وَقَالُواْ لَن يَدۡخُلَ ٱلۡجَنَّةَ إِلَّا مَن كَانَ هُودًا أَوۡ نَصَٰرَىٰۗ تِلۡكَ أَمَانِيُّهُمۡۗ قُلۡ هَاتُواْ بُرۡهَٰنَكُمۡ إِن كُنتُمۡ صَٰدِقِينَ١١١
111. Ular: "Yahudiy va nasroniylardan boshqa hech kim jannatga kirmaydi", deyishadi. Bu ularning xom xayollaridir. (Ey Muhammad): "Agar rostgo'y bo'lsanglar, hujjatingizni keltiringlar", deng.
Islom dini e'tiqod borasida hamma narsani tasdiqlayveradigan, dalil-hujjatlarsiz ishonaveradigan xurofotchilarni ham, his ortidagi barcha narsani inkor etadigan, fitrat ovoziga, aql nidosiga va mo''jiza da'vatiga quloq solmaydigan moddaparastlarni baravar rad etadi. Islom chin imonga, asl e'tiqodga chaqiradi, lekin qat'iy dalil yoki ishonchli hujjat bo'lsagina. U bundan boshqasini rad etadi va xurofot deb hisoblaydi. "Agar rostgo'y bo'lsanglar, hujjat keltiringlar" Islomning shioridir. Islom qalblardagi fitrat ovozini bo'g'ib, boshlardagi aql mantig'ini tan olmay ilohni inkor etgan dinsizlarni ham, "iloh"larining sanog'i bo'lmagan, hatto qo'y-sigirlarga sig'inadigan, sanamu toshlarga ibodat etadigan butparastlarni baravar qoralaydi. Islom sheriksiz, tug'magan va tug'ilmagan, yagona Ilohga imon keltirishga chaqiradi.
بَلَىٰۚ مَنۡ أَسۡلَمَ وَجۡهَهُۥ لِلَّهِ وَهُوَ مُحۡسِنٞ فَلَهُۥٓ أَجۡرُهُۥ عِندَ رَبِّهِۦ وَلَا خَوۡفٌ عَلَيۡهِمۡ وَلَا هُمۡ يَحۡزَنُونَ١١٢
112. Shunday, kim yuzini Allohga burib, yaxshiliklar qilsa, uning mukofoti Parvardigori huzuridadir. Ularga xavf-xatar ham yo'q, g'amgin ham bo'lishmaydi.
Haqiqatan kufr va shirkni tark etib, Alloh taolo tarafiga yuzlangan, Uning amr-farmonlarini bajargan, qaytarganlaridan chetlangan, yaxshiliklar va solih amallar qilgan saodatmand kishilarning dunyo va oxiratdagi mukofotini Parvardigor to'kis qilib beradi. Qiyomat kuni gunohkor va osiylar hisob-kitoblari qanday bo'lishi, do'zax yo jannatga kirishlarini bilolmay, dahshat ichida sarson va hayron bo'lib turishganida imonli kishilarga hech qanday xavf-xatar bo'lmaydi, ular oqibatlarini o'ylab g'am-anduh ham chekishmaydi.
Insonning asli bir tomchi haqir suvdan va arzimas qora loy-balchiqdan iborat. Alloh taolo unga O'z ruhidan kiritgandan keyingina u insonga aylanadi, farishtalar sajda qiladigan darajada aziz-mukarram va sharafli jonzotga aylanadi, er yuzi xalifasi maqomidagi oliy martabaga musharraf bo'ladi. Insonning qadr-qimmati ruh bilan bog'liqdir. Uning jasadi, kelishgan qaddi-qomati, chiroyli husni, mutanosib tana a'zolari – hammasi qurt-qumursqaga em bo'lib, tuproq bilan qorishib ketadi. Demak, inson qancha ruhoniy bo'lsa, uning qadr-qimmati shuncha oshadi. Inson qancha imonli, diyonatli bo'lsa, Allohga muhabbati va itoati qanchalik ulug' bo'lsa, shundagina u chin inson bo'ladi, Alloh taoloning uni yaratish bilan zimmasiga yuklagan sharafli vazifani ko'ngildagidek uddalagan bo'ladi. Alloh taolo insonni O'ziga ibodat qilishi, amr-farmonlarini bajarishi uchungina xalq qilgan. Bunga da'vat qilish uchun rasullarini yuborgan, kitoblar nozil qilgan. Uning haq yo'lini tutganlar, Unga ibodat qilganlar, amr-farmonlarini bajarib, qaytargan ishlaridan chekinganlar hidoyat topishgan. Oxiratda ajr-mukofotlarga (jannatga) erishish xushxabari bilan mujdalanishgan. Allohning buyruqlarini inkor etgan, rasullariga itoatda bo'lmagan, zalolatga ketib, kufr va shirk yo'lini tanlagan kimsalarga esa oxiratda alamli azoblar, do'zax qiynoqlari borligi xabari berilgan.
