Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин. Унинг бандаси ва элчиси бўлган  Пайғамбаримиз жаноб Муҳаммад мустафо саллоллоҳу алайҳи ва салламга, у зотнинг аҳли оилаларига, саҳобаи киромларига,  ум-матларига Аллоҳ Таолонинг раҳмати ва саломи бўлсин.

Унинг бандаси ва элчиси бўлган  Пайғамбаримиз жаноб Муҳаммад мустафо саллоллоҳу алайҳи ва салламга умум башарият учун энг керакли ва муҳим дастуруламал бўлган, унда бутун борлиқ қомуси баён қилинган Қуръонни нозил қилди. Шу билан биргаликда У Зот хотимул анбиё бўлган ўз Пайғамбарига  нозил қилинган шариат аҳкомларини Қуръон тафсирини умматларига тушунтиришни умумбашариятга тўғри, ҳақ йўлни кўрсатишни топширди. Аллоҳ таолонинг Ўз Пайғамбари Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламга буюрган топшириғи у зотнинг Пайғамбарлик ҳаёти даврида, яъни 23 йил мобайнида Аллоҳнинг нусрати ила бажарилди.

Марказий Осиё ўлкалари ҳам ислом нури ила мунаввар бўлди. Ўлкамизда кўплаб аллома-ю авлиёлар етишиб чиқди. Улар муқаддас Ислом динини   асрлар оша авлодларга асл ҳолида етказиб берилишига ўзларининг улкан ҳиссаларини қўшдилар.Ўлкамизда диний илм : фиқҳ, тафсир, ҳадис, ақида илмлари билан бир қаторда дунёвий илмлар: физика, алгебра, тиббиёт, астрономия ҳам мисли кўрилмаган даражада тез ривожланиб олам аҳлини лол қолдирди.

Аммо 70 йиллик даҳрийлик-худосизликка асосланган қизил империя тузуми бир вақтлар илм  нури билан бутун дунёни нурафшон айлаб, олам аҳли диққат эътиборини ўзига қаратиб, ҳайратга солган халқни жоҳилият  ботқоғига қориштириб ташлади. Дунё аҳлига таълим берган халқнинг фарзандлари даҳрий тузум истибдоди остида ўз дини эътиқоди қандай бўлганлигини, Пайғамбари кимлигини  унутиш даражасига бориб етди.

Аллоҳ таоло берган буюк неъмат истиқлол сабабли ва халқимизнинг одил раҳбарлари меҳнати сабабли, жумладан аҳли илмнинг фидокорона саъю ҳаракатлари билан халқимиз аста- секин ўзлигини танимоқда ва жаҳонга ўзлигини танитмоқда.

Яратганга беадад шукроналар бўлсин.                

Мустақиллик шарофати билан бебаҳо маънавий мулкимиз-динимиз қайта тикланиб ривож топмоқда. Қадимдан халқимиз жон-жонига сингиб кетган муқаддас динимиз билан узвий боғлиқ бўлган миллий қадриятларимиз асл ҳолига қайтмоқда.

Мамлакатимиз Мустақилликка эришиши шарофати билан юртимизда ҳар-бир соҳада  жуда катта ислоҳотлар бошлаб юборилди ва бунинг натижасида ҳар бир соҳада катта ютуқлар қўлга киритилди.

Жумладан, юртимизда  диний қадриятларимиз тикланди, буюк бобокалонларимиз илмий меросини ўрганишга кенг йўл очилди. Бу ноёб мерос дурдоналари  олимлар ва мутахассислар томонидан изчил ўрганилиб, халқимизга етказилмоқда.

Бугунги кунда мамлакатимизда икки минг эллик иккита  масжид фаолият олиб бормоқда. Тошкент ислом институти, Мир Араб олий мадрасаси ва тўққизта ўрта махсус ислом билим юртларида ёшларимиз таҳсил олмоқда. Биринчи Президентимиз И. Каримов ташаббуслари билан 1999 йил 7 апрелда Тошкент ислом университети ташкил этилди.

Минглаб фуқароларимиз ҳаж ва умра зиёратига бориб келиш имкониятига эга бўлдилар. Халқимиз ичида мустақилликнинг илк йиллариданоқ диний таълимга эҳтиёж кучайди. Шунинг учун Ўзбекистон мусулмонлари идораси таркибида 1992 йил таълим бўлими таркиб топди. Кейинчалик таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими деб номланадиган бўлди. 

Республикамизда фаолият кўрсатаётган барча ўрта махсус ислом билим юртлари талабалари учун диний махсус фанлардан дастур ва маъруза матнлари тайёрланиши йўлга қўйилган.

Шунингдек талабаларни билим-малакалари савиясини ошириш ва замон билан ҳамоҳанг ҳолда ташкил қилиш учун махсус фанлардан тўгараклар ташкил қилиниб, таълим жараёнида замонавий техника воситалариларидан фойдаланиш кенг йўлга қўйилди.

Мустақиллик натижасида юртимиздаги ислом дини учун катта хизмат кўрсатган, динимиз юксалиши учун улкан ҳисса қўшган олиму-фозил, азиз авлиёлар қадамжолари, жумладан боболаримиз илму-қудратига далолат қилиб турган осору-атиқалар, масжиду-мадрасалар қайтадан таъмирланди, баъзилари эса қайтадан бунёд қилинди.

