Tadqiqotlar natijasida u zotning qo‘lga kiritgan muvaffaqiyatlariga barcha lol qolmoqda.

Muxtasar aytganda, bashariyat uchun ham, taraqqiyot uchun ham, tamaddun uchun ham faqat bir narsa kerak: bu – ilm, bilim va tafakkur. Shunday ekan, sharafli kasb egalari har qancha tahsinga sazovor.

Bayramingiz muborak bo‘lsin, aziz USTOZLAR!

 

Abduqahhor domla YUNUSOV,

Toshkent shahar bosh imom-xatibi,

«Imom Buxoriy» ordeni sohibi

 

Maqolalar