Ilm insonning eng katta, kamaymas, unga sharaf keltiradigan boyligidir. Unga ega bo‘lgan odam nafaqat o‘z hayotini, balki butun insoniyat kelajagini ham ravshanlashtiradi. Haqiqiy olimlar ilm orqali jahon taraqqiyotiga hissa qo‘shadilar, jamiyatga foyda keltiradi, odamlar hayotini yaxshilashga xizmat qiladi. Tarixdagi ulkan olimlar – Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Ibn Sino, Beruniy, Al-Xorazmiy kabi allomalarimiz dunyo tamadduniga mislsiz hissa qo‘shgan ana shunday ajdodlarimizdan. Ular bizga qoldirib ketgan ilmiy merosni qadrlashga, kelajak avlodlarga yetkazishga bo‘lgan e’tibor esa, kishini to‘lqinlantiradi.
Dunyo musulmonlari qatorida Ramazon oyi shukuhidan bahramand bo‘lib turgan yurtdoshlarimiz kecha yana bir tarixiy, quvonchli hodisaga guvoh bo‘lishdi. Ulug‘ vatandoshimiz, islomiy ilmlar rivojiga ulkan hissa qo‘shgan benazir alloma, kalom ilmining sultoni Imom Abu Mansur Moturidiyning 1155 yilligini keng miqyosda nishonlash to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori e’lon qilinishi juda ko‘pchilikni mamnun etdi.
Qaror bilan tanishar ekansiz, beixtiyor “Olim bo‘lsang, olam seniki” iborasi yodga keladi. Chunki ilmli odam jamiyatda hurmatga sazovor bo‘ladi, o‘z fikri va bilimi bilan nafaqat o‘z davri, balki asrlar osha bashariyat ravnaqiga xizmat qiladi. Qarorda keltirilgan bandlar ham shunga monand. Uning negizini ham ilmga targ‘ib, xalqaro va yurtimiz miyosida ilmiy suhbat, anjumanlar o‘tkazish, ilm ahlini rag‘batlantirish kabi ezgu ishlar tashkil qiladi. Unda joriy yil aprel oyida Samarqand shahrida “Moturidiylik – bag‘rikenglik, mo‘tadillik va ma’rifat ta’limoti” mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy anjuman qilish, xorijlik tadqiqotchilar o‘rtasida moturidiylik ta’limoti bo‘yicha ilmiy tanlov o‘tkazish, g‘oliblar ishtirokida O‘zbekistonda madaniy-ma’rifiy uchrashuv va seminar-treninglar uyushtirish kabi xalqaro jamoatchilik e’tiborini jalb etishga doir ishlar ko‘zda tutilgan. Ayni paytda, yurtimiz bo‘ylab ham ilmga, alloma merosini o‘rganishga keng targ‘ib qilingan. Xususan, O‘zbekiston musulmonlari idorasiga imom-xatiblar hamda diniy ta’lim muassasalari talabalari o‘rtasida “Moturidiylik ta’limoti bilimdoni” tanlovini o‘tkazish va g‘oliblarni munosib taqdirlash tavsiya etilgan. Shuningdek, bir qator tegishli tashkilotlar hamkorligida yil davomida joylarda Imom Moturidiyning ilmiy merosiga bag‘ishlangan davra suhbatlari o‘tkazib borilishi, xorijiy mamlakatlarda saqlanayotgan Imom Moturidiy va moturidiylik ta’limotiga mansub allomalar hayoti, ilmiy merosiga oid noyob qo‘lyozma asarlar va boshqa madaniy boyliklarni aniqlash, ularning nusxalarini O‘zbekistonga olib kelish va tadqiq qilishni tizimli ravishda tashkil etish ishlari belgilangan.
Ta’kidlash kerakki, Imom Moturidiyning “Ta’vilot al-Qur’on” va “Kitob at-tavhid” asarlari va moturidiylik ta’limotiga oid asarlar o‘z davrida adashgan toifalarga raddiya berishda muhim manba bo‘lib xizmat qilgan. Mazkur bebaho ma’naviy meroslar hozirgi murakkab davrda ham juda muhim ahamiyatga egadir.
Darhaqiqat, har qanday jamiyatning taraqqiyoti va rivoji ilm ahliga bo‘lgan e’tibor bilan chambarchas bog‘liq. Ilm-ma’rifatni ustuvor qo‘ygan davlatlar doim taraqqiy etgan. Ulardan buyuk olimlar yetishib chiqqan va jahon miqyosida o‘z o‘rnini topgan. Bugungi kunda ko‘plab taraqqiy etgan davlatlar qatori yurtimizda ham ilm ahli uchun keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Zero, ularga e’tibor berilishi jamiyatda ma’naviy yuksalishni ham ta’minlaydi. Chunki bilimli insonlar nafaqat fan va texnologiya sohasida, balki madaniyat, ma’rifat va axloq sohasida ham ulkan ta’sir ko‘rsatadi.
Zayniddin domla Eshonqulov,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari