17 Июл, 2025, 22 Муҳаррам, 1447
17 Июл, 2025, 22 Муҳаррам, 1447
Манбашунослик фани тамойилларига кўра, муайян ёзма манба қўлёзмаларининг турли минтақаларда кўплаб сақланиб қолганлиги бир жиҳатдан, унинг кенг истифода қилинганига далил бўлса, иккинчи томондан, ўша асарнинг ўз йўналишида муҳим қийматга эга бўлганига далолат қилади. Ушбу омиллар Саъдуддин Тафтазонийнинг каломга доир ёзма меросида ҳам мавжуд бўлиб, зеро, унинг замирида алломанинг илмий салоҳияти ётади.
Саъдуддин Тафтазонийнинг калом илмига оид энг кенг тарқалган асари бу – “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия”дир. Бу асар 1367 йили Хоразмда ёзиб тугатилган. Бир жиҳатдан, у ёзилганидан буён таълим даргоҳларида асосий дарслик сифатида ўқитиб келинса, иккинчи томондан инсоният тарихидаги йирик мусулмон империяларда ҳам давлат раҳбарлари уни алоҳида ўрганганлар ва ўша ҳукмдорларга атаб баъзи олимлар унга шарҳ ва ҳошиялар ёзганлар. Бунга мисол сифатида Усмонли салтанатини келтириш мумкин. Хусусан, Султон Боязид II га ҳам устози Мавло Салоҳуддин томонидан “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия” ўқитилган ва у ушбу шогирдининг таклифига биноан асарга ҳошия ҳам ёзган эди.
Бундан ташқари, Муҳаммад Қосим “Ҳошия ал-Хаёлий ало Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия”га ҳошия ёзиб, уни Аштархонийлар сулоласининг учинчи вакили Бухоро хонлигининг ҳукмдори бўлган Имомқулихон ибн Динмуҳаммадга атаган.
Тадқиқотчилар “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия” асарини ўрганиш жараёнида турли асрларда яшаб ижод қилган ҳанафий, шофиий ва моликий мазҳаби олимлари томонидан 97 та шарҳ, ҳошия ва таълиқ ёзилганлигини аниқлаганлар.
Масаланинг муҳим жиҳати шундаки, асарга шарҳ ва ҳошия ёзганлар қаторида Саъдуддин Тафтазонийга замондош бўлган Иъззуддин Муҳаммад ибн Абу Бакр Ҳамавий ва Мавло Муҳаммад ибн Қози Манёс каби олимларнинг ҳам мавжудлиги таҳсинга сазовордир.
Шунингдек, унда келтирилган ҳадислар тахрижига оид алоҳида асарлар ҳам битилган. Бу эса, алломанинг замондош олимлар томонидан юксак эътирофи бўлиб, у манбанинг аҳамиятини белгиловчи муҳим омиллардан саналади. Лекин мазкур олимларнинг шарҳлари бугунги кунгача етиб келган бўлса-да, ҳали ҳануз нашр этилмаган.
Нашр этилган ҳошиялар ҳақида гапирганда “Ибн Жамоат” номи билан танилган Абу Абдуллоҳ Иъзуддин Муҳаммад ибн Абу Бакрнинг “Ҳошия ало Шарҳ ал-ақоид ан-насафия”;
Шамсуддин Аҳмад ибн Мусо Хаёлийнинг “Ҳошия ало Шарҳ ал-ақоид ан-насафия”, “Касталий” номи билан танилган Муслиҳуддин Мустафо ибн Муҳаммаднинг “Ҳошия ало Шарҳ ал-ақоид”, “Қора Халил” номи билан танилган Қозиаскар Қора Халил Афанди ибн Ҳасаннинг “Ҳошия ало Шарҳ ал-ақоид” ва бошқа шу каби 40 дан ортиқ чоп этилган ҳошияларни эътироф этишимиз мумкин.
Бундан ташқари “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия” асарига ёзилган ва ҳали ҳануз аниқланмаган 100 га яқин ҳошия ва шарҳлар тадқиқотчиларни кутиб турибти
Хулоса ўрнида шуни айтиш керакки, Саъдуддин Тафтазонийнинг ҳанафий-мотуридий таълимоти бўйича энг кенг тарқалган ва фойдаланиладиган асари “Шарҳ ал-Ақоид ан-насафия”дир. Зеро, у шарҳ бўлишига қарамасдан, шу пайтгача таълим тизимида унумли фойдаланиб келинмоқда. Шунингдек, асрлар оша машҳур олимларнинг диққат марказида бўлиб, шарҳ, ҳошия ва таълиқлар битилган.Бу эса, ушбу манба нафақат тарихда ўтган турли адашган фирқалар қарашларини танқидий ўрганишда, балки, замонавий радикал оқимларга илмий раддиялар беришда ҳам муҳим илмий аҳамият касб этади.
Ўткирбек Собиров
Ўзбекистон мусулмонлари идораси Бош мутахассиси
“Шарҳу ақоиди Насафия” асарини ўзбек тилига илмий-изоҳли таржимаси ҳамда
унинг андроид ва мультимедиа дастурларини тайёрлаш бўйича лойиҳа аъзоси
Дўстона ва самимий руҳда ўтган учрашувда Марказ раҳбари Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан юртимизда бунёд этилаётган Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази ҳақида жумладан, Марказ доирасида амалга оширилаётган тадбирлар, барча илмий ва ташкилий ишлар ҳақида маълумот берди.