Дунё имоми, мўминлар амири имом Бухорий ҳазратлари мақбараларини ва унинг ёнидаги эски масжидни қайтадан улкан ва ҳашаматли зиёратгоҳ қилиб бунёд этилгани ва масжид ёнидаги замонавий Имом Бухорий халқаро илмий маркази  қад кўтарганлиги шулар жумласидандир.

Ватанимиз ислом оламига кўплаб олиму-фузалолар етказиб берган диёрдир, бу ватан жумладан муҳаддислар ватанидир. Ислом оламида “Тўққиз китоб” деб ном олган машҳур ҳадис тўпламлари учтасининг муаллифи бизнинг ватандошларимиздир.

Улар ичида “олти саҳиҳ” китоб деб тан олинган  машҳур ҳадис тўпламларининг муаллифларини иккитаси ҳам бизнинг ватандошимиздир. Улардан энг саҳиҳ ва ишонарли деб тан олинган ҳадис тўпламининг соҳиби ҳам бизнинг ватандошимиз, имом Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ал Бухорийдирлар.

Шу ўринда жаноб Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси шарифлари ҳақида тўхталиб ўтсак.

Ислом динида Аллоҳ таолонинг каломи Қуръони Карим биринчи манба, Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси шарифлари иккинчи манба ҳисобланади.

Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам умматларига шундай васият қилганлар;

عن  مالك بن انس مرسلا قال قال رسول الله صلى الله عليه و سلم تركت فيكم امرين لن تضلوا ما تمسكتم بهما كتب الله و سنة رسوله. رواه مالك فى الموطأ

“Мен сизларга икки нарсани қолдирдим, модомики уларга амал қилар экансизлар, ҳеч қачон тўғри йўлдан адашмайсизлар. Улар Аллоҳнинг китоби (Қуръони карим) ва менинг суннатимдир”. 

“Ҳадис” ва “Суннат” сўзлари  муҳаддисларнинг ўртасида деярли бир маънода қўлланиб, жаноби Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг айтган сўзлари, хулқу-сийратлари  қилган амаллари, ҳаёт йўллари ва бошқалар қилган амалларини ман этмаслиги-ю, бошқаларга кўрсатган ишора-ю иршодларидир. Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламга тегишли ана шундай ҳатти-ҳаракат ёки кўрсатмалар ҳақидаги ривоят ва нақллар ҳадис деб юритилади. Ҳадисларда ислом дини аҳкомлари, яъни фарз, вожиб, суннат, мустаҳаб, ҳалол, мубоҳ, макруҳ, ҳаром каби амаллар, шунингдек, булардан ташқари ахлоқ-одоб, илм-маърифат ва бурчларга оид кўрсатмалар талқин этилган. Ҳадисларда ибодатнинг тартиб-қоидалари ва уларни мукаммал бажаришга даъват этиш билан бирга инсоний фазилатлар ҳам кенг тарғиб қилинади. Инсонийлик шаънига доғ туширадиган разил сифатлар қаттиқ қораланади. Шунинг учун исломнинг илк даврлариданоқ мусулмонлар ҳадисларга жуда катта аҳамият беришган . Эшитган ҳар бир ҳадисни хатосиз, асл ҳолича ёд олишга ва бошқаларга етказишга қатъий риоя қилинган. Бу тўғрисида Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг ўзлари ҳам мусулмонларни тез-тез огоҳлантириб турган. Ҳадис мазмуни ва иборасини бузиб ўзича янги ҳадис тўқиб тарқатувчилар қаттиқ қораланган;

من كذب على متعمدا فليتبوأ مقعده من النار

“Кимки менинг номимдан қасддан ёлғон тўқиса, охиратдаги жойини дўзахдан ҳозирлаб қўйсин”

Бундай талабчанлик Пайғамбар алайҳиссалом вафотларидан кейин ҳам анча йиллар ҳадисларни соф ҳолда сақланиб туришига имкон берган. Жаноб Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам ўз саҳобаларига буйруқ тарзида ушбу ҳадисни айтганлар; “Шоҳид (гувоҳ бўлган) киши биздан! Ғойибдаги (гувоҳ бўлмаган) кишига етказсин. Балки ўша киши ҳадисни етказган кишидан кўра сақлагувчироқдир”.

Ушбу тарзда саҳобалар бир-бирларига, эшитганлар эшитмаганларга Пайғамбаримиз ҳадисларини етказиб, айтиб юриб Пайғамбар алайҳиссалом сўзларини авлоддан-авлодга ўтиб асл ҳолида сақланиб қолишга сабабчи бўлдилар!

Жумладан  ҳадисларда жаноб Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг хулқу сийратлари, сиймолари ва у зотга тегишли тарихий маълумотлар ҳам аниқ ва батафсил баён қилингандир. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг хулқу-сийратлари баёни тўғрисида у зотнинг ўзлари шундай деб кўрсатма берганлар.

Ҳазрати Умар ибн Хаттоб розияоллоҳу анҳудан ривоят қилинади; “Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам дедилар:- Эй мусулмонлар, сизлар илмни мадҳ ва таъриф этишда насоролар Исо алайҳиссаломни мадҳ ва таъриф  этгани каби ҳаддан ошманглар ва муболаға қилманглар. Ҳақиқат шулдурки, мен Аллоҳ таолони бандасидурман, сизлар ҳам мени  Аллоҳ таолонинг бандаси ва расули деб ёд қилинглар. Яъни ёд қилганда шундай калом истеъмол қилинсинки, ундан ширк ёки ғулу фаҳмланмасин” Имом Термизий ривояти. (“Шамоилу Муҳаммадия” 256-хадис)     

Аллоҳ Таоло ўзининг каломи шарифи Қуръони каримда Пайғамбари Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг тавсифлари ҳақида шундай марҳамат қилади;  

و انك لعلى خلق عظيم

“Сиз (Эй ҳабибим, Муҳаммад алайҳиссалом) буюк бир хулқнинг устидадурсиз” (Қалам сураси-4оят).

