Sahobalar hayoti

Xuzayma ibn Sobit Yamon Sodiq ibn Zayd ibn Horun ibn Amr ibn Ka’b. Avs qabilasiga mansub. Uning otasi Sobit ibn Zayd bo‘lib, u ham Islomni qabul qilgan va sahobalardan biri sifatida e’tirof etilgan. Huzayma Makkada tug‘ilgan va Islomning ilk davri musulmon bo‘lgan.

Xuzayma roziyallohu anhu Badr, Uhud, Xandaq janglari va Makka fathida ishtirok etgan.

Ikki ishonchli to‘plamda keltirilishicha, Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Xuzayma roziyallohu anhuga madinalik munofiqlar haqida ma’lumot berganlar. Bu uning Payg‘ambar alayhissalomga yaqinligi va ishonchliligini ko‘rsatadi. Xuzayma roziyallohu anhuning munofiqlarni nomma-nom bilishi haqida rivoyatlar bor.

Xalifa Umar ibn Xattob roziyallohu anhu davrida (634-644) Xuzayma ibn Sobit Fors va Shomga qilingan yurishlarda ishtirok etgan. Iroqning Madoin shahriga voliy (hokim) etib tayinlangan va adolatli va sadoqatli rahbar sifatida tanilgan. Ibn Sa’dning “Tabaqot al-kubro” asarida u zotni boshqaruvi va odamlar bilan muomalasidagi adolati haqida ma’lumotlar keltirilgan.

Uning fazilatlaridan yana biri Usmon ibn Affon roziyallohu anhu davrida Mus'hafi sharifni jamlash jarayonida namoyon bo‘ldi: Xuzayma ibn Sobitning laqabi “Zushshahodatayn” (ikki guvohlik sohibi) bo‘lgan. Unga bu laqabni Rasululloh sollallohu alayhi va sallam berganlar. Buning sababi va musulmonlar uchun ulkan hikmati mavjud. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bozorga chiqib, bir a’robiydan ot sotib oldilar. Savdo chog‘ida kelishilgan mablag‘ yonlarida yo‘qligi uchun u bilan kelishib, otni bir joyga bog‘lab, mablag‘ni olib kelish uchun uylariga ketdilar. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam ketayotganlarida edilar, a’robiyning oldiga bir odam kelib, otni sotasanmi, deb, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamdan ko‘proq (aqcha – mablag‘) berishini aytdi. A’robiy esa Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamga: Otni sotib olasanmi, yo boshqasiga sotaveraymi?”, deb aytdi. Vaholanki, savdo pishib bo‘lgan edi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam ortlariga qaytdilar va: “Axir otni sendan sotib olmaganmidim?!” dedilar.                

A’robiy esa: “Allohga qasamki, otni senga sotmaganman”, dedi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam esa: “Yo‘q, men otingni sotib olganman”, dedilar. A’robiy endi g‘irromlikka o‘tdi. “Guvohing bormi?” dedi. Rasululloh sollallohu alayhi va sallam savdo qilganlarida bironta guvoh yo‘q edi. Shu joyda Xuzayma ibn Sobit roziyallohu anhu a’robiyning gapini eshitib qoldi.  “Men sening Rasululloh sollallohu alayhi va sallam bilan kelishib, savdo qilganingga shohidman”, dedi . Rasululloh sollallohu alayhi va sallam esa Xuzayma ibn Sobit roziyallohu anhuning oldiga kelib, “Nima uchun guvohlik beryapsan?”, dedilar. U kishi esa: “Yo Rasululloh! Siz keltirgan shuncha narsani tasdiqlamanu, shu arzimagan narsaga sizni inkor qilaymi”, dedi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi va sallam Xuzayma roziyallohu anhuning ijtihodidan shodlandilar. Juda ham xursand bo‘ldilar va: “Kimga Xuzayma guvohlik bersa, uning guvohligi yetarli bo‘ladi”, dedilar.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning yuqoridagi so‘zlari bilan Xuzaymaning bir o‘zining guvohligi ikki kishi uchun kifoya qiladigan bo‘ldi. O‘sha vaqtdan boshlab, bu kishining kunyalari “Zushshahodatayn” bo‘ldi.    

Xuzayma ibn Sobit 657 yili Nahravon jangida shahid bo‘lgan. Bu jang xalifa Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhu va xavorijlar o‘rtasida bo‘lib o‘tgan. Ibn Asirning “Al-Komil fi-t-tarix” (3/256) va Tabariyning “Tarix at-Tabariy” (5/123) asarida Xuzayma roziyallohu anhuning bu jangda Ali ibn Tolib roziyallohu anhu tomonida turib jang qilgani aytilgan.

Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga cheksiz salavotu salomlarimiz bo‘lsin! Alloh taolo barchalarimizga sahobalarning iymon, ixlos, e’tiqod va taqvolaridan o‘rnak olishimizni nasib etsin!

Manbalar asosida
Ilyosxon AHMЕDOV
 tayyorladi.