– Ўзбекистон Ислом илми, фиқҳ ва ҳадис соҳасида юксак меросга эга. Бу заминда машҳур уламолар, буюк фақиҳлар, муҳаддислар, мутафаккирлар ва санъатшунослар етишиб чиққан, – деди Ислом уюшмаси бош котиби. – Ушбу мероснинг Ислом оламидаги аҳамияти ва долзарблигини кўрсатишда Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази муҳим ўрин тутади. Бу юртнинг таниқли ва машҳур алломалари туфайли Ислом цивилизациясининг асл моҳияти хусусан, инсонпарварлик ва бағрикенглик қадриятлари бугунги кунга қадар сақланиб қолган. Мазкур мегалойиҳа бу бой меросни жаҳон ҳамжамиятига танитишда асосий аҳамиятга эга. Биз Бутунжаҳон Ислом уюшмаси номидан ушбу саъй-ҳаракатларни тўлиқ қўллаб-қувватлаймиз. Ўзбекистон Президентининг маданият ва маърифатга қаратган эътибори барча мусулмон мамлакатлар учун намуна бўлади. Марказ билан ҳамкорлик қилишдан бениҳоят мамнунмиз! – дея таъкидлади Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса.
Учрашув давомида Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса Ўзбекистонда олиб борилаётган ислоҳотлар хусусан, Ислом цивилизацияси марказининг барча тадбирлари, режалаштирилган турли анжуманларга қизиқиш билдириб, бу борада олиб борилаётган ишларни юксак баҳолади ва мамнуният билан эътироф этди. Ислом цивилизацияси марказининг очилиш маросими қанчалик аҳамиятли эканлигига эса алоҳида тўхталди. Шу ўринда Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида сўзлаган нутқидан қуйидаги иқтибосларни келтирди: “Биз бутун жаҳон жамоатчилигига ислом динининг асл инсонпарварлик моҳиятини етказишни энг муҳим вазифа, деб ҳисоблаймиз. Биз муқаддас динимизни азалий қадриятларимиз мужассамининг ифодаси сифатида беҳад қадрлаймиз. Ислом дини бизни эзгулик ва тинчликка, асл инсоний фазилатларни асраб-авайлашга даъват этади. Ислом цивилизацияси марказининг фаолияти ҳам шу мақсадга хизмат қилади”. Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса Ўзбекистон Президенти томонидан БМТ минбаридан туриб илгари сурилган мазкур улкан ташаббус Бутунжаҳон Ислом уюшмаси номидан қўллаб-қувватлашини таъкидлаб ўтди.
Ислом цивилизацияси маркази раҳбари Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан Марказ таркибида Араб-ислом хаттотлик мактабини очиш йўлга қўйилганини маълум қилди. Шайх Муҳаммад Абдулкарим Ал-Исса ушбу лойиҳани тўла-тўкис қўллаб-қувватлади:
– Янги Ўзбекистон лойиҳаси бўлмиш бу хаттотлик мактаби орқали Қуръони каримнинг ҳар бир сурасини махсус араб хатида, безаклар билан бойитилган тарзда қўлда кўчириш мақсадга мувофиқ, – дея таклиф қилди Бош котиб, – Ўзбекистондаги бўлажак Араб-ислом хаттотлик мактаби фаолиятини йўлга қўйишда, шунингдек, жаҳон миқёсида машҳур бўлган катта тажрибага эга хаттотларни ушбу марказга жалб этиш, хаттотларнинг иш фаолияти самарали бўлиши учун уларни рағбатлантириш ва умуман мактаб фаолиятини ривожлантиришда астойдил ҳамкорлик қилишга тайёрмиз.
Делегация аъзолари Макка шаҳрида жойлашган Ҳиро маданият даҳаси, Ваҳий музейи, “Бурж ас-саъа” минорасида жойлашган шу номдаги музей, Каъба кисваси учун қирол Абдулазиз мажмуаси ва Мадина шаҳридаги “Бўстон” музейи, Пайғамбаримиз (с.а.в) сийратлари ва Ислом цивилизацияси музейи, Жидда шаҳридаги Ислом санъати музейи ва кутубхонасига ташриф буюрди ва ҳамкорлик бўйича музокаралар олиб борди.
Бундан ташқари, Ислом цивилизацияси маркази делегацияси аъзолари музей ва кутубхоналарга қилган ташрифлари жараёнида Пайғамбаримизнинг фаолият ва турмуш тарзларини ифодаловчи видеолавҳалар Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси марказига тақдим этилиши масаласини ҳам кўриб чиқишди.
Шунингдек, учрашувда Ўзбекистон Президенти ташаббуси билан Самарқандда янгидан бунёд этилаётган Имом Бухорий мажмуаси зиёратчилари учун қулай шарт-шароитлар яратиш масаласида ҳам фикр алмашилди. Бу борада Саудия Арабистони тажрибасидан фойдаланиш мақсадида Бутунжаҳон Ислом уюшмаси Тадбирлар ва конференциялар бўлими бошлиғи Шокир Салоҳ ал-Адваний билан мулоқот ўтказилди. Мулоқот давомида Ислом уюшмаси вакили бу масалада Саудия Арабистонининг етакчи ташкилотларидан бири “Илм” компанияси кўмак беришини билдирди. Кейинги муҳокамалар видеоконференция шаклида давом эттирилишига келишиб олинди.
Иймон 
Намоз 
Рўза 
Закот 
Ҳаж 
Қуръон 
Ислом сабоқлари 
Aлоқа 