Бу таъриф  қисқа, аммо ўзида олам-олам маънони мужассам қилгандир.

Дарҳақиқат бу ҳақда Расули акрам саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг ўзлари ҳам шундай хабар берадилар.

بعثت لاتمم مكرم الأخلاق

“Мен олий хулқларни такомиллаштириб камолига етказмоқлик учун жўнатилдим”.   

Ҳа,  Расули акрам саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг вазифалари фақат шаръий аҳкомларни умматига етказиш бўлиб қолмасдан башариятни юксак ахлоқли жамиятга айлантириш эди. Бу ишда у зотнинг ўзлари уларга ягона олий намуна эдилар.

Пайғамбар Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам қавми ичида уларнинг энг хулқи чиройлиси, ростгўйроғи, омонатда энг ишончлиси, жумладан инсонийликка ёт бўлган ёмон хулқлардан , фаҳш амаллардан энг йироқ эдилар.           Расули акрам саллоллоҳу алайҳи ва саллам қўшничилик ҳаққига қатъий риоя қиладиган, сабрли, ҳалим, одил, хуш тавозеъли, пок, сахий, шижоатли, қаноатли, доимо шукр айтувчи инсон эдилар. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам чимилдиқдаги келинчакдан ҳам ҳаёлироқ бўлганлар, ҳеч қачон фаҳш сўзларни сўзламаганлар. Расули акрам саллоллоҳу алайҳи ва саллам хулқлари Қуръон бўлган, илоҳий тарбия остида улғайган камтарин хуштавозеъ инсон бўлганлар.

Ҳазрати Али розияллоҳу анҳу  Пайғамбар Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламга бундай таъриф берганлар; “Ҳар доим юзлари кулиб турар, табиатлари ўта мулойим эди. Жуда кечиримли, қаҳрлари ҳам қаттиқ эмас эди. Ҳеч ким билан тортишмас, ҳеч кимсага бақириб чақирмас, бирор ёмон сўз сўзламас эдилар. Бировни айбламас ва қурумсоқ ёки қизғанчиқ ҳам эмасдилар. Ёқтирмаган нарсасига эътибор бермас ва ҳеч кимни умидсизликка  тушишга йўл қўймас эдилар. Ўзларини безовта қилган нарсаларни сездирмас ва ҳеч кимнинг юзига айбини айтмас эдилар. Орқасидан гапириб ғийбат қилмас эдилар. Бировнинг айбини излаш билан машғул бўлмас эдилар. Ҳеч кимга унинг учун хайрли ва савобли бўлмаган сўзни айтмас эдилар. Ҳалимлик (юмшоқлик) ва сабрни ўзларида жо эта олган бўлиб, ҳеч нарса у зотнинг жаҳлларини чиқармас эдилар”.

Оиша онамиз (Аллоҳ рози бўлсин) у зотни шундай тарифлайдилар: “Инсонларни энг чиройли хулқлиги эдилар, ҳеч ёмон сўз айтмас, бўлмағур ишлар билан машғул бўлмас эдилар. Бозорда бақириб чақирмас ва ёмонликка ёмонлик билан жавоб беришга уринмас эдилар. Фақат кечиримли эдилар. Инсонларнинг энг нозик табиатлиси, гўзал хулқли ва хушмуомаласи эдилар. Аллоҳ йўлидаги жиҳоддан  бошқа пайтларда бирор хизматкор ёки жорияга ҳам, умуман ҳеч кимга қўл кўтармас эдилар”.

Пайғамбар саллоллоҳу алайҳи ва саллам Аллоҳ Таоло айтганидек раҳмат Пайғамбари эдилар.

وما  ارسلناك الا رحمة للعالمين

“Биз сизни оламларга раҳмат бўлсин дея юбордик”

Расули акрам саллоллоҳу алайҳи ва саллам илоҳий тарбия замирида камолга етиб, хулқлари Қуръон, сиймолари ислом эдилар.

Ҳазрати Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Жаноб расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллам на кўп узун эдилар ва на кўп қисқа эдилар. Ўрта қадлик одамлардан эдилар ва муборак сочлари на зиёда буралган эди ва на зиёда ёзилган эди, балки иккисини ўртасида эди. Озроқ буралган эди ва муборак баданлари на зиёда семиз гўштлик эди ва на муборак чеҳралари зиёда юмалоқ эди, балки озроқ мудаввар эди. Чеҳралари қизилга моил оқ эди. Икки кўзлари ниҳоятда қаро ва киприклари ниҳоятда узун эди. Икки суякларининг қўшиладиган бошлари йўғон эди ва икки кифт (елка)ларининг жамъ бўладиган ерлари ҳам йўғон гўштлик эди.Баданларида тук йўқ эди, магар сийналаридан киндикларига нозик мўйдан бир хат чизиқ тортилган эди. Икки  кафтлари ва икки қадамлари тўла гўштлик эди. Қачон йўл юрсалар ва қадамларини ердан қувват ила узиб олур, гўёки пастликка кетиб турган каби кўринур эди (яъни юришда қийналмас эдилар). Қачон бир тарафга бурилсалар бутун баданлари билан бурилар эдилар. Танҳо бўйинларини буриб қўймас эдилар. Икки кифтларини (елкаларини) ўртасида муҳри нубувват, яъни пайғамбарлик муҳри бор эди ва ўзлари тамом пайғамбарларнинг охирлари эдилар. Ҳаммадан зиёда сахийдиллик Зот эдилар. Ва ҳаммадан зиёда рост сўзлагувчи, мулойим табиатли, хонадони шарафлик зот эдилар. Кимки жанобни биринчи бор кўраётган бўлса ҳайбатлари босар эди ва кимки яхши таниб суҳбатларига мушарраф бўлса, дийдорларига ва суҳбатларига ошиқ бўлиб қолар эди. Маддоҳлари, мен бу жанобга ўхшаган зотни на ўзларидан олдин кўрдим ва на ўзларидан кейин кўрдим, дер эдилар.” Имом Термизий ривояти.

Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг саҳобаи киромлари томонидан ривоят қилинган манбалардан маълум бўлдики, жаноб Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам халқ назарида ниҳоятда улуғ ҳурматлик, чеҳралари ўн тўрт кечалик ой каби нурафшон, ўрта бўйли, бироз узунроқ, қомати узун бўлмаган юзи доимо ним табассумли барча учун маҳбуб зот бўлганлар. Расули акрам саллоллоҳу алайҳи ва саллам сахийдиллик турмушлари оддий, аммо эҳсон бобида у кишига шоҳлар ҳам тенг бўла олмайдиган, ҳожатманднинг ҳожатбарори бўлганлар.

Одам алайҳиссаломдан Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламгача бўлган пайғамбарлар барчалари олий хулқли комил инсонлар бўлишган. Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам эса қиёматгача келадиган бутун башарият учун жумладан биз учун мавҳум олам вакиллари жинлар учун омматан Пайғамбар этиб юборилганлар. У зотнинг бетакрор сифату сиймоларидан энг эътиборлиси оламларга омматан Пайғамбар этиб юборилгани ва пайғамбарларни энг сўнгиси эканлигидир.

ما كان محمد أبا أحد من رجالكم و لكن رسول الله و خاتم النبين. و كان الله بكل شئ عليما   

“Муҳаммад сизларнинг эркакларингиздан бирортасининг отаси эмасдир, балки у Аллоҳнинг элчиси ва пайғамбарларнинг охиргисидир. Аллоҳ барча нарсани билувчи зотдир.” (Аҳзоб сураси -40)

Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам қирқ ёшга тўлганларида у зотга Аллоҳ таолодан ваҳий нозил қилиниши бошланди. Бу ҳолат Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг хулқу-сийратларини камолга етганлигига далолатдир. Қуръони каримнинг илк ояти Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламга ўқишга, илм олишга бўлган буйруқ оятлари билан нозил қилинди, аммо Пайғамбаримиз ўқиш-ёзишни билмайдиган киши эдилар. Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва саллламни ўқиш-ёзишни билмасликларини ҳаётлари давомида бирор қўшиқ у ёқда турсин, ҳатто шеър айтмаганлигини ҳам ўзига яраша илоҳий ҳикмати бор.

Биз бу ҳақда тўхталмасакда, мавзумизга алоқадор бўлган маълумотларга қайтсак. Муқаддас динимиз Ислом динида илм олишга катта эътибор берилган, зеро Қуръоннинг ўқишга, илм олишга бўлган буйруқ билан илк оятини нозил қилинишида ҳам катта ҳикмат бор.

 

اقرأ بسم ربك الذى خلق.

“Яратган Раббинг номи билан ўқигин” (Алақ сураси-1)

Ҳеч бир динда ислом динидаги каби илм олишга катта эътибор берилмаган.

Илм соҳиби бўлганлар ислом динида юксак мартабаларга кўтарилиб, уларнинг мақоми-мартабаси охиратда пайғамбарларга тенглаштирилади. Аллоҳ таоло қурони каримда шундай марҳамат қилади:

قل هل يستوى الذين يعلمن و الذين لا يعلمون

“Айтинг: Биладиганлар билан билмайдиганлар тенг бўлурми?!”(Зумар сураси-9)

Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам толиби илм мартабаси ҳақида шундай хабар берадилар:

 قال رسول الله صلى الله عليه وسلم طالب الرحمة طالب العلم ركن الاسلام يعطى اجره مع النبيين. رواه البخارى

“Илмга интилувчи –Аллоҳнинг меҳрига интилувчидир. Илмга интилувчи Ислом дини таянчи, унинг ажру мукофоти Пайғамбарлар билан бирга берилади.” Имом Бухорий ривояти.

Маълумки илм икки хил тоифага бўлинади; дунёвий илм ва шариат илми. Ислом динида илм олишга бўлган буйруқлар фақат шариат илмига хос эмасдир бунга Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг қуйидаги ҳадиси шарифлари далолатдир:

قال رسول الله صلى الله عليه وسلم اطلبوا العلم ولو باصين. فان تلب العلم فريضة على كل مسلم. رواه البخارى

 “Гарчи Хитойда бўлсангиз ҳам илм изланглар, илм олиш ҳар бир мусулмонга фарздир” Имом Бухорий ривояти.

Мусулмон киши ноисломий давлатдан қандай билим олиши мумкин? Албатта дунёвий билимни.

Инсон учун илм олишнинг фойдаси бисёрдир, шулардан аввало соҳиби илм ўз илми-тафаккури билан Аллоҳ таоло Қудратини, Ҳикматини, Яратгувчилигини кўради, ўзининг бу дунёда синов учун келтирилган ожиз бир банда эканлигин англаб етади ва илм савиясини ошириб, ўзига фарз қилинган ибодатларда бардавом бўлади, ўз илми билан жамиятига фойда келтириб, уни тараққиёт чўққиси сари етаклайди.

Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва саллам ўзлари ўқиш-ёзишни билмасаларда у кишида Аллоҳ таоло томонидан бир неча турдаги илмлар мужассам қилинди. Пайғамбарлик мақоми ҳозир ва ғойиб илмлари, келажак  илмининг баъзилари, сўздаги фасоҳат, ақли расолик, кенг фикрлилик шулар жумласидандир. Пайғамбар Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламга берилган илмларнинг энг юксаги Қуръон ва шариат илми, жумладан илоҳий тарбия остида камолга етганлигидир.

Ўзбекистон мусулмонлари идораси тасарруфидаги диний таълим муассасаларида  юқорида зикр қилинган ана шу мақсадларда талабаларага ҳадис илмидан, Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳулқи сийратлари ва тарихидан мукаммал ва муфассал аниқ маълумотлар асосида таълим берилади.

 Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадиси шарифлари ва Қуръон оятлари дунёвий илмларга боғлаб, ҳамоҳанг тарзда талабаларга етказилмоқда. Масалан: Физика фани атом ядросининг иккига, яъни протон ва нейтронларга бўлиниши, ва уларни аниқ низом асосида ҳаракатланиши ҳам Аллоҳ таоло қудратини илм соҳибига намоён қилди.

وما تكون فى شأن وما تتلوا منه من قرءان و لا تعملون من عمل الا كنا عليكم شهودا اذ تفيضون فيه. وما يعزب عن ربك من مثقال ذرة فى الأرض و لا فى السماء ولا أصغر من ذلك و لا أكبر الا فى كتاب مبين

“(Эй Муҳаммад  алайҳиссалом), сиз қандай иш билан машғул бўлманг ва у (иш) ҳақида Қуъондан бирон оят ўқиманг, (эй инсонлар), сизлар қандай амални қилманглар, ўша ишларга киришган пайтингизда, албатта, Биз сизларни устингизга гувоҳ бўлурмисиз. Еру осмондаги бир зарра мисоличалик, ундан (заррадан) ҳам кичикроқ, (ёки) каттароқ бирор нарса парвардигорингиздан махфий бўлмас, албатта (бу ҳаракатлар) очиқ Китобда (Лавҳул Маҳфузда) мавжуд бўлур ”. (Юнус сураси-61).

Шу жумладан она тили ва адабиёт фанидан ҳадисларда одоб-ахлоқнинг баён қилиниши фан амалиёти дастурида боғлиқ ҳолда  таълим берилмоқда.

Таълим муассасаларида Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва салламнинг ҳадислари бобларга ажратилган ҳолатда таълим берилмоқда.

Таълим жараёнида беш хил услуб қўлланилади.

1. Ҳадис фанидан талабаларга ҳадисдан таълим бериш ва ёд олдириш.
2. Ҳадис тўгаракларида талабаларга дарсдан ташқари ҳадис илмидан таълим бериш.
3. Талабалар ўртасида ҳадис бўйича мусобақалар ташкил қилиниб, энг кўп ҳадис ёд олган талабаларни ҳомийлар ҳисобидан рағбатлантириш.
4. Ҳадис истилоҳи орқали ҳадислардан ҳукм чиқариш.
5. Талаба амалиёти услубий дастурлари билан талабаларга ҳадис илмидан таълим бериш.

Таълим муассасаларида талабаларга ҳадис илмидан  янада чуқурроқ  таълим бериш мақсадида 2012 йил бошидан “Ал-адаб ал-муфрад” асари асосида одоб-ахлоққа оид ҳадислар ўқитилмоқда. Бу  фан сабабли талабалар Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи ва

саллам ҳадислари билан янада яқинроқ танишиб, ўзларида ҳадис илми соҳасида кенгроқ, атрофлича билим ҳосил қилишади.

Ҳадис истилоҳи фанида талабаларга ҳадисларни турларга, мартабаларга, мақбул ёки мардудга, носих ва мансухга хос ва умумга ажралиши ҳақида маълумот берилади. Жумладан ҳадис  илми тарихи, саҳобалар, ровийлар, муҳаддислар тарихи ҳақида ҳам маълумот берилади. Ҳадис истилоҳи фани таълими жараёнида ҳам кўргазмали қуроллардан, техник воситалардан ва қўшимча адабиётлардан фойдаланилади.

Жорий йилда диний таълим муассасалари ҳамда Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тасарруфидаги таълим муассасалари талабалари ҳамда ўқувчилари ўртасида “Ҳадиси шариф  билимдони” кўрик танлови ўтказиш устида Ўзбекистон мусулмонлари идораси ва Ўзбекистон Ёшлар Иттифоқи билан ҳамкорликда иш олиб борилмоқда. 

 

                 Жалолиддин Нуриддинов

          Ўзбекистон мусулмонлари идораси

Таълим ва кадрлар тайёрлаш бўлими мудири

 

Индонезия  Президенти  Жоко Видодо дунёнинг 45 давлати вакиллари иштирокида   Богор шаҳрида ўтказилаётган “Исломда васатийлик (мўътадиллик)” анжуманига ташриф буюрган “Ал-Азҳар” университети шайхи, буюк фазилат соҳиби Доктор Аҳмад Тоййиб ва унга ҳамроҳлик қилаётган делегацияни  қабул қилди. Учрашувда Ислом оламини хавфу хатарга солаётган муаммолар, терроризмга қарши ҳамкорликда кураш олиб бориш  ва қочоқлар масалалари  ҳамда Фаластин муаммосига барҳам беришга қаратилган мавзуларда суҳбат қилинди. Шунингдек. Индонезия Президенти анжуманга қатнашиш учун йўллаган таклифига жавоби учун университет раҳбарига миннатдорчилик билдирди.  Халқаро майдонда терроризмга қарши кураш олиб бориш  ва ислом муаммоларини ҳал этиш борасидаги “Ал-Азҳар” университетининг роли ва  хизматлари юқори эканини таъкидлади.

Ўз навбатида “Ал-Азҳар” университети шайхи исломдаги мўътадиллик – “васатия”нинг Ислом олами муаммоларини ҳал этишда асосий мезон эканини, “Ал-Азҳар” васатиянинг минбари эканини таъкидлади. Индонезиянинг  тинчликсевар, саховатли  ва маданиятпарвар халқи Исломнинг мўътадиллиги ва бағрикенглигига хизмат қилаётганини айтиб ўтди.

Маълумки, вакилларимиз – Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси ўринбосари Шайх Абдулазиз Мансур ва Диний идора масжидлар бўлими мудири Раҳимберди Раҳмонов домла айни кунларда Индонезиянинг Богор шаҳрида ўтказилаётган “Исломда васатийлик (мўътадиллик)” анжуманда қатнашмоқда.

 

 

Халқаро алоқалар бўлими ходими

 Илёсхон Аҳмедов тайёрлади

 

1. II. Руҳоний ишқ

Руҳият ила боғлиқ севгида шаҳват бўлмайди. Уларнинг севгиси беғараз бўлиб, бу  севгининг ўзи ҳам учга бўлинади:

1. Онанинг фарзандига бўлган севгиси. Бу севги мутлақо беғараз ва шаҳватсиз севги бўлиб, беғаразлиги ва шаҳватсизлиги туфайли руҳоний севгининг илк босқичи ҳисобланади.
2. Лайли ва Мажнуннинг севгисининг ўхшаши кабидирки, уларда асло шаҳват ва манфаат йўқдир. Севганини ўзи учун эмас, севгани учун севади. Ҳар бир нарсада унинг мафаатини истайди. У бахтли бўлиши учун ўзининг наинки бахтидан, балки ҳаётидан ҳам жон деб кечади ва бундан сўз билан таърифлаб бўлмас даражада мамнуният ҳиссини туяди. Бундай кишиларнинг ишқи илоҳий ишққа кўприк вазифасини ўтай олади. Аммо бизнинг моддиятга берилган бугунги давримизда бундай ошиқлар учрамайди.
3. Бу ишқ ошиқнинг қалби ва руҳи мосуво севгисидан узилиб шаффофлашиш ҳолатида пайғамбарлар ва муршиди комиллар силсиласи ила қалбига ва руҳига тажаллий этган илоҳий нурнинг асрорангиз порлаши ила бошланади. Улар руҳларига тажаллий этган илоҳий ишқ ила сархуш бўладилар. Бу ишқнинг энг улуғворлиги шудир. Бунинг олий кўриниши фанофишшайхуллоҳ ва янада баланди фанофиррасулдир. Муршид бу илоҳий нур ила мурид севгисининг пишиб етилишини кўргач, ўзини унга кўзгу бўлишдан тортиб муриднинг қалбига илоҳий ишқнинг тўғридан тўғри келишига васила бўлади.

Бу ишқ илоҳий ишққа олиб борувчи кўприкнинг айнан ўзидир. Одамлар бу нурни кўра олмагани учун уларнинг ишқларини ҳам англай олмайдилар, аммо уларга қарши эътироз бўлмагани боис уларни инкор ҳам этмайдилар. Фақат зоҳир илм соҳиблари бўлган илоҳиётчиларнинг айримлари илми сабабли ғурурга берилиб, валийлар ва уларнинг йўлларини инкор қилади.

Ҳазрат Навоийнинг “Хамса”сидаги бизга бағоят маҳзун туйиладиган “Лайли ва Мажнун” достонининг XX-боби ёдингиздадир. Унда дам-бадам худ-бехуд бўлиб қолаётган фарзандининг аҳволига чидай олмаган ота-онаси уни шоядки шифо топса деган умидда Каъба тавофига, яъни ҳажга олиб борадилар. Бу воқеа ғоят узун ҳикоя бўлгани боис фикримиз исботи учун ундан қисқартириб фойдаланамиз.

Ҳосили калом, достонда баён этилишича, ота-онасининг таклифига Мажнун (Қайс) дарҳол рози бўлади ва бунга ота-онаси ҳайрон қолади. Чунки у илгарилари Лайлидан узоқроқ масофага бориладиган бирорта сафарга рози бўлмаган эди. Бундан онаи зори ва отаси гўёки жигарпораси Каъбага боргани заҳоти шифо топадигандек севинади.

Аммо буни қарангки, 

Мажнунға кўрунгач ул салобат.

Кўнгли сари юзланиб маҳобат.

 

Ишқ этти димоғини мушавваш,

Кўнгли аро шавқ ёқти оташ.

 

Ёғдурди кўзи ёшин ёғиндек,

Оҳ урдию секриди чоқиндек.

 

Даврида ҳарамнинг ўлди дойир,

Ер гирдида мисли чархи сойир.

 

Юз бирла қилиб тошини заркор,

Ашкин оқизиб нечукки паргор.

 

Рухсори супургач ул эшикни,

Ҳалқасиға урди чуст иликни.

 

Ҳар бормоғиғаки руст ўлуб тоб

Бир ҳалқаға тушти неча қуллоб.

 

Ул тавқи мурод ичига дарҳам

Қуллоби муҳаббат ўлди маҳкам.

 

Қуллоби чу бўлди ҳалқаға банд,

Занжири тазаллум ўлди пайванд.

 

Бир навъ тазаллум оҳи чекти,

Ул дуд ила ғам сипоҳи чекти

 

Ким, чарх либосин этти ул дам,

Каъба тўнидек либоси мотам.

 

Айлаб ани бўйла мотами зор,

Фарёд кўтарди мотамивор.

 

Дедики: «Аё ҳакими доно,

Ҳар ҳукмда ҳокиму тавоно!

 

Эй ишқ ўтин айлаган жаҳонсўз,

Андин мени нотавонни жонсўз.

 

Эй урғон ул ўтни хирманимға,

Хирман неки, жон била танимға!

 

Эй ишқ ангаким, мулозим этган,

Ҳижрон ўтин анга лозим этган!

 

Эй кимгаки ишқдин солиб банд,

Талх айлаб анга насиҳату панд!

 

Эй ишқ ила ониким қилиб фош,

Атфолдин анга ёғдуруб тош!

 

Эй кимники айлаган паричеҳр,

Девонаси сори бермаган меҳр!

 

Эй жон аро солиб озари ишқ,

Кўнгул садафида гавҳари ишқ.

 

Ишқ ичра букун мени шикаста

Келмиш мен асиру пойбаста.

 

Ҳар раги таним ичра ишқ банди,

Жон риштаси ишқнинг каманди.

 

Тори баданим аро бўғунлар,

Ҳам ишқ танобидин тугунлар.

 

Жисмим аро доғи бекарона,

Ишқ ўтларидин келиб нишона,

 

Мамлу анинг ўти бирла жоним,

Жоним неки, мағзи устухоним.

 

Бу ишқ ўтиким баён қилурмен,

Муҳлик ғамини аён қилурмен.

 

Демонки, мени тарабға хос эт,

Ўхуд ғами ишқдин халос эт!

 

Дерменки, манга бу ўтни ҳар дам,

Афзун қилу, қилма заррае кам!

 

Чек, айнима ишқ тўтиёсин,

Ур қалбима ишқ кимиёсин!

 

Кўнглумга фазо ҳарими ишқ эт,

Жонимға ғизо насими ишқ эт!

 

Ишқ исидин эт дамимни мушкин,

Ишқ ўтидин эт юзумни рангин!

 

Бўйнум уза, «айн»ин айлагил тавқ,

«Шин»ин қил ичимга шуълаи шавқ.

 

«Қоф»ни манга айла кўҳи андуҳ,

Кўнглумга ғамини кўҳ то кўҳ,

 

Уч нуқтасини шарора айла,

Иккисини икки хора айла.

 

Ул шуълаға ҳам керак шарора,

Бу қофға доғи хора пора.

 

Жонимға сол ул шарорани ҳам,

Бошимға ур ушбу хорани ҳам.

 

Юз мунчаға элни мониъ этма,

Минг мунчаға мени қониъ этма!

 

Кўнглум ғам ила тўқ айла, ё Раб!

Ишқ ичра мени йўқ айла, ё Раб!

 

Дерлар манга: «Ишқни унутғил,

Лайли ғамидин канора тутғил».

 

Аллоҳ-аллоҳ, бу не сўз ўлғай,

Ул қавмға тенгри узр қўлғай.

 

Ў Рабки, бу хушгувор бода,

Жоми талабимға қуй зиёда!

 

Ул бодадин ўйла тут манга қўш

Ким, ёдима ҳаргиз ўтмасун ҳуш!

 

Лайли ишқин танимда жон қил,

Лайли шавқин рангимда қон қил.

 

Дардимни нажотим эт, Илоҳи,

Ёдини ҳаётим эт, Илоҳи!

 

Ҳар дамки эмас анинг хаёли,

Кўнглум уйин андин айла холи!

 

Ҳар ўтки, йўқ  анда ишқ сўзи,

Мен хастаға қилма они рўзи!

 

Ҳуйики эмас анинг ғамидин,

Фош этма бу телбанинг дамидин.

 

Дардимға хаёлини табиб эт!

Жонимға висолини насиб эт!

 

Ғайрин назаримда фони айла,

Меҳрин манга жовидони айла!

 

То бўлса ҳаётдин нишоним,

Садосини қил тан ичра жоним!

 

Жон чиқса бу жисми нотавондин,

Ёди била-ўқ чиқор жаҳондин.

 

Танлар тирилурга қўйсалар юз,

Кўйи елидин танимни тиргуз!

 

Дўзах манга етса жовидони,

Ишқи ўтидин қизитқил они.

 

Жаннат сари чекса сарнавиштим,

Васли ҳарамини қил биҳиштим.

 

Онсиз мени бир дам этма мавжуд,

Будумни қил онсиз ўлса нобуд!»

 

Гарм айлабон они бу муножот,

Атрофида лол аҳли ҳожот.

 

Ул қойилу юз асири ғамгин,

Борининг ўлуб ҳадиси «омин».

 

Бехуд қолибон фақир атоси,

Ҳайрон бори хешу ақрабоси.

 

Бу навҳаву ашку нолишидин,

Бори юдилар илик ишидин.

 

Ул ҳам чу тугатти навҳаи дард

Бўлди яна ақлу ҳушидин фард.

 

Охир кўтариб неча дилафгор,

Манзилларин ўлдилар талабгор.

 

Ишқ ўти кўнгулни куйдурур чоғ.

Манъиға су қуйсалар бўлур ёғ.

 

Ҳаж тавфида ишқини ирода,

Кам айлабу ул бўлуб зиёда.

 

Эй, зойири Каъбаи саодат,

Лутфунгдин этармен истифодат

 

Ким, бизни дағи дуода ёд эт,

Бу ишқ ўти шуъласин зиёд эт!

Бечора ота-онанинг умид қилгани тескари чиқиб, Мажнун Каъбага яқинлашгани заҳоти қалбидаги ишқ оташи янада баланд пардадага чиқиб, баттар жазавага тушади.

Нега шундай бўлади?

Ёдингизда бўлса, Қайс мактабга борган куниёқ Лайлини учратади ва ўша заҳоти қалбини ишқ ўти куйдириб беҳуш бўлади. беш-олти ёш болага ишқ шу қадар туғён қилиши мумкинми? Авомлар ишқи нуқтаи назаридан, бундай бўлиши мумкин эмас. Кайковус “Ёш болалар ва кексалар ошиқ бўлмайдилар, чунки уларнинг табъ латиф бўлмайди, инсон табъ латиф бўлганидан сўнггина ошиқ бўлади”, дейди. Балоғат остонасига келиб қолган ўсмирлар ва ёшларнинг табъ латиф бўлади ва  баъзилари ўзини бошқара олмай қоладиган даражада ҳайвоний ишққа мубтало бўладилар. Аммо Мажнун беш ёшда. Демак, унинг ишқи ҳайвоний ишқ – авом ишқидан холи, Навоий ҳазратлари айтганидек, “Ул пок кўзни пок назар била пок юзга солмоқдур ва пок кўнгул ул пок юз ошубидин қўзғолмоқ ва бу пок мазҳар воситаси била ошиқи покбоз маҳбуби ҳақиқий пок жамолидин баҳра ол”ди. Яъни бу ерда шаҳвониятга асло ўрин йўқ.

Аллоҳ таоло Мажнуннинг қалбига руҳоний ишқ уруғини жойлади. Мажнун пок кўзи билан Лайлининг пок юзига назар солди ва унинг юзининг покизалигидан кўнгли қўзғалди ва покиза маҳбуби воситаси ила ҳақиқий пок жамолдан баҳра олди. Ана шунинг учун ҳам Мажнун Каъбага келганида  қалбидаги туғёни жўшиб, Каъба эшигига юзини суриб, мени ишқдан халос эт демайман, ишқни янада зиёда қил дейман, дейди ва “ишқ” сўзининг ҳар бир ҳарфини ва ҳарфлар устидаги нуқталарини  ўзига нима қилишини айтиб илтижо қилади:  «айн»ни бўйнига халқа қилишини; «шин» ҳарфини  ичига шуълаи шавқ этишини; «қоф» ҳарфини ғаму андуҳ тоғига айлантиришини, кўнглидаги андуҳ тоғининг устма-уст тахланишини; “шин” ҳарфи устидаги уч нуқтани шарора – учқун, аланга айла; “қоф” ҳарфи устидаги икки нуқтани эса иккита қоятош қилишини сўрайди.

Ҳазрат Навоийнинг маҳзун достонларининг бош қаҳрамонлари – Лайли ва Мажнун, Фарҳод ва Ширин бир-бирининг дийдорига ета олмасдан ҳажр азобида вафот этиб кетади. Нега? Чунки уларнинг ишқи илоҳий ишққа кўприк вазифасини ўтовчи руҳоний ишқ – хослар ишқи эди.

 

(Боши ўтган сонда, давоми бор) 

Дамин ЖУМАҚУЛ

     

 

Шавкат Мирзиёев ва Ражаб Таййип Эрдоған Бухорога ташрифи аввалида Баҳоуддин Нақшбанд мақбарасини зиёрат қилдилар. Қуръон тиловат қилинди. Бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Президентининг расмий веб-сайтида хабар берилди.

Ўзбек ва турк халқларининг дини, маънавий қадриятлари бир. Юртимизда яшаган авлиё ва алломалар Туркияда ҳам эъзозланади. Буюк аждодимиз Баҳоуддин Нақшбанд ана шундай сиймолардан биридир.

Олий мартабали меҳмонга унинг ҳаёти, ислом дини ривожига қўшган улкан ҳиссаси, «Кўнглинг Аллоҳда, қўлинг меҳнатда бўлсин» деган ғоянинг мазмун-моҳияти ҳақида сўзлаб берилди.

Мустақиллик йилларида бу маскан юртдошларимиз ва хорижий сайёҳлар кўп келадиган зиёратгоҳга айланди.

Туркия Президенти Ўзбекистон буюк алломалар юрти эканини, халқимиз тарихи ва маънавиятига ҳурмати баландлигини таъкидлади.

Зиёрат туркиялик меҳмонларда катта таассурот қолдирди.

 

 

ЎМИ Матбуот хизмати